Оқу-әдістемелік Кеңесінің шешімімен ұсынылған, №5 хаттама, 12 қаңтар 2012 ж

 
175 
есептің шешуіне жетеміз. Бұл тәсілдің әдістемелік қолайлылығы, 
берілген  сан  мәндері  арқылы  алғашында  мүмкін  болған 
шамаларды оңай  анықтап, есептің  жауабына бірте-бірте келеміз, 
яғни  ғылымдағы  "қателесу  жөне  байқап  керу"  әдісіне  ұқсас. 
Бірақ,  бұл  жол  бізді  әрқашан  қажетті  ақырғы  формулаға  алып 
келе  бермей,  кейде  тіпті  оқушыларды  басқа  теңдеулерге  "алып 
қашып"  кетуі  де  мүмкін.  Есепті  шешудегі  аралық  кезеңдерді 
дұрыс талдай білуді талап етеді.  
8.  Көп  жағдайда  физикалық  есептер  біріккен  түрде  анали-
тикалық  -  синтетикалық  тәсілмен  де  шығарылады,  ал  кейде           
4-5 тәсілдер араласып-қосылып, кешенді формада да шешіледі, 
Физика  есептерін  шығаруда  анықтамалық  кестелер,  лога-
рифмдік сызғыш, микрокалькулятор, ЭЕМ, перфокарта, тексеру-
оқыту  машиналары,  арнаулы  дидактикалық  тапсырмалар  мен 
программаланған  сын  жұыстары  жайлы  оқу  құралдар  кең 
қолданылуы керек. 
Жалпы  алғанда,  физика  есептерін  шығарудың  әдістемесі 
мынадай  негізгі  кезеңдерден  (мұғалімнің  не  оқушының 
қызметінен) тұрады: 
Мысалы:  массасы  200кг  лифт  кабинасы  бірқалыпты  үдемелі 
қозғалып шахтаға түседі. Бірінші 10сек 35 м жол жүрсе тростың 
керілу күші қандай? 
 Есепті шығарудың аналитикалық әдісі: 
1)  есептің  мәтінін  оқу  және  талдау,  терминдер  мен  шама-
лардың мәндерін түсіндіру. 
Мәтінді  кітаптан  1-2  рет  оқу.  Талдауды  мынадай  сұрақтарға 
жауап  алу  арқылы  жүргізуге  болады:  1)  Есепте  қандай  нысан 
берілген?  (нақты  берілген  нысан-тросқа  ілінген  лифт  кабинасы; 
нақты  берілмеген  нысан-жер).  2)Лифт  қалай  қозғалып  барады? 
Ол  қандай  қозғалыста?  3)10  секундта  қандай  тереңдікке  түскен? 
4)есептің талабы қандай?(Нені табуды сұрайды?) лифтіге қандай 
күштер әсер етеді? (тростың керілу күші Ғ
к, 
, ауырлық күші- mg,) 
олар қалай бағытталған?  
2) есептің шартын жазу, тиісті сурет-сұлбаларды салу. 
3) физикалық мағынасын ашу мақсатында есептің мазмұнын 
(құбылыстарды,  процестерді)  талдау,  есепті  шығаруға  қажетті 
ұғымдар мен заңдарды қайталап, еске түсіру. 
Ньютонның екінші заңы бойынша  

 
176 
→    →      → 
mа= mg,+ F
к 
Қозғалыс  бағытында  алынған  осьтегі  осы  күштердің 
проекциясы арқылы жазсақ: mа= mg,- F
к
 
Осыдан тростың керілу күші  F
 к
  = mg- mа. 
4)  физикалық  константа    g=  9,8  м/с
2
  (кестеден  алынды)  Бір 
қалыпты  үдемелі  қозғалыс  үшін    a=2h/t
2
  және    mg    мен  mа 
күштерді табу арқылы, F
 к
  табылады. Ғ
к
 = m(g-2h/t
2
) 
Есепті шығарудың синтетикалық әдісі: 
Бұл  әдіспен  есепті  шығару  есепте  айтылатын  нысанды  си-
паттайтын нақты берілген шамалардың арасындағы байланысты, 
содан  кейін  олармен  анықталынатын  шаманың  (есептің  талабы) 
арасындағы  байланыс  анықталынады.  Жоғардағы  есеп  синтети-
калық әдісіпен шығарылса: 
1) есепте   бірқалыпты   үдемелі   қозғалыс   қарастырылады   
(V
0
=
 0) Демeк, а = 2Һ/t
2 
2)  Бұл  үдеуді  беретін  күш  лифт  кабинасына  әсер  ететін 
күштердің тең әсерлі күші. Лифт кабинасына әсер ететін күштер: 
ауырлық күші мен тростың керілу күші. 
Сондықтан Ньютонның екінші заңы бойынша: 
→      →     → 
       mа= mg,+ F
к
 
 
  Қозғалыс  бағытында  алынған  осьтегі  осы  күштердің 
проекциясы арқылы жазсақ: mа= mg,- F
к
 
Осыдан тростың керілу күші  F
 к
  = mg- mа= m(g-2h/t
2
) 
 
Білімді пысықтау мен бақылауға арналған сұрақтар: 
1. 
Физикалық  есептердің  физикалық  білім  берудегі  маңызы 
қандай? 
2. 
Физикалық 
есептерді 
топтастырудың 
негізіне 
байланыс-ты қандай түрлері болады? 
3. 
Физикалық  есептерді  шығарудың  әдістері  мен  жолдары 
қандай? 
4. 
Физикалық есептің құрылымы қандай? 
ХІІ тарау 
ФИЗИКАДАН ӨТКІЗІЛЕТІН СЫНЫПТАН ТЫС 

 
177 
ЖҰ МЫСТАРДЫҢ МАҢЫЗЫ, КЛАССИФИКАЦИЯСЫ ЖӘНЕ 
ӘДІСТЕМЕСІ 
 
12.1. Физикалық сыныптан тыс жұмыстардың  
маңызы мен мақсаты 
Физиканы  оқыту  үдерісінді  мұғалімнің  басшылығымен  оқу-
шылардың сабақтан басқа уақытта істейтін қосымша жұмыстарын 
физикалық сыныптан тыс жұмыстар деп айтамыз.  
Оқытудың  түрлі  әдістерін  дұрыс  таңдап,  оқушылардың  ой-
өрісін,  сана  сезімін  жан-жақты  дамыту  қажет.  Сыныптан  тыс 
сабақтар  оқушылардың  пәнге  деген  қызығушылығын,  ынтасын, 
жауапкершілігін  арттырып,  ой-өрісін  кеңейтеді,  шапшаңдыққа, 
тез есептеуге, талдау мен салыстыруға, заңдылықты ашуға, зейін 
мен  есті  дамытуға,  тапқырлыққа,  жігерлікке  тәрбиелейді. 
Сыныптан  тыс  жұмыстарды  жүргізгенде  мұғалім  негізінен 
мынандай мақсаттарды жүзеге асыруды көздейді: 
-Оқушылардың  физика-техникалық  білімдерін  толықтыру, 
тереңдету, кеңейту, дамыту. 
-Мектеп  оқушыларының  өз  бетінде  жұмыс  істеуге  ынта-
ықыласын,  шығармашылық  және  конструкциялық  қабілеттерін 
арттыру. 
-Жас 
жеткіншектердің 
политехникалық 
дағдыларын 
қалыптастыру. 
-Оқушыларды  оқулықпен,  ғылыми-көпшілік  әдебиеттермен 
өз бетінше жұмыс істеуге үйрету. 
-Жастарға  саяси-экономикалық,  ғылыми-материалистік, 
патриоттық, интернационалдық, эстетикалық тәрбие беру. 
Сабақтан тыс уақыт қорының болуы мектеп оқуышыларының 
жан-жақты  дамуына  тиімді  әсер  етіп,  олардың  саяси-идеалық  
және  рухани  тәрбиеленуіне,  оқушылардың  белсенді  өмірлік 
ұстаныма айналуы да әбден мүмкін. 
Мектеп оқушыларымен сабақтан  тыс жұмыстарын ұйымдас-
тырудың  негізгі  талаптары  -  барлық  оқушыларды  олардың 
қызығушылығы мен қабілеттілігіне қарай тарту, оқу және оқудан 
тыс  жұмыстарының  ұйымдасқан  бірлігін,  қоғамдық  пайдалы 
бағытын,  барлық  мектептен  тыс  сабақтарға  қызығушылығын, 
балалардың  рөлдерін  арттыру,  балалардың  өзін-өзі  басқару  ор-
гандары,  мектептердің  мептептен  тыс  мекемелерімен,  қоғамдық