Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалай

148 
 
Жанжалды отбасыларда зиянды әдеттер кӛзге тҥспейді (алкоголь, есірткі). Бҧл 
отбасылардағы  зиянды  әдеттер  –  баланы  тым  артық  бақылау,  оның  ӛмірін 
ӛңдеу.  Кейде  ата-аналар  артық  қамқор  кӛрсетуді  балаға  кӛмектесу  емес 
екендігін тҥсінбейді, жиі кӛбісі ӛз қателіктерін тым кеш тҥсінеді, балалар ҥйден 
қашады, ҧрсысады, оқудан бас тартады, кері әрекеттер жасайды.   
 
Зерттеулер нәтижесі бойынша кӛрінетіндей қолайсыз жағдайдағы отбасыларға 
тҥрлі  мекемелер  кӛмек  кӛрсетеді:  мектептер,  дағдарыс  орталықтары, 
сауықтыру, есірткі орталықтары, жас балаларға арналған баспаналар және т.б. 
Бірақ, сҧрастырылған ата-аналар кӛбінесе «қолайсыз жағдайдан» ӛз кҥшімізбен 
және  туыстар  кӛмегімен  шықтық  деп  айтты.  Отбасы  мҥшелерінің  шын  ниеті 
ғана оның мәселелерін шешуге кӛмектеседі , ал мемлекеттік және мемлекеттік 
емес  мекемелер  осындай  отбасына  дағдарыстан  шығуға,  ӛздерін  сырттан 
бақылап,  ӛз  ӛмірлері  мен  балаларының  ӛмірлеріне  суық  қараудың  неге  әкеліп 
соғатынын кӛрсетеді. 
 
13. 
Отбасы тұрмысының қолайсыздығын қалпына келтіру 
және алдын алу бойынша ұсыныстар 
 
13.1.  Министрліктер  мен  ведомстволар  деңгейіндегі  мемлекеттік 
қызметтерге арналған ұсыныстар  
 
Бҥгінгі кҥні заманауи отбасы дағдарыс кешуде деп айтады. Бізге статистиканың 
жан  тҥршігерлік  деректерін  келтіреді,  бірақ,  тәжірибе  кӛрсетіп  отырғандай, 
олар  жеке  бір  отбасы  ҥшін  дәлелді  болып  табылмайды,  олар  қатардағы 
азаматтарға  жетпейді.  Адамды  бір  мың  некеге  шаққандағы  ажырасулар  ҥлесі, 
барлық  тҧрмысы  қолайсыз  отбасылардың  проблемалары  ойландырмайды,  бҧл 
абстрактты бірліктер, адам ҥшін оның ӛзінің некесі ғана маңызды.  
Сондықтан  да  қарапайым  азаматтар  қҧлақ  аспайтын  статистиканың  деректері 
туралы  ғана  айту  жетіспейтін  де  шығар.  Мҥмкін  нақты  отбасылар  туралы, 
оларды  республика  ауқымында  емес,  жалғыз  бір  отбасы  ауқымында  қолдау 
туралы  айту  керек  шығар,  онда  отбасы  оған  қандай  кӛмек  кӛрсетілуі  мҥмкін 
екенін  біле  алады.  Отбасыларды  қолдаудың  бҥкіл  жҥйесін  тҥбегейлі  қайта 
қарау қажет. 
 

149 
 
Мемлекеттік  (ҧлттық)  отбасылық  политиканы  жҥзеге  асыру  бойынша  кейінгі 
жҧмысты  жҥргізу  қажет.  Әрбір  отбасымен  жеке  жҧмыс  істеу  қажет, 
мемлекеттің қамқорын сезіну ҥшін. 
Бҧл қазақстандық отбасына не береді?  
1)  Отбасына жаңа әлеуметтік статус, қҧқық, мемлекеттік  кепіл беріледі; 
2)  Отбасылық  политика  спонтанды  жҥзеге  аспайды,  заңды  тҥрде  бекітілген 
отбасы мен мемлекет арасындағы қарым-қатынасты орнатады; 
3)  Отбасылық политика ҧғымына тек қана отбасы мәселелері ғана кіреді; 
4)  Отбасылық политика жҥйелі, кешенді болады; 
5)  Мемлекет  отбасын  жеке  әлеуметтік  институт  ретінде  қабылдайды,  оның 
егемендігін, қҧқығын және ынтасын сақтайды.   
 
Жергілікті  деңгейде  отбасымен  жҧмыс  кезінде  кешенді  жан-жақты  бағыт 
сақталу  қажет,  былайша  айтқанда,  бір  мезгілде  бірнеше  мамандардың: 
әлеуметтік педагогтар, психологтар, кәмелеттік жасқа толмағандар ісі жӛніндегі 
педагогтар 
мен 
инспекторлар, 
учаскелік 
инспекторлар, 
әлеуметтік 
қызметкерлер, 
заңгерлер, 
Пәтер 
меншік 
иелерінің 
кооперативі  
қызметкерлерінің және т.б. жҧмысқа енгізілуі тиіс.   
Бірақ  ҧлттық  деңгейде  ондай  отбасымен  жҧмысты  ҥйлестіруді  ӛз  еншісіне 
алатын  білікті  органды  анықтау  қажет.  Барлық  дамыған  елдерде  осындай 
ҥйлестіруші  рӛлді  халықты  әлеуметтік  қорғау  қызметтері  атқарып  жатыр. 
Қазақстанда да осы міндет Еңбек және халықты әлеуметтік қорғау министрлігі 
еншісіне берілсе бҧл жҧмыс аса тиімді болар ма еді. Бҧл министрлікте қазіргі 
уақытта  жағдайы  қолайсыз  отбасыларды  қолдау  жҥйесін  модернизациялау 
бойынша белсенді жҧмыс жҥргізіліп жатыр, атап айтқанда, мҧндай отбасыларға 
қаражат бӛлуден кету және оларға ӛз қажеттіліктерін ӛздері жҧмыс істеп ӛтей 
алатындай      мҥмкіндік  беру  ҧстанымына  кӛшу  жағдайы,  былайша  айтқанда 
отбасымен жҧмыста кешенді жолдар анықталуда.  Сонымен қатар, ҚР әйелдер 
ісі  мен  отбасылық-демографиялық  саясат  жӛнінде    Ҧлттық  комиссиясының 
Қазақстандағы  отбасылық  саясатты  енгізуді  бақылау  және  ол  жҧмысты 
ҥйлестіру бойынша белсенді қатысуының маңызы зор. 
 
Зрттеушілердің ойынша, жоғарыда кӛрсетілгеннен басқа қажетті жағдайлар: 
  отбасылық саясатты қалыптастыру барысында оның ғылыми-әдістемелік 
негізін қҧрайтын зерттеулер жҥргізу;  
  мемлекеттік  бағдарламаларға  дәстҥрлі  отбасылық  қҧндылықтардың 
сақталуы мен насихатталуына бағытталған отбасылық саясат ендіру;   
  отбасында дәстҥрлі қызметтерін атқаруға мҥмкіндігі болу ҥшін әйелдерге 
жағдай туғызу;  

150 
 
  отбасыларын  балалардың  жан-жақты  дамуына  септігін  тигізетін  және 
ортаның  негативті  әсерінен  шектейтін  белсенді  демалыс  тҥрлеріне 
бейімдеуге ынталандыру;  
  жағдайы  қолайсыз  отбасылардан  шыққан  әйелдер  мен  қыз  балаларды 
қолдауға 
бағытталған, 
оларға 
материалды 
кӛмекпен 
қатар, 
психологиялық қолдауды қамтамасыздандыратын бағдарламалар жасау;  
  кӛмек  тҥрлері  қҧрылымында  акценттерді  біршама  ауыстыру,  белсенді 
қолдау  нысандарына  басым  орын  беру:  қосымша  білім  беру,  қайта 
мамандандыру,  жҧмысқа  орналастыру,  ӛздігінен  еңбекпен  қамту 
мақсаттарына  жеңілдетілген  несие  беру,  психологиялық  қолдау  мен 
реабилитация, осы тҧрғыдағы ең басты шарт – отбасына даралап кӛзқарас 
қолдану.  Егер  бір  отбасына  жҧмысқа  орналасу  мҥмкіншілігі  берілсе,  ол 
отбасы қалған мәселелерді ӛз бетімен шешуі мҥмкін, ал екінші отбасына 
қаржылай немесе психологиялық кӛмек қажет болуы мҥмкін. Осылайша, 
акценттерді  қозғау  қолайсыздықтың  салдарын  ғана  емес,  оның  себебін 
жоюды қамтамасыз етеді.  
  мемлекеттік  емес  секторының  отбасылық  саясатын  әзірлеу  мен  ендіруге 
белсенді  қатысу.  Аталған  сектор  мемлекеттік  бағдарламаларды 
толыққанды жҥргізетін, атап айтқанда, мемлекет қаржылай кӛмек берген 
жағдайда  отбасыларды  қолдаудың  белсенді  нысандарын  іске  асыруды 
жҥктеуге болады;   
  отбасылық  әлеуметтік  қызмет  торын  кеңейту,  отбасылық  демалыс 
орталықтарын,  әлеуметтік-психологиялық  және  қҧқықтық  кеңестерін, 
отбасыларға арналған кризистік орталықтарын ҧйымдастыру;  
  бала  қҧқығын  қорғау  тҧрғысында  заңдылықты  жетілдіру  және  барлық 
шаралардың қаржыландырылуын қамтамасыз ету;  
  мемлекеттік 
органдардың 
заңдылық 
актілерін 
сақтаудағы 
жауапкершілігін арттыру;  
  балалар қҧқығын сақтау және олардың мҥддесін қорғаудағы ата-ана мен 
жҧртшылық жауапкершілігін кҥшейту;  
  заңмен кепілденетін бала қҧқықтары туралы ғана емес, оларды іске қосу 
механизмдері  туралы  балаларға,  ата-аналар  мен  жҧртшылыққа  белсенді 
тҥрде ақпарат беру. 
 
Отбасылық саясатты қаржыландыру мәселесіне жеке тоқтаған жӛн.  
1)  Отбасылық 
саясаттың 
техникалық 
және 
ғылыми-әдістемелік 
қамтамасыздауының  ӛте  әлсіздігі  анықталып  отыр,  сондықтан  осы 
саясаттың іске асуына бюджеттен қаржы қарастырылуы қажет.