Б азотты – гелді газ.
2. Темір рудасы пайдалы қазба көздері
А Қаратау тауының бөктерінен марганец пайдалы кен көздері табылған,
Ванадий пайдалы қазбасы Қаратау, Жабағылы аймағынан, темір кені Иірсу аймағынан табалды. Қорғасын мен цинк Қаратау кен орындарында көптеп кездеседі. Бұл кен орны ерте кезден белгілі. Ал 60 жылдары өндірудің шырқаған тұсы болып есептелінеді. Танымал ірі кен орындары: Ащысай, Мырғалымсай, Байжансай. Бұл жерлерде қорғасын мен қатар күміс, цинк, мыс тағы басқа да пайдалы қазбалар бар.
Рудасыз пайдалы қазбалар.
Бұлар негізінен отқа төзімді кварцитті саз балшықтар мен құмдар. Састөбе мен Шымкент қаласы аймағынан саз балшық пен әк тастың өте көп қоры табылған. Қыш өндірісі мен керамзит үшін шикізат қоры бар. Осыларды пайдаланып көптеген құрылыс материалдарын өндіреді (тас пен құм -63,3 мың метр, құрылыс тасы – 38,9 мың метр). Облыс минералды тұздарға да өте бай. Жылына 1080 тонна минералды тұздар өндіреді. Облыс аймағындағы жерлер минералды ресурстарға өте бай емес, ал кейбір түрлерінен мүлдем аз кездеседі. Көмірдің Ленгер қаласындағы уақытша пайдаланылмаған қоры болашақта қолданылады. Ал газдың табылған қоры өлкемізде энергетика саласына 20-30 жылдан кейін пайдаланылады. Облыстағы Ащысай мен Мырғалымсайдың полиметал рудалары түрлі түсті металлургияның дамуының жақсы базасын құруы мүмкін [3].
Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері біркелкі. Жер бедерінің едәуір бөлігі жазық келеді. Оның солтүстік-шығысында ұзыннан-ұзақ созылып жатқан Қаратау сілемдері (217 шақырым), солтүстік бөлігінде Бетпақдала, Шу өзені оңтүстігінен басталатын мойыеқұм, батысында Қызылқұм, Өгем және Қаражантау тау сілемдері ғана өзгешелік білдіреді. Облыстың оңтүстігін Қызылқұм мен Шардара даласы, қиыр оңтүстігін Мырзашөл алып жатыр. Қаратаудан шығысқа қарай Қырғыз жотасы созылып жатыр. Биіктігі 3617м. Мұның солтүстік бөлігі Қазақстан территориясына кіреді.Осы жоталар арасынан шатқал арқала Талас өзені ағып өтеді.Өгем жотасында облыстың ең биік жері Сайрам шыңы бар.Биіктігі 4238м.Өгем өзенінен бөлініп жатқан Келестің саласында Қаражантау жотасы бар. Жотаның оңтүстік-шығыс бөлігін Қаражан және Жігірген өзендері алып жатыр. Жотаның орташа биіктігі 2000м. Биік нүктесі Мыңбұлақ тауы. Биіктігі2834м. Қаражан таудан солтүстік-батысқа қарай Қазығұрт және боралдай тауы алып жатыр. Бұл таулар өте ескірген, бұзылған таулар. Қазығұрт тауы оңтүстікке қарай баспалдақ тәрізді. Келес өзені аңғарына құлайды. Ең биік жері 1600м.
Жазықтар мен таулардың орналасуы, олардың теңіз деңгейінен биіктігі көнтеген факторларға атап айтқанда, тау жыныстарының пайда болуы мен құрамына, олардың жату пішіндеріне, уақытына және оларға жердің ішкі әсерінен болатын процестерге байланысты.
Оңтүстік Қазақстан облысының жер бедері төмендегі келтірілген картада бейнеленген.
Достарыңызбен бөлісу: |