Оѕтїстік ќазаќстан мемлекеттік фармацевтика академиясы

Қазіргі кезде кептіру аппараттарының көптеген түрлері бар. Олар жылу беру әдістерімен (конвективті, жанастыру, радиациялы және т.б.), қолданылатын жылутаымалдағыштарымен (ауалы, газды, булы), процесті ұйымдастыру әдістерімен (мезгілді әрекетті, үздіксіз әрекетті) және т.б. белгілерімен ажыратылады.

1. 
   Промышленная технология лекарств, Том 1. Под ред. Чуешова В.И. – Х.: МТК-Книга, Издательства НФАУ, 2002 – 560 с.
   
2. 
   Касаткин А.Г. Основные процессы и аппараты химической технологии.9-е изд. - М.: Химия, 1973
   
3. 
   Плаксин Ю.М., Малахов Н.Н., Ларин В.А. Процессы и аппараты пищевых производств. – М.: КолосС, 2008. – 760 с.
   
4. 
   Ақбердиев Ә.С. Тамақ өндірісінің процестері және аппараттары, Алматы; 1998 ж.
   
5. 
   Кавецкий Г.Д. Процессы и аппараты пищевой технологии. - М.: Колос, 2000.
   

1. 
   Романков П.Г., Курочкина М.И. Гидромеханические процессы химической технологии.3-е изд. - Л.: Химия,.
   
2. 
   Фармацевтическая технология. Под ред. И.И. Краснюка и Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
   
3. 
   Гинзбург А.С. Основы теории и техники сушки пищевых продуктов.-М.: Агропромиздат, 1985.-335 с.
   

1. 
   Қандай процесті кептіру деп атаймыз?
   
2. 
   Фармацевтика өндірісінде кептірудің қандай түрлері өолданылады?
   
3. 
   Кептірудің қозғаушы күші неде?
   
4. 
   Бірінші кезеңде кептіру жылдамдығын қандай факторлар анықтайды?
   
5. 
   Екіші кезеңде кептіру жылдамдығын қандай факторлар анықтайды?
   
6. 
   Ылғалдың материалмен байланыс түрлерін атаңыз.
   

1. 
   Экстракция туралы негізгі мәліметтер.
   
2. 
   «Сұйық – сұйық» жүйесіндегі экстракция әдістері.
   
3. 
   Экстракциялық аппараттардың құрылысы.
   

Фармацевтикалық технологифда экстракция процесін кеңінен қолданады.

Қатты фазадағы массаберу процесі сұйықтағы массаберуден әлдеқайда бөлек болады , сондықтан «сұйық – сұйық» жүйедегі экстракция «сұйық – қатты дене» жүйесіндегі экстракциядан бөлек қарастырылуы керек.

«Сұйық – сұйық» жүйесіндегі экстракция өзара ерімейтін немесе бір бірінде аз еритін екі сұйық фазалардың арасындағы диффузиялық процесс.

Процестің жылдамдығын арттыру үшін алғашқы ерітіндіні және экстрагентті өзара көп рет жанастырады. Олардың әсерлесуі нәтижесінде экстракт, шығарылып алынатын құрамдастың экстрагенттегі ерітіндісі, рафинат, экстракцияланатын құрамдастың белгілі мөлшері шығарылған алғашқы ерітіндінің қалдығы, алынады. Алынған сұйық фазаларды (экстракт және рафинат) бір бірлерінен тұндыру, кейде центрифугалау немесе басқа механикалық әдіспен бөледі. Сонан кейін экстракттан мақсатты өнімді бөледі және экстрагентті рафинаттан регенерациялайды.

Экстракттан мақсатты өнім ректификациялау, немесе реэстракция жолымен бөлінеді. Рафинатта еріген және онымен кететін экстракттың шығынын азайту үшін, экстрагентті ректификациялау немесе басқа еріткішпен экстракциялау арқылы бөледі, және экстрагентті қайта пайдалануға жібереді.

Фазалардың көлемінде немесе жанасу беттерінде химиялық реакциялардың өтуі салдарынан кейбір жағдайларда экстракция процесі күрделіленеді. Алғашқы ерітіндіні өте жақсы бөлу үшін экстракцияның арнайы әдістері қолданылуы мүмкін. Мысалы органикалық заттардан тұратын алғашқы ерітіндіні өзара ерімейтін екі экстрагенттердің көмегімен өңдеу тиімді екен, бұл кезде мақсатты құрамдас осы экстрагенттердің әрқайсысында да ериді.

Экстракция процесінің сұйық қоспаларды бөлуге арналған басқа процестерден (ректификацией, айдау, буландыру және т.б.) артықшылығы оның төмен жұмысшы температурасы.

Экстракция процесі бөлмелік температураларда жиі өткізіледі. Бұл кезде ерітіндіні буландыруға жылуды шығындаудың керегі болмайды. Сонымен қатар көптеген еріткіштерден мақсатты құрамдасты ең жақсы ерітетін, алғашқы қоспадан химиялық құрамы бөлек, бөлу процесін толық жүргізетін еріткішті таңдау мүмкіндігі бар. Сонымен бірге қосымша құрамдасты - экстрагентті қолдану оны регенерациялауды керек етеді, экстракция процесінің аппаратуралық безендірілуін күделілендіреді, бағасын жоғарылатады.

Ұшатын заттарды бөлгенде экстракция процесін пайдалану тек қана ректификация процесін өткізуге қиындықтар туындағанда тиімді болады. Мысалы, жақынқайнайтын құрамдастардан тұратын қоспаларды бөлу, азеотропиялық қоспаларды бөлу, аз концентрациялы зиян қоспаларды немесе бағалы қоспаларды бөлу және т.б. Аталған қиындықтарға мысал ретінде сірке қышқылын аз концентрациялы судағы ерітіндісінен бөлу үшін экстаркцияны пайдалану тиімді, өйткені қайнау температураларының үлкен айырмашылықтарына қарамастан, судың көп мөлшерін буландыру көп шығынды талап етеді. Сондықтан сірке қышықылын оның аз концентрациялы судағы ерітіндісінен бөлу үшін этилацетатпен (немесе этилацетат пен бензолдың қоспасымен) экстракциялайды.

Жоғары температураға төзімсіз заттарды, мысалы антибиотиктерді, бөлу үшін тек қана экстракция қолданылады. Оларды ректификация және буландыру әдістерімен бөлсек, химиялық тұрғыл\дан ыдырап кетуі мүмкін, сәйкесінше керекті қасиеттерін жоғалтады.

Бейорганикалық заттарды экстракциялағанда сұйық фазадан бір немесе бірнеше заттарды бір экстрагентпен бөліп алады.

Органикалық заттарды экстракциялағанда қолданылатын экстрагенттерсанына байланысты экстракцияның мына түрлерін ажыратады:

1) кемінде үш құрамдастан тұратын жүйелерді бір экстрагентпен экстракциялау (алғашқы ерітіндінің екі бөлінетін құрамдастары және экстрагент);

2) кемінде төрт құрамдастан тұратын жүйелерді екі экстрагенттермен экстракциялау (фракциялық экстракция) (алғашқы ерітіндінің екі бөлінетін құрамдастары және бір бірінде ерімейтін екі экстрагенттер).

Бір экстрагентпен экстракциялау көп тараған.

Сұйық фазалардың өзара жанасу түрлеріне байланысты экстрактор мына түрлерге бөлінеді: 1) сатылы, аппарат сатысынан сатысына өткенде фазалардың құрамы секіре өзгереді; 2) дифференциалды – жанастырыратын – фазалар құрамы үздіксіз өзгереді.

Фазалардың жанасу бетін ұлғайту үшін, сәйкесінше, массаалмасу жылдамдығын көбейту үшін бір сұйық (дисперсті фаза) екінші сұйықта (тұтас фаза) тамшы түрінде таралады. Бір фазаны екінші фазада шашыратуға және фазаларды араластыруға пайдаланылатын энергия көздеріне байланысты экстракторлар екіге бөлінеді 1) Бір фазаны екінші фазада шашыратуға ағындардың өздерінің энергияларын қолданатын; 2) әрекеттесетін сұйықтарға сырттан энергия беретін. Бұл энергия механикалық былғауыштардың, тербелмелі құрылғылардың, экстракцияны ортадан тепкіш күштер өрісінде өткізі жолымен және т.б. жолдармен берілуі мүмкін.

Экстракторларда сұйықтарды араластырғаннан кейін фазаларды бөлу (сепарациялау) керек болады. Сепарациялау үшін қолданылатын күш түріне байланысты мына экстракторларды ажыратады: ауырлық күші өрісінде фазаларды бөлетін экстракторлар; ортадан тепкіш күштер өрісінде фазаларды бөлетін экстракторлар; меншікті салмақтары айырмашылығы әсерінен фазалар бөлінетін экстракторлар.

1. 
   Промышленная технология лекарств, Том 1. Под ред. Чуешова В.И. – Х.: МТК-Книга, Издательства НФАУ, 2002 – 560 с.
   
2. 
   Касаткин А.Г. Основные процессы и аппараты химической технологии.9-е изд. - М.: Химия, 1973
   
3. 
   Плаксин Ю.М., Малахов Н.Н., Ларин В.А. Процессы и аппараты пищевых производств. – М.: КолосС, 2008. – 760 с.
   
4. 
   Ақбердиев Ә.С. Тамақ өндірісінің процестері және аппараттары, Алматы; 1998 ж.
   
5. 
   Кавецкий Г.Д. Процессы и аппараты пищевой технологии. - М.: Колос, 2000.
   

1. 
   Романков П.Г., Курочкина М.И. Гидромеханические процессы химической технологии.3-е изд. - Л.: Химия,.
   
2. 
   Фармацевтическая технология. Под ред. И.И. Краснюка и Г.В. Михайловой–Москва, Академия – 2006 г.
   
3. 
   Александров И. А. Ректификационные и абсорбционные аппараты. Методы рсчета и основы конструирования. 3-издание - М.: Химия,
   
4. 
   Кафаров В.В. Основы массопередачи - М.: Высшая школа, 1979
   

1. 
   Экстракция процесіне анықтама беріңіз.
   
2. 
   Экстракция процесіне қандай құрамдастар қатысады?
   
3. 
   Экстракция процесіндегі теңдікті қандай факторлар анықтайды?
   
4. 
   Экстракция процесін қандай аппараттарда өткізеді?
   
5. 
   Экстракция процесі массаалмасудың қандай заңдарына бағынады?