Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау және тасымалдау

Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау  және  тасымалдау 
 
47 
 
Көрсетілген  тәуелділік  сараптамасынан  мынадай  шешімге 
келуге  болады;  газдың  ерігіштігі  мұнайдың  қасиеті  мен 
құрамына 
тәуелді. 
Газдардың 
абсолютті 
ерітінділері 
өлшемдерінің  айырмашылығы  зерттелген  мұнай  мен  изотерм 
ерітінділігі 
әртүрлі 
КС 
құрамының 
фракцияларымен 
байланыстылығы  орнатылған.  Туймазин  және  Ромашкин  кен 
орындарының  мұнайлары  300
0
С-ге  дейін  қайнайтын  және  52% 
КС  алкандарын  фракцияда  сақтайды.  Сурахан  және  Небитдаг 
мұнайлары шамамен 42-43% құрайды. 
КС еріту дәрежесіне еріткіштің молекулярлы массасы емес, 
оның  табиғаты  әсер  етеді.  Мұнайда  ароматты  құрамы  жоғары 
болса,  онда  көмірсутегі  газының  ерігіштігі  нашарлайды. 
Мұнайлы  газдың  әртүрлі  компоненттері  мұнайлы  жүйеде 
әртүрлі ерігіштікке ие. Газ компонентінің молекула массасының 
артуы  КС  жүйелерінде  еру  коэффициенті  артады.  Әртүрлі 
газдарға  изотерм  еру  формасы  бірдей  болмайды.  Қысымның 
барлық  арақашықтығында  нашар  еритін  газдың  (N
2
,  СН
4
) 
жоғарылауы  изотермалармен  сипатталады  және  Генри  заңына 
жақсы  ерігіштерге  қарағанда,  жақсы  бағынады.  Жақсы  ерігіш 
газдар  (СО
2
,  С
2
Н
6
,  С
3
Н
8
)  изотермасы,  белгіленген  қысымға 
шапшаң  көтерілуімен  сипатталады.  Содан  кейін  тәуелділік  түрі 
жайылады. 
Соңғы  жағдай  жоғарғы  қысымдағы  сығылған  газда  мұнай 
компоненттерінің қайтымды еру процестерімен түсіндіріледі. 
Бұл  әсер  көмірсутегінің  қатарында  газдың  молекулярлы 
массасының  өсуімен  артады.  Азотқа  ол  мәнсіз,  ал  мұнайда 
метан  ерісе,  онда  қайтымды  булану  өте  жоғары  қысымда 
байқалады.  Сонымен  қоса    көмірсутегі  газының  ерігіштігіне 
қайтымды булану процесі айтарлықтай әсер етеді. 
Мұнайдан  бөлінген  газ  мөлшері  тек  мұнайда  оның 
сақталуынан  ғана  тәуелді  емес,  сонымен  қоса  дегазация-
қатынасты немесе дифференциялды тәсіліне де тәуелді. 
Кәсіпте  дегазацияның  екі  тәсілі  де  кездеседі.  Қабатты 
жағдайда  бастапқы  периодта  қысымның  қанығу  қысымынан 
төмендеуі,  мұнайға  қатысты  қашан  қозғалмай  тұрғанда 
қатынасты дегазация болады. Келесі периодта газдың мұнайдан 
бөліну  мөлшерінде,  газ  ұңғы  түбіне  тез  жылжиды  және 

А.А. Исмаилов, Т.Н. Жарқынбеков,  Г.Ж. Смаилова 
48 
газсызданудың  дифференциалды  тәсілі  жайлы  айтуға  болады. 
Ұңғы 
өнімдерін 
дайындау 
жүйесінде 
дифференциалды 
газсыздану байқалады.  
Газсыздану 
коэффициенті 
қысымды 
бірге 
дейін 
түсіргеннен  кейін  мұнай  көлем  бірлігінен  бөлінген  газ 
өлшемімен  сипатталады.  Газдандырудың  қатынасты  тәсілінде 
газдандыру  коэффициенті  дифференциалды  газдану  тәсілінен 
кем  болады.  Ерітілген  қалпында  қалатын  газданған  мұнайдың 
газ  мөлшері  дифференциалды  тәсілі  қатынасты  тәсілге 
қарағанда көп болады (2.11-сурет). 
Бұл  газсыздану  процесінің  басында  метанның  булы 
фазасына  ауысу  басымдығымен  байланысты.  Мұнайды  булы 
фазада 
газдандырудың 
дифференциалды 
тәсілі 
кезінде 
метанның жүйеден жойылуы ауыр көмірсутегінің артуына алып 
келеді. 
Температураның 
артуы 
мұнайда 
газдың 
еруін 
нашарлатады. 
2.11-сурет. Мұнайда еріген газдың қысыммен байланысы: 
1-еру мен газсыздану қатынастық процестері кезінде;  
2-дифференциалдық еру кезінде; 3-дифференциалдық дегазация 
кезінде мұнайда еріген газ мөлшерінің қысымға тәуелділігі 
КС суда еруі Генри заңына бағынады, бірақ тәуелділік түрі 
сызықты емес. Мысалы, тәжірибеден белгілі болғандай, 3.5 МПа 
қысым  және  35
0
С  температура  кезінде  1м
3
/м
3
-ке  тең  мөлшерде 
мұнайлы  газ  суда  ериді.  Қысымды  10  есе  35  МПа  арттырғанда, 

Өндірістегі мұнай, газ, суды дайындау  және  тасымалдау 
 
49 
 
газдың  ерігіштігі  4  есеге  ғана артады  және  4  м
3
  /м
3
-ті  құрайды. 
Қысым  артуымен  тұздың  суда  еруі  де  өседі,  сәйкесінше 
минерализациясы  да  артады.  Минерализация  артқанда  КС 
газдарының суда еруі төмендейді (2.12-сурет). Бұл жағдай КС-ң 
суда еруін сызықты  түріне тәуелділігінен ауытқуын түсіндіреді.  
 
 
Қабатты судағы тұздың жалпы құрамы, %
∙ 10
 
 
2.12-cурет. Минералдануға байланысты табиғи газдың суда 
ерігіштігінің өзгеруі 
 
Тәжірибеде  көрсеткендей  көмірсутегі  газының  (м
3
/м
3
) 
минералданған суда әртүрлі эмпирикалық формулалар бойынша 
бағалайды, соның біреуі төменде көрсетілген: 
 
қабат су
= 
тұщы су
( − ∗
) 
          (2.60) 
 
мұндағы  
қабат су
 – қабат суындағы мұнай газ ерітінділері, 
тұщы су
  –  мұнай  газның  тұщы  судағы  ерітіндісі,  k  – 
температураға 
байланысты 
минерализацияға 
түзетпелі 
коэффициент (2.13-сурет); M – тұз құрамы, %. 
 
2.5-кесте  
Температураға тәуелді минерализацияға түзетпелі 
коэффициенттердің мәні 
 
 
Температура, 
0
С 
20 
38 
66 
93 
121 
Коэффициент, к 
0.091 
0.074 
0.050 
0.044 
0.033