Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) – 45 сағат

1. 
   Жалпы көзқарас. Философиядағы педагогикалық ойлар
   
2. 
   Мектептердің дамуының негізгі бағыттары.
   
3. 
   ХІХ ғасырдың педагогика классиктері
   

Адольф Дистервег (1790-1866) - философ, неміс педагогы. Ол окытудың басты міндеті баланың ақыл-ой күші мен кабілетін дамыту деген. Формальдык білім мен материалдық білімнің байланыстылығын көрсетті. Окушының өз бетімен алған білімін құнды деп тапты. Оқыту адамның жан-жақты дамуына және адамгершілік тәрбиесіне көмектесу керек деген. Баланың ақыл-ойын дамытатын маңызды құралға жаратылыс және математика ғылымдарын жаткызды. Себебі олар практикалық іс-әрекетке дайындап, оқушыларға керекті білімдер береді. Дистервег бастауыш мектепте баланың ақыл-ой күші мен қабілетін дамытуға оқу материалдарын өз бетімен меңгере білу іскерлігін дамытуға баса назар аударды. Мұғалімдерді көрнекі оқыту аркылы баланың сезім органдарын дамытуға шақырды. Ол бастауыш мектептің оқу жоспарына жаратылыстану, физика негіздері, практикалық геометрия, география пәндерін енгізді. Сөйтіп накты білім беруді жақтады. Ол дамыта окыту дидактикасын жасаған. Оның талаптарын окытудың 33 заңы мен ережесі түрінде баяндады. Осы ереже бойынша мұғалім әуелі балаға мысал келтіреді, содан кейін ереже шығарады. Затты көрсетеді, одан кейін олар туралы түсінік қалыптастырады. Дистервег материалды бекітуге көп көңіл бөлген. Оқыту әдісінің тиімділігін оқушылардың акыл-ойын оятуға көмектескендігіне қарап анықтаған. Жаксы мұғалім ақиқатты табуға үйретеді, жаман мұғалім балаға бәрін өзі түсіндіреді деген пікірлер айтқан.

№ 10 дәріс тақырыбы: Қазіргі шетелдік мектеп және педагогика.

Дәрістің мазмұны:

1. 
   Педагогикалық ойлардың дамуының негізгі бағыттары
   
2. 
   Оқу мен тәрбиелеудің мектептегі тәжірибесі.
   
3. 
   Оқу мен тәрбие жүйесін реформалау
   

1. 
   Ағарту ісінің дамуының бастау алуы.
   
2. 
   Ресейде христиандықты қабылдау және мектептердің дами бастауы. Шіркеулік-діни педагогика.
   
3. 
   Баланың жанұядағы тәрбиесі.
   
4. 
   Оқытудың типтері.
   

Қатаң табиғатпен күресте күшті, шебер еңбекші, жақсы аңшы, егінші, сонымен бірге, өз мекенін жаудан қорғай алатын батыл әскер керек болды.

Балаларды тәрбиелеуде мақал-мәтелдер, ертегілер, батырлар жыры,өлең шын мәнісінде тәрбие құралы болды.Бұлардың педагогикалық мәнін ұлы орыс педагогы К.Д.Ушинский өте жоғары бағалады.

Халық даналылығынан туған жоғарыда айтылған шығармаларда адамның қандай болу керектігі,яғни моральдық тәрбиенің міндеті суреттілді. Кісіге қамқор болу,көмектесуге даяр тұру, шыншылдық, әділдік, еңбекті сүю, табандылық, кіші пейіл болу, үлкенді сыйлау, ерлік-осы қасиеттердің тәрбиеленуі жайында айтылды. Орыстың халық ертегілерінің негізгі кейіпкері-Иванда осы қасиеттер дәріптелді. Батырлар жырларында да осы қасиеттер туралы сөз болды. Мысалы Илья Муромец еңбекші халықтың, жетім-жесірлердің қорғаны, өз халқының патриоты, орыс жерін қорғаушы ер.

Халықтың жазба әдебиеті пайда болғанға дейін ауыз әдебиеті жастарды тәрбиелеуде үлкен роль атқарды. Ауыз әдебиеті жазба әдебиетпен қатар одан кейінгі дәуірлерде де зор роль атқаруда.

Тарихи деректерге қарағанда 8 ғасырда Шығыс славяндардың ана тілінде жазуы болған.Олардың ішінде латын,грек тілдерін білуші адамдар кездеседі. 988 жылы Киев русінің христиан дінін қабылдауы грек алфавиті негізінде жасалған Кирилл мен Мефодийдің әліппесінің орыс жеріне тарауына әсер етті. Әліппеде славян тілінің ерекшеліктері ескерілген еді.

Орыс тіліне жақын ескі болгар тілінде,кейін ескі славян тілінде қолдан көшірілген кітаптар тарай бастады. Христиан дінімен бірге Киев Русінің жеріне Византия мәдениеті де тарады.

Орыс жеріндегі алғашқы дін иелері гректер болды,кейін шіркеу және монастыры жанынан дін иелерін даярлайтын мектептер ашыла бастады. Византиядан орыс жеріне келген қызметкерлерінің славяндар болуы немесе славян тілін білетін гректер болуы хат таныту ісінің тез дамуына әсер етті.Батыс Европа елдерінде 17 ғасырға дейін жазу жергілікті халықтарға түсініксіз латын тілінде болды,өйткені оларға христиан діні Римнен тарады. Ал орыс жерінде жазу славян тілінде болды,бұл жағдай сауат ашу ісінің тездеуіне әсерін тигізді.

Монастырьларда дін қызметкерлерін даярлаумен қатар, кітаптар көшірілді,осының негізінде алғашқы кітапханалар пайда болды.

Шежіре деректеріне қарағанда 988жылы Киев князы Владимир шіркеу салып, дін иелері мен үстем таптың балаларын оқытады.1028жылы Новгородта князь Ярослав староста мен поптардың 300 баласын оқуға жинайды. Галицкий князы Ярослав Осмомысл 13 ғасырда училище ашып, монастырьларда баларды оқытуды міндеттейді.

11 ғасырда Киевке әйелдер монастырында әйелдер училищесі ашылып, 300 қыз бала оқуға,жазуға, ән айтуға,іс тігуге үйретілді.

13 ғасырда Сузьдалда княгина Ефросина әйелдер училищесін ашады.

Киев мемлекеті 11-13 ғасырларда мәдениетінің дамуы жағынан Европа елдері алдыңғы қатарлы болды. Орыс князьдарының көбі білімді адамдар еді.

Шежірелерде князь Ярославтың білімді адам болғаны туралы айтылады. Ол грек тілінен орыс тіліне кітап аударып,орыс жерінде алғашқы кітапхана ашқан.

Князь Святослав Ярославович Черниговский өте білімді адам болған. 11ғасырда жазылған философиялық,тарихи моральдық тақырыптардың жинағы «Святослав жинағы» жоғарыда айтылған князьдың есімімен байланысты.

Князь Владимир Монамахтың әкесі Всеволад Ярославович бес шетел тілін білген. Князь Ярославтың қызы Анна орыс және латын тілдерінде оқи және жаза алған. Ал оның күйеуі француз королы сауатсыз болған.

Дін иелерінің ішінде де білімді адамдар көп болған. «Игорь полкі туралы жырдың» авторы ақын Боян да-өте білімді адам.

Киев мемлекетінде қолөнер күшті дамыды, қару-жарақ жасау, оны әшекейлеу, батырлар сауытын жасау, темірден,шыныдан әшекей заттар, ыдыс жасау өнері кең дамыды. Қолөнерінің және сауданың дамуы халықтың сауатының дамуына, ел арасына кітаптың тарауына әсер етті. Шежірелерде Киев жерінде кітаптың өте қадірленгені туралы жазылған. Жоғарыда аталған «Святослав жинағында» кітап оқу жөнінде мақала берілген. Онда кітапты асықпай, қайталап оқу керектігі, балаларды кішкене күнінен кітапты қадірлеуге үйрету туралы пайдалы кеңестер бар.

11-12 ғасырда Киев мемлекетінде қолдан жазған бірнеше діни-моральдық мақалалар жинағы пайда болды. Олардың ішінде педагогикалық мақалалар да кездесті. Мысалы, «Святослав жинағы» кітабында грек патшасының балаларына өсиеті берілді. 11 ғасырдағы «Владимир Монамахтың балаларына өсиеті» - алғашқы педагогикалық ескерткіш еді. Онда мемлекет қайраткері Монамах балаларына қалай өмір сүру туралы кеңес берді. Балаларынан Отанын сүюді, Отанын жаулардан қорғауды, еңбекшіл,батыр болуды талап етті.Адамгершілік, қамқорлық, ерлік қасиеттердің болуын қажет деп санады. Үлкенді сыйлау, жетім-жесірлерге қамқор болу керектігін көрсетті. Монамах балаларынан білімді игеруді, оқуды талап етті.

№ 12 дәріс

1. 
   Халықтық педагогика құралдары.
   
2. 
   Білім беру және тәрбиелеу теориясы мен тәжірибесі.
   
3. 
   Тұңғыш мемлекеттік тәрбие-білім мекемелері.
   

Мектептің және педагогиканың дамуында ағарту ісі жөніндегі реформалардың мәні өте зор болды (ескі славян алфавитінің орнына жеңілдетілген алфавиттің енгізілуі, мезгілді баспасөздің («Ведомости» газеті), ғылыми әдебиеттің пайда болуы, басқа тілден ғылыми еңбектердің аударылуы, ғылымдар академиясының құрылуы).

№ 13 дәріс

1. 
   Оқу-тәрбие мекемелері.
   
2. 
   Педагогикалық теориялар және оларды білім, тәрбие беру тәжірибесінде жүзеге асыру.
   

XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында Ресейде маркстік педагогиканың негізі қалана бастады. В.И.Ленин тәрбие мен білім беру саласындағы пролетариаттың талабын белгілеп берді. XIX ғасырдың соңында Ресей білім беру саласында Европаның дамыған елдерінен кейін қалды.

Білім беру мен оқыту органикалық талдаудың көзі, дамыған сезім мен ақылдың бірлігі, халық пен адамның үзіліссіз білім алуының қалыптасқан сұранысы. Білім беру творчестволық процесс – адамның, жеке тұлғаның қалыптасуы өмірлік толастамайтын ағынды, тасқынды процесс. Оқыту, білім беру, тәрбие бір-бірімен тығыз байланысты, бірін-бірі толықтырып, кезекпе – кезек жалғасып отыратын тарихи процесс.

Революцияшыл – демократтар білімді меңгеру және оқудың жолдары жөнінен де құнды пікірлер айтты. Олар оқу мен білім алу деген тек қана білім деректерін меңгеру еместігін ескертті. Білім алу, оқу – білу, тану жүйесі мен әдістерін меңгеру.

Орыс педагогикасының негізін салушылар – Белинский мен Герцен педагогика жөнінен бай мұра қалдырды. Олар патшалық Ресейдің қоғам өміріндегі бүкіл крепостнойлық тәртібіне, соның ішінде тәрбие жүйесіне түгелдей қарсы болды. Сол кездегі тәрбие мен оқытудың ескірген жүйесін бүтіндей өзгерту жолында жүргізген олардың күрестері жалпы крепостнойлық қоғамдық құрылысты жою жөніндегі күрестерімен байланысып жатты.

Белинский мен Герцен өз заманындағы және онан кейінгі орыс қоғамының педагогикалық ойынының дамуына күшті әсер етті. Добролюбовь пен Чернышевскийдің, Пирогов пен Ушинскийдің педагогикалық теориялары Белинский мен Герценнің идеяларынан нәр алды.

Белинский мен Герценнің педагогикалық идеялары алдыңғы қатарлы орыс оқытушыларын патшалық мектеп пен оның тәрбие жүйесіне қарсы күреске жұмылдырды.

XIX ғасырдың 60 – жылдарындағы педагогикалық қозғалыс сол кездегі қоғамдық қозғалыстың бір бөлігі болып табылады. Крепостнойлық тәрбиені қатты сынау, сословиелік мектеп пен ерте мамандандыруға күрес, жалпы білім беру үшін, азаматты тәрбиелеу үшін, әйелдерге білім беру үшін күрес, ескі діни оқуға, құрғақ жаттау мен жағалауға қарсы күрес, баланың жеке басын сыйлау, халық мектептерін көптеп ашуды талап ету, жоғары мектеп автономиясы – міне, осылар XIX ғасырдың 60- жылдарындағы орыстың прогресшіл педагогикасының көтерген негізгі мәселелері болды.

Белгілі дәрежеде революцияшыл–демократиялық бағыттан буржуазиялық – либералшыл педагогикалық бағыттың айырмашылығы бар. Бұл бағыттың ең көрнекті өкілдерінің бірі Н.И.Пирогов, В.Я.Стоюнин, И.А.Кордо т.б.

Крепостниктік тәрбиеге қарсы шығып, мектеп реформаларын талап ете отырып , ''адам тәрбиесі'' үшін, балаға адамгершілік тұрғысынан қарау туралы пікір айтумен қатар, бұл бағыттың өкілдері өздерінің педагогикалық көзқарастарында либералдарға тән екі жүзділік көрсетті. Олар патша үкіметінің қанағаттандырарлықтай дәрежеде мектеп реформаларын жүргізуге толық мүмкіншілігі келеді деп түсінді. Әйелдерге білім беруді жақтай отырып, бірақ олардың тең праволылығына қарсы шықты. Халық мектептерін көбірек ашуды ұсына отырып, жалпыға бірдей оқыту мәселесін ескермеді. Ескі оқуға қарсы шыға отырып, балаларға адамгершілікпен қарауды жақтай отырып, ол ұрып – соғу арқылы жазалауды жоққа шығарған жоқ, оны белгілі дәрежеде шектеу керектігін айтты.

Тәрбиенің мақсатын буржуазияшыл – либералдық бағыттың педагогтары мәдени және адамгершілік жағынан дамыған адамды дайындау екендігін түсіндіріп берді, бірақ та олар мұндай сапалар деп нені түсінетінін нақтылы ашып берген жоқ. Революцияшыл – демократиялық бағыттың өкілдері ұсынған тәрбиенің мақсаттары мен идеялық саяси принциптеріне либерал – педагогтар көп жағдайларда сенімсіз қарады. Олардың көзқарастарына қарсы болды. Бұл екі бағыттың арасында аралық жағдайды ұстаған, бірақ буржуазиялық – либералшыл бағытқа біршама жақын көзқарастағы педагогтарға буржуазиялық – демократияшыл бағыттың өкілдері жатады. Бұл бағыттың өкілдерінің қатарына К.Д.Ушинский және оның жолын ұстаушы педагогтарды (В.И.Водовозов, Н.Ф.Бунаков т.б.) атауға болады.

Олардың буржуазиялық – либералшыл бағыттан айырмашылығы сол, бұлар орыс халқының орасан зор творчестволық күшіне сене білді, педагогика мен тәрбиеде халықтық идеяны жақтады, шетел мектеп жүйесін қабылдауға және шетел педагогикасына бас июге қарсы шықты. 60- жылдардағы қозғалыстың алғашқы басталған кезінде үкіметтің мектептер туралы жаңа ережелерді қабылдауы – орыс жұртшылығының жаңа мектептер ұйымдастырудағы және оқу – тәрбие жұмысының әдістерін жақсартуға бағытталған шаралары еді.

XIX ғасырдың 60 – жылдарындағы қоғамдық – педагогикалық қозғалыстың әсерімен бұл жылдары бірнеше педагогикалық журналдар пайда болды. Олар тәрбие мен оқытудың өзекті мәселелерін қызу талқылап отырды.

Ондай журналдардың қатарына: ‘’Журнал для воспитания’’ ( 1857 жылы пайда болды, 1860 жылдан бастап ‘’Воспитание’’ деген атпен шықты) “Русский педагогический вестник”, ‘’Учитель’’ (ол 1860 жылдан 1970 жылға дейін шығып, халық мектептеріне мәселелеріне арналып отырылды.) ‘’Педагогический сборник’’ журналы, ‘’Ясная поляна’’ (мұны 1861-1862 жылдары Л.Н.Толстой шығарып тұрды. Яснополяна мектептерінің тәжірибесін көрсетіп, еркін тәрбие идеясын насихаттады.) журналдары шықты.

Тәрбие және оқыту мәселелері әдеби және саяси журналдарда да орын алды. ‘’Современник’’ – революцияшыл – демократиялық бағыттағы журнал. Онда Н.Г.Чернышевский мен Н.А.Добролюбовтың тәрбие және білім беру мәселелері туралы бірнеше мақалалары басылып тұрды.

60 – жылдардың бас кезінде кейбір арнаулы журналдар жалпы мекемелеріне арналып отырылды.

XIX ғасырдың екінші жартысында Россиядағы саяси, экономикалық және мәдени өрлеудің нәтижесінде елде қоғамдық – педагогикалық қозғалыс өріс алған болатын. Бұл қозғалыста ағарту мен педагогика мәселелері жөнінен ең алдыңғы қатарлы идеялық бағытты ұстаған – орыстың революцияшыл – демократиялық педагогикасының негізін қалаушылар Н.Г.Чернышевский мен Н.А.Добролюбов еді. Бұлар ең алдымен патша үкіметі мектептерінің оқу-тәрбие ісіне терең талдау жасап, оның кемшіліктеріне сынауды принципті және саяси мәселе дәрежесіне көтере білді.

Революцияшыл – демократиялық педагогиканың өкілдері өз топшауларында Ресейдегі ағарту ісінің даму бағытын ойластыра келе, халық ағарту проблемаларының түпкілікті қайта құрылуы және шешілуі халық революциясына тәуелді екендігі дәлелдеді.

Сонымен қатар революцияшыл – демократтар тәрбие алдына әлеуметтік мәнді міндеттер мен мақсаттар қойды.

Н.Г.Чернышевский мен Н.А.Добролюбов сол дәуірдегі орыс педагогикасының дамуында ең өмірлік те, өзекті де болған мәселе – халық ағарту ісінің қайта құрылуы революцияға байланысты екендігін және тәрбиенің революцияшыл - демократиялық мақсаттары жөніндегі мәселелерді жаңаша қарастырып, жаңаша шешті.

Н.Г.Чернышевский тәрбие мен оқытудың мақсаттары мен міндеттерін де революцияшыл-демократтық тұрғыдан шешті. Оның ойынша, тәрбиенің мақсаты – қоғамдық идея жағынан ұстамды күрес адамын, революционерді тәрбиелеу, халық мүддесін ойлайтын, ‘’азаматтық істерге’’ араласа алатын, адал ниетті адамдар тәрбиелеу.

Тәрбиенің осы мақсаттары арқылы тәрбиеленетін жаңа адамдардың аса маңызды қасиеттерінің бірі – отанға және өз халқына деген сүйіспеншілік деп есептеді.

Чернышевский оқу мен тәрбиедегі негізгі жауапкершілік мұғалімге жүктеледі деп есептеді, сондықтан мұғалімнің педагогикалық қызметі мен қоғамдық орнына ерекше мән берді.

Ұлы ойшыл, педагог Н.А.Добролюбовтың түсіндіруінше, алдымен білім немесе ақыл – ой тәрбиесін береді. Сондықтан ол да жалпы білім беретін мектепті жақтаған. Бұл мектеп жаңа дидактика мен әдістерге сүйене істеуге тиіс деп есептеді.

Қорыта келе, осы айтылғандардан көретініміз, сол кездегі Ресейдің ұлы ойшылдары, көрнекті педагогтары оқытудың өмірге жақын болуын жақтап, балаларға арналған кітап тілінің түсінікті жазылуына мән берді. Сонымен қатар балалардың талап – тілектерімен санасып, оларды өз бетінше әрекет етуге дағдыландыруды талап етті. Тәртіп, адамгершілік, ақыл – ой тәрбиесі және оқыту әдістеріне көбірек тоқталып, өздерінің кейінгі ұрпаққа мол мұра, үлкен еңбектерін қалдырды.

№ 14 дәріс