Өмірді бағалап үйренейік балалар суицидін алдын-алу бойынша ата-аналарғА, педагогтерге арналған қҰрал алматы

сен әдетте жалған кінә тағылған адамды қорғайсың. Бірақ сенің еңбегің әрқашан ақтала бермейді. Әділеттік үшін күресу кезінде басқа біреудің көмегіне жүгінесің.

12. 
    ұпайдан төмен болса:
    

Төменде берілген сауалнамалық сұрақтарды мұқият оқып шығып, оларға шынайы жауап беріп көр. Ол үшін өзіңе сай келетін үш жауаптың бірін таңдап ал.

Ұсынылған жауаптардың бірін (а, ә, б,) белгілеңдер.

1. 
   Сенің жолыңда адам тұр. Саған өту қажет. Сенің әрекетің?
   

ә) одан жол беруін сұраймын;

б) көңіл күйіме байланысты.

2. 
   Сен мектепке асығып барсың. Жолда бір адам науқастанып қалды. Не істейсің?
   

ә) егер біреу көмекке ұмтылса, мен де барамын;

б) 03-ке хабарлап, өтіп бара жатқандарды тоқтатамын.
3.Сенің таныстарың жаңа пәтерге көшіп келіп жатыр. Олар жасы келген адамдар, сен не істейсің?

а) өз көмегімді ұсынамын;

ә) мен біреудің өміріне араласпаймын;

б) егер сұраса, әрине көмектесемін.

а) әрине, өкініш білдіремін;

ә) жартысын ұсынамын;

б) білмеймін, менің өзіме де қажет болатын шығар.

а) мен тауып алдым, енді менікі болады;

ә) ертеңіне кім ақша жоғалтқанын сұраймын;

б) ешкімге айтпаймын.

а) көмекші қағаздарға( шпаргалка);

ә) емтихан алушының шаршағанына;

б) өз біліміме.

а) Қазақстан бойынша;

ә) экзотикалық елдерге;

б) жеңілдік жасалған жолдамасы бар елге.

а) әңгіме айтып тұрамын, ар жағы белгілі болады;

ә) келгендерді белгілеп жатпаса, дереу үйге қайтамын;

б) біреумен қосылып жұмыс істеймін.

а) алғыс айтып келісе кетемін;

ә) алдымен мұның растығына көз жеткізуім керек;

б) бас тартамын.

а) ол туралы ұмытып кетіп, тек талап етілгенде ғана есіме түсіремін;

ә) әрине, орындаймын;

б) есіме түсірмес үшін себебін іздеп қашқақтаймын.

а) иә, дереу айтып, оларды музейге апаруға тырысамын;

ә) білмеймін;

б) әркім өзіне қажеттіні өзі шешсін деп ойлаймын .

а) қолымды көтеріп жұмысты жасағым келетінін айтамын;

ә) менің фамилиямды біреудің айтқанын күтіп отырамын;

б) мен өз уақытымды артық бағалаймын.

а) иесіз күшік;

ә) өзіңе ұнайтын танымал ересек ит;

б) сирек тұқымды қымбат ит.

14. 
    Сенімен балағаттап сөйлесті. Бұған қалай қарайсың?
    

ә) мұнда тұрған ешнәрсе жоқ деп елемеймін;

б) байланысымды үземін.

14. 
    Сен скрипкада нашар ойнайсың (немесе басқа музыкалық аспапта). Ата-анаң сені қайта-қайта мақтап, қонақтарға ойнап беруді сұрады. Не істер едің?
    

ә) ойнамаймын;

б) мақтағаны жағымды, бірақ ойнаудан қашқақтап себеп табамын.

16. Мектепті ерекше бір жағдаймен жауып тастады деп естідің. Бұл жаңалықты қалай қабылдайсың?

а) қатты қуанамын, қыдырамын;

ә) мазасызданамын, өз бетімше білім алуға жоспар құрамын;

б) жаңа хабарларды күтемін.

а) қатты қызарамын, маған жайсыз;

ә) мен қуаныштымын, өйткені менің өзімнің де жетістіктерім бар;

б) басқалар сияқты мен де қошеметтеймін.

18. 
    Саған ерекше қаламсап сыйлады. Көшеде н екі бала кездесіп, сыйлықты беруіңді талап етті. Не істейсің?
    

ә) сыйлықтың мен үшін қымбат екендігін түсіндіремін;

б) сыйлықты бермеймін, күресе кетемін.

18. 
    Жаңа жыл жақындағанда нені жиі ойлайсың?
    

ә) каникул мен еркіндік туралы;

б) алдағы жоспарлар туралы.

18. 
    Музыканың сенің өміріңдегі рөлі
    

ә) рухани өміріме ләззат сыйлайды;

б) ол маған қажет емес.

18. 
    Үйден ұзақ кеткенде өзіңді қалай сезінесің?
    

ә) бөтен жерлерде өзімді жақсы сезінемін;

б) байқамаймын.

18. 
    Алыс ауылға кітап беріп жіберу ұсынылды. Сен не істейсің?
    

ә) менде қажетсіз кітап жоқ;

б) егер бәрі әкеліп жатса, мен де әкелемін.

18. 
    Бес ұлы адамның есімін атай аласың ба?
    

ә) жоқ, өмірде қызық нәрсе көп;

б) ойланбаппын, санау керек екен.

24. Сен танымайтын бөтен адамның жасаған ерлігі туралы естігенде басыңа қандай ой келеді?

а) бұл адамның өзіндік қызығушылығы болған;

ә) атын шығаруға сәті түсті;

б) көңілім толып қатты таң қаламын.

Тапсырманың жауабын ұпай арқылы шығару қажет емес, себебі бұл жұмыстың нәтижесі – әркімнің өзіндік тұжырымы.

Әр оқушы берген жауабына орай өзінің кейбір жағдайда қаншалықты дұрыс шешім қабылдай алатындығын анықтай алады.
Ойын «Сиқырлы таяқ»

Ойынның мақсаты: сабақта үйренге білімдерін тиянақтау, көңіл-күйлерін көтеру.

Ойынның шарты: ойынға қатысушылар қол ұстасып, шеңбер жасап тұрады. Қолында таяғы бар ойын жүргізуші шеңбердің ортасына келіп, ойынның тәртібін түсіндіреді. Ойынға қатысушылардың әр қайсысына адамгершілік құндылықтары мен адами сапаларды бір бірден таратып береді (Отан, мейірімділік, достық, адалдық, махаббат, бақыт, бауырмашылдық және т.б.).

Ойынның шарты бойынша ойын жүргізуші қолындағы таяғын шеңбердің ортасында тік ұстап тұрады да, бір құндылықты немесе адамгершілік қасиетті атап, таяқты қоя береді. Аталған құндылыққа, қасиетке жататын немесе ұқсас адамгершілік құндылықтар мен адами сапалар (оқушылар) таяқты жерге құлатпай ортаға жинала қалуы тиіс. Ал таяқты ұстай алмай құлатып алса, онда көптің ұйғаруымен, ортаға шығып, өнер көрсетеді.

Ойынның мақсаты: балалардың көңіл-күйлерін көтеру және тез ойлай алуға, ұтымдылыққа, жылдамдыққа тәрбиелеу.

Ойын шарты: Ойнаушылар дөңгелене отырады. Әркім өзіне бір әріпті А,Ә, Б,В, Г, Д, Е немесе тағы басқа әріпті таңдап алады.

Ойын басқарушы қандай әріпті алғандарын сұрап, ойынды жүргізеді. Оқушылар жауабы сабақтың тақырыбына байланысты болуы керек. Ал оған сәйкес сөз таба алмаса, жалпы адамзаттық құндылықтарға, рухани-адамгершілік аясында болуы керек.

Ойын төмендегідей болуы мүмкін.

Мысалы:

• 
  А.
  

• 
  Сен анаңды қалай жақсы көресің?
  
• 
  Асылым, аяулым...
  
• 
  Жақындарыңды не үшін жақсы көресің?
  
• 
  Адалдығы, ақ көңілдігі, ...үшін.
  
• 
  Өмірде жақсы көру болмаса не болар еді?
  
• 
  ???
  

Алдымен оқушылар адамдар бойындағы өздеріне ұнайтын қасиеттерді (жақсылық, әділдік, еңбексүйгіштік, сүйіспеншілік, ізденгіштік) таңдап алады.

Содан кейін мұғалім оқушыларға көздерін жұмып, әрбір адамның өмірін «биік шың» деп елестетіп, ол шыңға әркім өз жолымен шыға алатындығын айтады.

Біреу бұл жолға еңбексүйгіштігімен, табандылығымен, алғырлығымен, төзімділігімен жетсе, енді біреулер білімімен, ізеттілігімен, әдептілігімен, ізденгіштігімен жетеді екен.

Осыдан соң жайлы музыка қойылады да, балалар өздері таңдап алған соқпақтары (сүйіспеншілік, адалдық, мейірімділік, әділдік) арқылы өмір шыңына шығып бара жатқандықтарын көз алдарына елестетеді.

Содан соң мұғалім өздері елестетіп, таңдаған «Өмір шыңына» апаратын жол соқпақтары туралы әңгімелеп беруді тапсырады.

Мұғалім оқушылардың өз күштері мен мүмкіндіктеріне сенімдерін нығайтып, танып-білуге деген құштарлықтарын, қабілеттерінің дамуын ынталандыру мақсатында Динейк методикасын былай пайдалануға болады:

Көздеріңді жұмып, манаураған қалыпқа келіңдер.

Демдеріңді ішке алып, сыртқа шығаруға және сыртқа шығарғаннан кейінгі аз үзіліске назар аударыңдар.

Тыныс алу фазаларына сәйкес ойша: «Демді ішке алу, дем шығару, үзіліс», – деген сөзді 3 рет қайталаңдар. Үзіліс жасамай-ақ осылайша тыныс алып, демді ауызбен жай үрлеп шығарыңдар. Осы кезде сыртқа шыққан леппен жағымсыз сезім мен әдетттер бірге кетті деп елестетіңдер.

Дем шығарғанда: «Сенімсіздік, жалтақтық, алаңдаушылық, ашу-ыза», – бірге кетті деп айтыңдар. 5–10 рет қайталау керек.

Мұғалім тікелей сөйлеп жатқан кезде классикалық музыканы қатар қолдануға болады.
Өзіммен-өзім Динейк методикасы

Мұғалім «Өзіммен-өзім» әдістемелік тәсілін Динейк методикасы арқылы төмендегідей мазмұнмен ұйымдастыруына болады.

Көздеріңді жұмып, манаураған қалыпқа келіңдер.

«Мен өз ағзамның қорғаныс күшіне сенемін».

«Мен жайдары, ақ көңіл және белсенді бола бастадым».

«Менде бәрі де жақсы, өзім ойлағандай – мен бақыттымын».

Әрбір фразаны көздерің жұмулы күйінде 10 рет қайталау керек. Санауды саусақпен немесе жіптегі түйіндер бойынша жүргізу қажет. Мұғалім оқушыларға тынысты жеңіл және ұнамды болатындай етіп жайлап, еркін алу керектігін ескертуі тиіс.
Пайдаланылған әдебиеттер

1. 
   Қазақстан Республикасы Білім берудің мемлекеттік жалпыға міндетті стандарты. Алматы: «Бөбек»ҰҒПББСО, 2006
   
2. 
   Азаттық радиосы
   
3. 
   Әли СЕКЕЛ. Өзін өзі өлтіру қазаққа жат еді. // ҚР Парламенті Мәжілісі Аппаратының Баспасөз қызметі. 17-Қаңтар, 2011
   
4. 
   Жасөспірімдердің суицидальді мінез-құлқы // Вестник КАСУ №3 – 2006. Байтемирова К.Б., Жиенбаева С.Н.
   
5. 
   С.Бердібаева // Балалардың бойында ата-анаға жақындық сезімін қалыптастырған дұрыс
   
6. 
   Семенова О. Самоубицы // Рудный Алтай, 1999, 20 ноября.
   
7. 
   Осипова А.А. Справочник психолога по работе в кризисных ситуациях, А.А. Осипова. – Ростов-н/Д: Феникс, 2005. - 315 с.
   

8. 
   Арнольд О. VITA// Советы психолога, 1999‚ № 4 (22-24).
   
9. 
   Кондрашева В.Т. Суицидальное поведение. – Минск, 1999. (292- 302).
   
10. 
    Менделеевич. Медицинская психология. – М., 1998.
    
11. 
    Козлова Т.П. Суицидальное поведение у подростков //Учительская газета, 1993, № 4
    
12. 
    Василец О.; Обухов Я.: Если ребенок не хочет жить…, Народное образование, 1998, № 9-10, с. 15-18
    
13. 
    Актуальные проблемы суицидологии./ Под ред. А.Г. Амбрумовой М., 1981.
    
14. 
    
    
15. 
    Амбрумова А.Г. Когда психологически кризис ведет к самоубийстве/
    
16. 
    Твое здоровье Журнал, изд. «Знание» - 1989-№3
    
17. 
    Бердяев М. О самоубийстве / Психологический журнал -1992-ТЗ. №1
    
18. 
    Гульдан В. Почему мы хотим умереть?/ «Если» журнал-1992-№3
    
19. 
    Психология: Адамзат ақыл-ойының қазынасы. 10 томдық.
    

Алматы: «Таймас» баспа үйі 2005 ж.

20. 
    Психология: Адамзат ақыл-ойының қазынасы. 10 томдық. №4 том Жетекшісі-акад. Ә.Н.Нысанбаев. Алматы: «Таймас» баспа үйі 2005 ж.
    
21. 
    Психология: Адамзат ақыл-ойының қазынасы. 10 томдық. №6 том Ә.Н.Нысанбаев. Алматы: «Таймас» 2006 ж.
    
22. 
    Ақиқатты тани біл. Ғибрат толғамдары. Құраст. А.Сейтақов Алматы, 2004 ж.
    
23. 
    Ұстаздан ұлағат. С.А.Назарбаева Алматы «Атамұра» 2000 ж.
    
24. 
    Мектеп психологының жұмыс кітабы. Ғ.Сұлтанова А; 2008 ж.
    
25. 
    Мектеп және отбасы Р.Ерғуатова – Мақашева Алматы, 2008 ж.
    
26. 
    Адам әлемі және әлемдегі адам: Өзін-өзі тану теориясы мен практикасы. Алматы; 2007 ж.
    
27. 
    Кволс Кэтрин. Радость воспитания. Как воспитывать детей без наказания.
    
28. 
    Как вырастить ребенка счастливым. Принцип преемственности.Жан Ледлофф. Генезис 2003. Москва
    
29. 
    Ә.М.Болтаева. Суицид жағдайындағы тұлғалық-психологиялық өзгерістер.
    
30. 
    М. Черепанова Психологический стресс: помоги себе и ребёнку. М., 2000. 145 с.
    
31. 
    Д.Н. Оудсхоорн Детская и подростковая психотерапия. М.,1993. 264 с.