Оқытушының жетекшілігімен студенттің өзіндік жұмысы (ожсөЖ) – 45 сағат

Практикалық сабақ мазмұны:

1. 
   ҚР білім беру жүйесіні.
   
2. 
   ҚР білім беру саясаты
   
3. 
   Білім беру мазмұынын анықтайтын құжаттар
   

Қазақ ұлттық мектептерінің даму тарихы, осы дамудағы қазақ және орыс мұғалімдердің ынтымақтастығы.

ХХ ғасырдың басындағы қазақ педагогикасы және оның дамуына орыс педагогикалық ғылымның ықпалы.

СӨЖ-45 мазмұны:

Азия елдеріндегі білім беру жүйесі

1. 
   Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. Алматы: «Атамұра», 1999.
   
2. 
   Жарықбаев Қ.Б. Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы: Санат, 1995.
   
3. 
   Храпченков Г.М. Научно-педагогические вопросы народного образования в Казахстане. – Алма-Ата: Мектеп, 1976.
   
4. 
   Назарбаев Н.Ә. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы, 2007.
   
5. 
   Құнантаева К. Қазақстанда білім беру ісінің дамуы.
   
6. 
   Сембаев А. Қазақстан мектептерінің тарихы. А.,1973.
   
7. 
   Сейталиев Қ.Б. Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің дамуы. Алматы: РБК, 1996.
   

1. 
   Назарбаев Н.Ә. Тарих толқынында. Алматы: «Атамұра», 1999.
   
2. 
   Джуринский А.Н. Зарубежная школа: история и современность. М., 1992. Гл.3
   
3. 
   Антология педагогической мысли России первой половине ХІХ – начала ХХ в. – М.: Педагогика, 1990.
   
4. 
   История педагогики. Часть 2. ХҮІІ века до середины ХХ в.: Учебное пособие для пед.университетов. Под.ред.Пискунова А.И. М.: ТЦ «Сфера», 1997.
   
5. 
   Константинов Н.А. и др. История педагогики. Учебник для студентов пед.институтов. М., «Просвещение», 1974.
   
6. 
   Жарықбаев Қ.Б. Ортағасырлық қазақ психологиясының тарихы, Алматы: Қазақ университеті, 2004.
   
7. 
   Жарықбаев Қ.Б. Қалиев С. Қазақ тәлім-тәрбиесі. Алматы: Санат, 1995.
   
8. 
   Қалиев С. Қазақ этнопедагогикасының теориялық негіздері мен тарихы. Алматы, 2003.
   
9. 
   Тажибаев Т. Просвещение и школы Казахстана во ІІ половине ХІХ века. Казгосиздат, Алматы, 1962.
   
10. 
    Мадин И.Б. Қазақстанда кеңес кезінде педагогикалық ой-пікірдің дамуы. Алматы: Мектеп, 1976.
    
11. 
    Сембаев Ә.І. Қазақстанда кеңес мектебінің даму тарихы. Алматы: Мектеп, 1962.
    
12. 
    Сембаев Ә.И. Храпченков Г.М. Очерки по истории школ Казахстана, Алма-Ата, 1972.
    
13. 
    Қунантаева К.Қ. Развитие народного образования в Казахстане (1917-1990 г.г). Учебное пособие. Алматы: Республиканский издательский кабинет, 1997.
    
14. 
    Ильясова А.Н. Становление и развитие педагогической теории Казахстана (1900-1960 г.г). Алматы, 1997.
    
15. 
    Уманов Г.А. Развитие и становление профессионально-технического образования в Казахстане. Алма-Ата: Мектеп, 1984.
    
16. 
    Әбиев Ж. Педагогика тарихы: оқу құралы. Алматы: Дарын.
    
17. 
    Храпченков Г.М. Научно-педагогические вопросы народного образования в Казахстане. – Алма-Ата: Мектеп, 1976.
    
18. 
    Қазақ педагогикалық энциклопедия сөздігі. Алматы: Республикалық баспа кабинеті, 1995.
    
19. 
    Антология педагогической мысли Казахстана. / сост Қ.Б.Жарықбаев, С.К.Калиев. А., 1995.
    
20. 
    Бержанов Қ.,С.Мусин. Педагогика тарихы. Мектеп.1984.
    
21. 
    Қазақстан. Ұлттық энциклопедия. /2 томдық/. А.,1999.
    
22. 
    Российская педагогическая энциклопедия. В 2-х томах. М.,1999.
    
23. 
    Қоянбаев Ж.Б., Қоянбаев Р.М. Педагогика. Алматы, 2000.
    
24. 
    Хрестоматия поистории зарубежной педогогики/Сост. ПискуновА.И.-М.,1981.-348с.
    
25. 
    История Древней Греции.-М.,1986. -425с.
    
26. 
    Зеленский Ф.Ф.История Древнего Рима.-М.,1981.-335с.
    
27. 
    Кожахметова К.Ж.Казахская этнопедагогика.: методология, теория, практика.-Алматы,1995.-293с.
    
28. 
    Тажибаев Т. Педагогическая мысль в Казахстане во второй половине XIXв.- Алма-Ата,1965.-164с.
    
29. 
    Уманов Г .А.Педагогические прроблемы развития профессионально-технического образования в Казахстане.-Алма-Ата,1968.-108с.
    
30. 
    Ильясова А.Н.Становление и развитие педогогической теории Казахстана 1900-1960 г.г. –Алма-Ата.1997.-282с.
    
31. 
    История педагогики Казахстана. Хрестоматия /Сост. Ильясова А.Н.-Алматы,2000.-117с.
    
32. 
    Храпченков Г.В. Научно педогогические вопросы народного оброзования в Казахстане.-Алма-Ата,1976.-144с.
    
33. 
    Жарикбаев К: Б., Калиев С.К. История казахской педагогики и психологии.: Учевное пособие. –Алматы, 1995.346с.На каз. Яз.
    
34. 
    Салимова К, Нана Доде. Педагогика народов мира: История и современность.- М.:Педагогическое общество России,2001.-576с.
    
35. 
    Бейсенбаева А.А. Теория и практика гуманизации образования.- Алматы: Гылим, 1998,-
    
36. 
    Древнегреческая философия. От Плотона до Аристотеля:Сочинения.-Москва- Харьков.1999.-832с.
    
37. 
    Орынбеков М. Предфилософия протоказаков. –Алматы. Өлке,1994.
    

1. 
   Назарбаев Н.Ә. Жаңа әлемдегі жаңа Қазақстан. Ел Президентінің Қазақстан халқына жолдауы. – Алматы, 2007.
   
2. 
   Гончаров Н.К. Методология и методы педагогики как наука. М.: 1968.
   
3. 
   Абай Құнанбаев. Шығармаларының екі томдық толық жинағы. Алматы: Ғылым, 1977.
   
4. 
   Абай Құнанбаев. Қарасөздері. Поэмалар, Алматы, 1992.
   
5. 
   Қазақтың тәлімдік ой-пікір антологиясы. Құрастырушылар Қ.Жарықбаев, С.Қалиев. Алматы: Рауан, 1994.
   
6. 
   Дәрбісалиев Ә. Қазақ даласының жұлдыздары. Алматы: Рауан, 1995.
   
7. 
   Малов С.Е. Памятники древнетюркской письменности. М-Л, 1951.
   
8. 
   Қорқыт ата. – Алматы: Жазушы, 1986.
   
9. 
   Кубесов А. Педагогические наследия Аль-Фараби. Алматы, 1980.
   
10. 
    Мурад Аджи Кипчаки. Древняя история тюрков и Великой степи (книга первая). Семей, 2001.
    
11. 
    Жетписбаева Б.А. Тюркская литература Х-ХІІ в.в., Алматы, 2001.
    
12. 
    Жүсіп Баласағұни. Құдатғу білік. – Атамұра: Жазушы, 1986.
    
13. 
    Асан Қайғы жырау. Бес ғасыр жырлайды. Алматы: Жазушы, 1984.
    
14. 
    Мыңжан Н. Қазақтың қысқаша тарихы. Алматы, 1994.
    
15. 
    Мұқанов С. Қазақ қауымы. Алматы, 1995.
    
16. 
    Сытдықов Ә. Ы.Алтынсариннің педагогикалық идеялары мен ағартушылық қызметі. Алматы: Мектеп, 1969.
    
17. 
    Алтынсариннің таңдамалы педагогикалық мұралары. Алматы: Рауан, 1991.
    
18. 
    Бержанов Қ.Б. Русско-казахское содружество в развитии просвещения. Алма-Ата, Казахстан, 1965.
    
19. 
    Аймауытов Ж. Шығармалары, Алматы: Жазушы, 1989.
    
20. 
    Байтұрсынов А. Шығармалары, Алматы: Жазушы, 1989.
    
21. 
    Дулатов М. Шығармалары. – Алматы: Жазушы, 1991.
    
22. 
    Шаймерденова К. Абайдың педагогикалық көзқарасы. Алматы, 1987.
    
23. 
    Жұмабаев М. Педагогика. Алматы: Рауан, 1993.
    
24. 
    Лемберг Р.Г. Дидактикалық очерктер. Алматы, Мектеп, 1964.
    
25. 
    Сейталиев Қ.Б. Қазақстанда жоғары педагогикалық білім берудің дамуы. Алматы: РБК, 1996.
    
26. 
    Сейталиев Қ.Б. Махамбет және қазіргі кезең. Халықаралық ғылыми-практикалық конференция материалдары. ІІ том, 2003.
    
27. 
    Узакбаева С.А., Қожахметова К.Ж. Использование материалов казахской этнопедагогики при изучении педагогических дисциплин. Өнер: Алматы, 1997.
    
28. 
    Ұзақбаева С.А. Балаларға эстетикалық тәрбие берудегі халықтық дәстүр. – Алматы, 1990.
    
29. 
    Ақынжанова М. Қазақ ағартушылары. А.,1995.
    
30. 
    Әсіпов С.Ы. Алтынсарин – ұлы ағартушы. М.,1989.
    
31. 
    Құнантаева К. Қазақстанда білім беру ісінің дамуы.
    
32. 
    Сембаев А. Қазақстан мектептерінің тарихы. А.,1973.
    

Пәннің әдебиеттермен қамтамасыз етілу картасы

Кафедра: «Педагогика және психология»

Тьютор: Махимова А.Қ.

№ 1 дәріс

1. Ғылым және оқу пәні ретіндегі педагогика тарихы пәні, мақсаттары мен міндеттері.

2. Педагогика тарихы пәнінің зерттеу әдістері, әдіснамалық негізі

3. Педагогика тарихының қайнар көздері, басқа ғылымдармен байланысы.

Білім берудің және педагогикалық ойлардың тарихы курсының бағдарламасының негізіне дүниежүзілік тарихи-педагогикалық процесті талдаудың негізгі ұстанымдары салынған: өркениеттік, антропологиялық мәдениеттанымдық, формациялық, нақты-тарихи, тұтастық.

Әртүрлі тарихи кезеңде өмір сүрген, өзінің педагогикалық еңбектерімен педагогика ғылымына елеулі үлес қосқан прогрессивтік бағыттағы педагогтар мен көрнекті ойшылдар өзінен кейінгі ұрпаққа қаншама өшпес мұра қалдырды. Атап айтқанда, өткен кезеңнің ұлы педагогтары- Я.А.Коменскийдің, Жан-Жак Руссоның, Н.И.Пироговтың, И.Г.Песталоццидің, А.Дистервегтің, М.Жұмабаевтың, А.Байтұрсыновтың және т.б. педагогикалық мұралары тарихқа жаңа көзқарас тұрғысынан дұрыс бағалауды қажет етеді.

Педагогика тарихы пәнінде өткендегі педагогтардың ілімдерін қарастырумен қатар, ғұлама философтардың, ойшылдардың, ағартушылардың және қоғам қайраткерлерінің педагогикалық көзқарастары қарастырылады.

Елімізде «Мәдени мұра» атты мемлекеттік бағдарлама қабылданғаны белгілі. Бұл ерекше мемлекеттік құжаттың өткендегі тарихи-педагогикалық мұрамызды зерделеуде мәні ерекше.

Педагогика тарихының мақсаты- педагогикалық құбылыстарға тарихи тұрғыдан қарауды қамтамасыз ететін, педагогикалық ұғымдармен жаңаша ойлай білетін, болашақты болжай білетін студенттердің дүниеге көзқарасын қалыптастыру.

• 
  өркениеттік-антропологиялық ыңғай тұрғысынан студенттерде тарихи-педагогикалық білімдер жүйесін қалыптастыру;
  
• 
  әр түрлі тарихи кезеңдерде және халықтардың ұлы педагогтарымен таныстыру; бірқатар жетекші педагогикалық мәселелерді тарихи-салыстырмалы астарларда қарастыру;
  
• 
  тарихи-әдебиетпен жұмыс істеу іскерлігін қалыптастыру;
  
• 
  тарихи-педагогикалық идеяларға өзіндік баға беруге үйрету;
  
• 
  тарихилық және қазіргі кезеңнің арақатынасы туралы базалық әдіснамалық ережелерді студенттердің меңгеруі және түсінуі;
  
• 
  педагогика тарихының қалыптасу, даму үрдістерін, заңдылықтарын, кезеңдерін және ерекшеліктерін білмей, педагогика ғылымының, білім беру жүйесінің қазіргі жағдайын бағалау мүмкін емес;
  
• 
  әрбір халықтың мәдени дамуы мен барлық адамзат қауымдастығының даму арақатынасы жағдайында қазіргі мектептің жетілу сабақтастығын анықтау.
  

Педагогика тарихын оқыту барысында студенттен төменгідей біліктілікті меңгеруі қажет:

• 
  тарихи білімнің мәдени және қоғамдық әлеуметтік-экономикалық дамуына әсерін талдау;
  
• 
  отандық мектептің және педагогиканың тарихын түсіну мен объективті тұрғыдан ашып көрсету, әрі бірыңғай әлемдік тарихи-педагогикалық үрдіспен байланысын тереңірек меңгеру;
  
• 
  қоғамның қазіргі жағдайында өткендегі жағымды тәжірибені шығармашылықпен пайдалану.
  

Қазіргі кезде зерттеушілер орыс философиясы мен педагогикалық ой-пікірінің көрнекті өкілдері Н.А.Бердяев, В.В.Зенковский, И.А.Ильин және т.б. идеяларына көңіл бөліне бастады. Олардың паймдауынша рухани дүниенің мәнін сананың рөлін, оның адамның және қоғамның дамуына әсерін атап көрсетті.

Педагогика тарихы ғылым және педагогикалық құбылыс ретінде кеңестік дәуірде көп жылдар бойы өзінің әдістемелік негізіне диалектикалық және тарихи материализмге біржақты басшылыққа алып келеді.

Тарихи-педагогикалық үрдісті, оның ішінде тәрбие тарихын әлеуметтік құбылыс ретінде бағалауда таптық көзқарас басшылыққа алынады. Бұл құбылыстарға таптық тұрғыдан қарау тәрбиенің теориясы мен тәжірибесінің барлық байлығын тежеп отырды, тарихтағы көрнекті педагог тұлғалардың идеяларын жеткіліксіз бағалауға, олардың дүниетанымдық идеяларын пайымдауда біржақтылыққа ұрындырады, сонымен қатар объективтілік тұрғыдан олардың тарихи-педагогикалық үрдістегі орны мен мәнін дұрыс бағаламауға жол берілді.

Тарихи-педагогикалық білім беруде маңызды әдістемелік негіздеуге өркениет тұрғысынан қарау жатады, ол тәрбиенің тарихи-педагогикалық идеялары мен тәжірибесінің дамуын бағалауда әлеуметтік алғышарттарды енгізуге мүмкіншілік жасайды, оның дамуын, қозғалысын әлеуметтік себептермен негіздейді.

Келесі педагогика тарихының әдістемелік негіздеріне мәдениеттану тұрғыынан қарауды жатқызуға болады. Оның мәні мәдениет ұғымының өз мәнімен байланысты, мәдениетті өмір сүру үрдісінде адамзаттың жинақтаған тәжірибесі деп анықтама беруге болады.

Тарихи-педагогикалық құбылыстарды зерттеуде дәстүрлі педагогикалық әдістер кеңінен қолданылады. Дәстүрлі әдістер деп педагогика ғылымының бастауында тұрған зерттеу ілімдерден ағартушы ойшылдардан мүрагерлікпен қазіргі педагогика ғылымына жеткен әдістерді айтамыз. Бұл Платон мен Квинтилиани, Коменский мен Песталоцци пайдаланған әдістер; олар күні бүгінге дейін педагогика ғылымында пайдаланылып келедк.

Зерттеу жұмысының мәселесі пәні және міндеттеріне сәйкес барлық тарих ғылымдарына ортақ тарихи және логикалық зерттеу әдістері бір-бірімен бірлікте қарастырылады, сонымен қатар арнаулы әдістер, атап айтқанда, тарихи-салыстырмалы ретроспективті, статистикалық, салыстырмалы талдауға, деректі әдеби, мұрағат материалдарын теориялық жинақтауға бағытталған әдістер қолданылады.

Тәжірибені зерттеу- педагогикалық зерттеудің ертеден қолданылып келе жатқан әдістерінің бірі. Кең мағынада тәжірибені зерттеу әдісі тәрбиенің тарихи байланысын орнатуға, жалпы, оқу тәрбие жүйелерін айқын көрсетуге бағытталған ұйымдасқан таным қызметі болып табылады.

Бұл әдіс әдебиетпен жұмыс істеу әдісімен тығыз байланысты. Педагогика тарихын зерттеу үшін қажетті әдебиет құжаттары мен қайнар көздеріне мыналар жатады: ҚР үкіметінің ресми материалдары мен құжаттары (Ата Заңымыз, Білім беру туралы Заң, 2005-2010 жылдарға дейін арналған Білім беру тұжырымдамасы, Мемлекеттік білім бағдарламасы, Гуманитарлық білім беру тұжырымдамасы, ҚР Білім және ғылым министрлігінің бекіткен нормативтік құжаттары); жалпы адамтану мәселелері, педагогика тарихы бойынша классиктердің еңбектері; тарихи-педагогикалық әдебиеттер; мұрағат құжаттары мен басқа да тарихи-педагогикалық материалдар; мерзімдік педагогикалық басылым; мектеп, мұғалім, тәрбие туралы көркем әдебиеттер; халықтық педагогиканың даналығы; халық ауыз әдебиетінің үлгілері (мақал мәтелдер, ертегілер, шешендік өнер, айтыс өнері, батырлар жырлары, дастандар және т.б.); тәрбие мәселелері жөніндегі жазылған мемуарлық және көркем әдеби шығармалар, ескі жазба ескерткіштер, жазушылардың, философтардың, ойшылдардың, педагогтардың әр кезеңдегі педагогика, тәрбие, білім беру мәселелеріне арналған еңбектері жатады.

Педагогика тарихы ғылым және пән ретінде көптеген гуманитарлық ғылымдармен, әсіресе мәдениет тарихымен тығыз байланысты. Тәрбиенің, білім берудің, оқытудың міндеттерін дұрыс шеше білу- қоғамдағы мәдениеттің дамуының басты шарты. Жас ұрпақтың мәденитеі мен тәрбиесінің дамуының арасындағы өзара байланысты тарихи педагогикалық үрдісті анықтау педагогика тарихының ғылым және оқу пәні ретінде негізгі міндеттерінің бірі.

№ 2 дәріс

1. 
   Алғашқы қауымдық өркениеттің деңгейлеріндегі тәрбиенің тууы.
   
2. 
   Алғашқы қоғамдағы тәрбие.
   
3. 
   Тәрбиенің ұйымдасқан формасының пайда болуы
   

Тапсыз қоғамда ру, отбасы болмағанда адамдардың негізгі айналысатын кәсіптерінің түрі балық аулау, аңшылық болды, балалар ерлермен бірге аңшылық және балық аулаумен ерте айналысты, ал қыз балалар аналарына үй жұмыстарына, тамақ дайындауға көмектесті. Адамдардың еңбек қажеттіліктерінің негізінде тәрбие еңбек үрдісімен байланысты өрбіді.

Адамзат қоғамы дамуының алғашқы сатысында тәрбиенің мақсаты еңбекке араласқан балаларға үлкеңдер қарапайым еңбек құралдарын қалай дайыңдау және пайдалану керектігін үйретеді және түсіндіреді. Еңбек түрлерінің қиындау деңгейіне қарай адамдар мал шаруашылығымен, егіншілікпен айналысқан кезде ру пайда болды, тәрбиенің рөлі арта түсті жөне оның түрлері өзгерді. Еңбек үрдісінің өзінде оқта-текте айтылатын нұсқаулардан балаларды бірте-бірте еңбекке даярлауға, оларды еңбектен бос уақыттарында әртүрлі дағдылар мен ептіліктерге оқытуға көшу іске асырылды. Сонымен қатар балаларды рудың дәстүрлерімен, діни түсініктерінің ережелерімен таныстырды.

Алғашқы қауымдық қүрылыста отбасы болмаған кезде, балалар руға ортақ болды. Балаларды тәрбиелеу мәселесімен ру мүшелерінің ерекше тәжірибелі, құрметті адамдары, ақсақалдар айналысты. Кейіннен моногамдық отбасы пайда болғанда, балаларды тәрбиелеу мәселесімен өзі айналысты. Бірақ оның тәрбиесінің нәтижелерін ру, тайпаның ақсақалдары бақылап отырды. Бұл кезде тәрбие тапсыз сипатта болғандығы өзінен-өзі түсінікті. Барлық бала бірдей дәрежеде кеңінен қамтылды.

Қоғамның дамуының алғашқы сатысында, алғашқы қауымдық қүрылыс кезінде адамдардың өмір жағдайлары өте ауыр болды, сондықтан да олар өмір сүру үшін бәрі бірге, тек ұжымдық қатынас түрінде еңбек ету қажет болды. Әлеуметтік теңсіздік, тап деген болмады, адамдар ортақ үйлерде тұрды және бала тәрбиелеу ісі де барлық руларға ортақ болды. Тапсыз қоғамда барлық бала бірдей өздеріне лайықты іс-әрекетке ерте қатыстырылды. Жас кезінен бастап олар қоректік азықты өндіруге қатысты — жеуге болатын өсімдіктерді, жемістерді жинады. Жас шамасына қарай олардың үлкендермен бірлескен еңбекке қатысу дәрежесі өсіп отырды. Үлкендермен бірге және олардың басшылығымен балалар мен жеткіншектер өмірге қажетті еңбек ептіліктері мен дағдыларын меңгерді. Қыз балалар мен ер балалардың тәрбиесінде кейбір ерекшеліктер болды. Жоғарыда айтылғандай, балалар ерлермен бірге аңшылықпен және балық аулаумен басқа да кәсіппен айналысты, оларды күресе білуге, садақ ата білуге, атқа мінуге үйретті; қыз балалар үй шаруасына, әйелдермен бірге тамақ әзірлеуге, киім тігуге, ыдыс-аяқ жасауға қатыстырылды. Барлық баланы жануарларды күтуге, егіншілікпен айналысуға үйретті, қолөнердің дамуымен оларды қолөнерге баулыды.

Жекеменшіктің, құлиеленушіліктің және моногамдық отбасының пайда болуымен алғашқы қауымдық құрылыстың ыдырауы басталды. Жеке неке пайда болды. Отбасы ең негізгі қоғамдық қүбылыстардың бірі болды, өз бетімен шаруашылық жүргізді, сонымен қатар бала тәрбиесімен айналыса бастады.

Отбасы тәрбиесі тәрбиенің бұқаралық түріне айналды. Пайда болған үстем таптар (көсемдер, ақсақалдар) ақыл-ой білімін дене еңбегінен бөлуге ұмтылды. Алғашқы білімнің негіздерін (жер өлшеу, өзендердің тасуын алдын ала түсіндіру, адамдарды емдеу тәсілдері жөне т.б.) үстем таптар өздерінің қолдарына жинақтап, оларға өз үстемдігін жүргізді. Ой еңбегі мен дене еңбегінің арасында айырмашылықтар байқала бастады. Осы білімнің алғашқы түсініктерін оқыту үшін арнаулы мекемелер (мектептер) ұйымдаса бастады. Бұл үстем таптардың билігін арттыра түсті. Дене еңбегімен негізінен бұқара халықтың балалары айналысты. Ондай отбасыларда балалар еңбекке ерте үйретілді, ата-аналар өз тәжірибесін беріп отырды. Мектептерде жүргізілетін ұйымдасқан тәрбие бірте-бірте үстем тап өкілдерінің ісі бола бастады

Тәрбиенің пайда болуы туралы мәселені буржуазиялық ғалымдар әртүрлі түсіндіріп келді. Оны түсіндіруде буржуазиялық ғалымдардың арасында әртүрлі көзқарасты саралағанда кейбірінде, алғашқы адамдардың экономикалық өмірі мен еңбек әрекетінде және қоғамдық дамудың ең алғашқы даму сатысында бала тәрбиесінің өзегінде өмір сүрген тығыз байланысты жоққа шығару көзқарасы тән. Буржуазиялық ғалымдардың тәрбиенің пайда болуы туралы кейбір тұжырымдары адамның дамуы туралы тұрпайы-эволюциялық түсініктердің ықпалымен қалыптасқан, ол негізінен тәрбиенің әлеуметтік мәнін жоққа шығаруға, оның үрдісін биологияландыруға алып келеді.

Жануарлар дүниесіндегі жинақталған нақтылы материаддарға негіздей отырьш, аға үрпақтың кейіші үрпаққа қоршаған ортаға бейімделу дағдысын беру "қамқорлығын" осы түжырымдамалардың Ш.Летурно, А.Эспинас сияқты жақтаушылары жануарлардың инстинктивті іс-әрекетін алғашқы адамдардың төрбиелік төжірибесімен бірдей деп қарастырады және төрбиенің негізіне адамдардың түқым жалғастыру инстинктивтік үмтылыстары жатады, табиғи сүрыптау зандылығы әрекет етеді деген теріс қорытынды жасайды. Тәрбиенің пайда болуының негізгі шарты алғашқы қоғамдағы адамдардың еңбек іс-әрекеті және қалыптасқан қоғамдық қатынастар болып табылады.

Тәрбиенің пайда болуы жөнінде әлемдік ғьшымда бірнеше түжырымдама үсынылады. Ондай көзқарастың дәстүрлі түрлерінің біріне эволюциялық-биологиялық теорияны (Ш.Летурно, Дж.Симпсон, А.Эспинас) жөне психологиялық теорияны (П.Монро) жатқызуға болады.

Эволюциялық-биологиялық теорияның өкілдері алғашқы қауымдық қүрылыс кезіндегі адамдардың тәрбиелік іс-өрекетін жоғары сатыдағы жануарлардың түқым қалдыру туралы инстинктивті қамқорлығымен байланыстырады.

П.Монро негіздеген психологиялық теория бойынша төрбиенің пайда болуын балалардағы санасыз инстинктің үлкендерге еліктеуінің байқалуы деп түсіңдіреді. Екі теорияда да бір-біріне үқсас түжырым қалыптасты: алғашқы төрбиенің пайда болуы оның ортаға бейімделуі деп түсіндірді

№ 3 дәріс

Ттақырыбы: Ежелгі Шығыс елдеріндегі және антика әлеміндегі тәрбие және мектеп

Дәрістің мазмұны:

1. Ежелгі Шығыс өркениеті жағдайындағы тәрбие мен оқу

2. Ежелгі Египет мектебі

3. Ежелгі Үндістандағы мектеп пен тәрбие.

Одан әрі тарихи дамудың нәтижесіңде алғашқы қауымдық қүрылыс жаңа қоғамдық формация - құлдық қоғаммен ауысты. Ежелгі Шығыста алғашқы таптық қоғам пайда болды, материалдық және рухани мөдениеттің негіздері қаланды. Шығыс мөдениеті белгілі дәрежеде ежелгі Греция мен Рим мемлекеттеріне өсерін тигізді. Сол кезде Шығыс еддеріңце арнаулы мекемелер (мектептер) бірте-бірте ашыла бастады. Ал мектептерде негізінен үстем тап өкілдерінің балалары оқыды.

Ежелгі Индиада мектеп ашьша бастады. Мывдаған жылдар бойы қарапайым жер шаруашылығымен айналысатын қауымдардың үйымдастыруымен қауымдық мектеп өмір сүрді. Сонымен қатар Кіші Азияда және Египетте мектептер дами бастады. Адамдар табиғат қүбылыстарына бақылау жүргізіп, су тасқынын алдын-ала анықтауды үйренеді, астрономия, геометрия, арифметика, медицина сияқты ғылымдардың негіздері қалана бастады. Осы мәліметтердің барлығы үстем тап окілдерінің қолында жинақталған.

Ежелгі Қытайда томенгі жене жоғары мектептер жүмыс істеді. Жоғары мектептерде үстем тап өкілдерінің балалары күрделі иероглиф тосілімен оқуға жөне жазуға үйренді, философия және мораль туралы жазушылар мен ақындардың шығармаларын оқып үйренді. Онда астрономиядан кейбір мәліметтер берілді. Ертедегі қолжазбаларда (Қытай, Индия, Мысыр т.б.) төрбие туралы, мүғалім мен төрбиеге қойылатьш талаптар туралы қүнды ойлар кездеседі. Бүл мектептерде қатаң тәртіп, дене жазалауы кеңінен қолданылады.

Ежелгі Шығыстың, Греция мен Римнің қүлиеленуші мемлекеттерінде тәрбиенің алғашқы жүйелері қалыптаса бастайды, алғашқы педагогакалық теориялар дүниеге келеді.

Ежелгі Египетте мектепте оқыту туралы алғашқы мәліметтер б.з.д. 3-мың жылдықтарға жатқызуға болады. Мыңдаған жывдар бойы Ніл сағасында белгілі психологаялық жеке түлға қальштасты. Ертедегі ешпетгікгердің вдеалы сөзге сараң, тағдырдың қиьшдығы мен соққысына шьщай білетін, табаңцы адам болып табылады. Осывдай адамды оқыту жөне тәрбиелеу мақсатын қойды.

Ежелгі Египетте отбасы төрбиесі мен оқыту өйелдер мен ерлердің өзара қарым-қатынасыньщ сипатьш бейнелейді. Бүл қарым-қатынас тепе-тендік негізінде қүрылды. Сондықтан да ер балалар мен қыз балаларды оқытуға бірдей көңіл бөлінді.

Сол кезде қолданылған әдістер мен тәсіддер төрбие мен оқьпудың мақсатгары мен идеялына сәйкес келеді. Оқушыны ең алдымен тыңцай білуге үйретті. "Тындай білу — адамның ең негізгі қасиеті" қанатты сөзі кеңінен қодданылды. Мүғалім өз шөкіртіне күнделікті мынадай сөздерді жиі қолданды: "Зейінді бол жөне менің сөзімді тында, менің саған айтқан сөзімнің ешқайсысын да үмытпа".

Египеттіктер дене жазалауына ерекше мөн берді. Дене жағынан жазалау табиғи және қажетті деп есептеді. Көп ғасырлар бойы Египетге әкенің, төлімгердің ерекше беделін қастерледі. "Әруақытта да әкеңнің жөне ата-бабаңның жолымен жүр" деген дөстүр мен түқым арқылы мамандық беру қалыптасты.

Ежелгі Индия тарихы екі дәуірге бөлінеді: дравид-арийлік және будда дәуірі. Индия түбегіндегі б.з.д. 2 мыңыншы жылдықтың бірінші жартысына дейін жергілікті халық -дравид тайпаларының өркениеті Екі өзеннің арасындағы алғашқы мемлекеттердің медени деңгейіне сөйкес келеді. Төрбие мен оқыту отбасылық-тектілік сипатта бодды, оның релі ерекше бодды.

Ежелгі Индиядағы тәрбие мен оқытудың дамуына касталық қүрылыс өзіндік із қалдырды. Тәрбие мем оқытудың генезисінің екінші негізгі жағдайларының біріис діни идеологияның (буддизмнің) өсері бодды.

Индияда әлеуметтік жағынан үстемдік еткен каста-брахмандар бодды. Әрбір адам өзінің адамгершілік, ақыл-ой және дене сапаларын дамытуға ұмтылды. Брахмандарда ең негізгі сапалар интеллектуалдық артықшыпыққа, екінші каста — кшатрийлер - мықтылық пен ерлікке, вайшьилер — еңбек сүйгіштікке жөне шыдамдылыққа, ал шудралар — қүлшылық етуге ерекше мөн берді.

Идеялық тәрбие беруге тек қана жоғарғы касталардың мүмкіндігі болды. Тәрбиенің мақсаты - ақыл-ой дамуы, рухани төрбие, дене жағынан жетілу, табиғатқа, сүлулыққа сүйіспеншілік, өзін-өзі меңгеру және үстамдылық.

Ежелгі Индияда ерекше қасиетті және сонымен бірге оқу кітабі болып табылатын "Бхагавадгита" (б.з.д. 1-мыңжылдықта) ерекше атауға болады, шөкірттерді тәрбиелеу жөне оқыту мазмүны мен жоддарының үлгілері үсынылды.

Басқа да алғашқы адамзат өркениеттері сияқты Ежелгі Қытайдың бай жөне өзіндік педагогикалық дәстүрінің негізіне түбірімен алғашқы қауымдық қүрылыстағы отбасылық-қоғамдық тәрбие төжірибесі жатады.

Әрбір отбасындағы өмір ғасырлар бойы қалыптасқан дөстүрлер мен түсініктердің белгісімен іске асты. Барлық отбасы мүшелері белгілі ережелерді жөне шектеушіліктерді сақтауы қажет болды, мәселен, жаман сөздер айтуға, үлкендерге жөне басқа да туысқандарға зиянды қылық көрсетуге тиым салу.Қытайда ғасырлар бойы педагогикалық идеал қалыптасты, ол көп білетін, "өзінің жандүниесінде бейбітшілік пен үйлесілімділікті қалыптастыратын адамды төрбиелеу" мақсатын қойды. Тербиелік қатынастардың негізіне жастардың үлкендерді сыйлай білуін жатқызды.

Ертедегі кітаптар бойынша бірінші мектептер Қытайда б.з.д. 3-мыңжылдықта пайда бодды. Олар сян жөне су сюй деп аталды. Оқытудың негізгі мақсаты иероглифті жазуды меңгеру болды. Оқыту және тәрбиелеу бағдарламасына 6 өнердің түрі кіреді: мораль, жазу, санау, саз, садақ ату, атқа міне білу.

Қытай — ертедегі өркениеттің негізін қалаған мемлекетіің бірі ретівдс торбие мен білім беруді теориялық түрғыдан пайымдауға алғашқы қадамдар жасадды. Ежелгі Қытайда педагогикалық ой-шкірдің дамуына Конфуций және оның ізбжарлары срекше ықпал етті.

Конфуций (б.э.д. 551— 479ж.) өзінің мектебін қүрды, овда Тмьщға тарта шокірт даярлады. Конфуций Ежелгі Қытайда төрбиелеу жоне оқыту төрбиесін жинақтады және өзінің тамаша ойпары мен вдеяларын үсынды. Конфуцийдщ айтуынша, вдеаддық төрбиеленген адам-адамгершілігі жоғары, шындыққа үмтылушы, әділ, рухани мәдениегі бай адам болуы керектігін ерекше жоғары бағалады.

№ 4 дәріс