Не до конца исправленный вариант

наразылық көңіл-күй мен іс-қимылдың қалыптасуындағы мигранттардың ролін анықтау.

Әдетте, әлеуметтік сауалнаманың нәтижелері репрезентативтікті талап етеді, яғни әлеуметтік құрылымның барлық элементтерінің орын алуын. Іріктеу жиынтығы жалпы жиынтыққа сәйкестігін жасау үшін квоталық іріктеу қолданылады. Бірақ бұл әрекет мүмкін емес, себебі жалпы жиынтық ретінде әр түрлі мекемелерден босатылған жұмыскерлер болып отыр.

Бірақ бұл мекемелердің әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары және аймақтың әлеуметтік-демографиялық сипаттамалары бір-біріне сәйкес емес. Сол себептен бұл жерде пікірлердің репрезентативтігі туралы әнгіме жүреді.

500 респонденттерден іріктеу жоспарланып отырылған. Оның шектеулері келесі болған еді:

- респонденттердің қолжеткіліктігі (шерудегі мұнайшылыр вахта әдісімен жұмыс жасаған, сол себептен әр түрлі елді мекендерден болған және сауалнама уақытында алаңда болғандар сұхбаттан өткізілген);

- объект құрылымының жүйесіз сипаттамасы, яғни олардың «кадрлар бөлімі» болмаған, кездейсоқ іріктеу тізім қажет етеді;

- форс-мажор жағдайлары – қақтығыстар себебінен сауалнама 16 желтоқсанда 11.00де үзілді. Кейбір анкеталар қабылданбады немесе жоғалды Сол себептен ақырғы іріктеу жиынтығының саны 285 респонденттерден құралды.
1. Жалпы сипаттама

Гендер, респонденттердің ұлты және жасы ерекшеліктері
Ер адамдар басым болды (95,8%). Бұл көрініс офистен тыс жұмыстағы ер-әйелдер өзара қатынасына сәйкес.
Табл 1. Гендер

Сауалнамада қатысқандардың көпшілігінің жасы 41 жастан үлкен.

Өндірісті диверсификациялау шеңберіндегі кадрларды қайта даярлаудың объективті қиындықтар жоқ. Үштің бірінен астам (39,6%) респонденттер орта білімге ие, 30,5% респонденттердің арнайы орта білімі бар. Жоғарғы білімі бар кісілерде бар (10,4%) және аяқталмаған жоғарғы (5,2%) білімімен кісілер бар. Тек ғана 7,8% респонденттер орталау білімі бар. Байқауларымыз бойынша және белсенді өкілдердің айтуы бойынша жұмысшылар арасындағы ынтымақтастық өздерінің әріптестерін өз ара қолдауда негізделген және білім денгейне байланысты емес.

Респонденттердің басым көпшілігі (75,5%) некеге отырған. Алаңдағы коп айларға созылған «марафондық» наразылық шарасына байланысты материалдық мәселеден туындап отырған уақытша ажырасу және болек тұру оқиғалары сауалнамада толық бейнеленбеген.

Назар аударып қарасақ, сауалдан өткендердің қомақты пайызы (23,4%) төрт балаға ие. Сауалдан өткендердің үштен бірі төрттен астам баласы бар ( Кесте.6), яғни мектепте оқиды ақылы жоғарғы оқу орнында оқиды немесе жұмыссыз.

Босатылған жұмыскерлердің 54,4% отбасында жалғыз жумыс жасап әл-ауқатпен қамтамасыз етіп отырғаны келесі 7 Кестеде көрсетілген. Тек қана 31,3% респонденттер өз жұбайының жұмыс жасайтынын көрсетті.

Респноденттердің 9,5% жұбайының жұмысын немесе табыс көзін көрсетпеген. Мүмкін, оның себебі жоғарыда көрсетілген ерлізайыптылар арасындағы уақытша ажырасуға байланысты қатынастардың беймәлімдігінде.
Кесте 7. Қазіргі кездегі сіздің зайыбыңыздың әлеуметтік жағдайы?

Жалпы аймақ үшін және ішін ара жергілікті экономикалық қақтығысты түсіну үшін оралмандар мәселесінің өзектілігі тереңірек зерделеуді қажет етті.

Респонденттер арасында басқа елдерден көшіп келген мигранттар пайызы (36,2%) 1991 жылдан кейін еліміздің басқа аймақтарынан көшіп келген ішкі мигранттардан асып отыр (24,9%).
Кесте 8. Сіз осында туылғансыз ба әлде басқа жақтан келіңіз ба?

8 Кестеден осындай түсінік туындайды: «Сіз осында туылғансыз ба әлде басқа жақтан келіңіз ба?» сұрағына жауап бергендердің 36,2% көрші республикалардан көшіп келгенін көрсеткен. Бірақ бұл кесте жағдайды толық бейнелемейді.

Мәліметтер 9 Кестеде нақтыланады, мұнда респонденттер бұл аймаққа көшіп келген уақытын көрсеткен. Жартысынан астам көпшілігі 58,3% бұл жерге Қазақстанның Тәуелсіздігіне дейін басқа аймақтардан, соның ішінде КСРОның басқа кеңестік республикаларынан көшіп келгенін мұнда көреміз. Және тек қана 7,1% біздің экономикамыз өрлей бастаған 2002 жылдан кейін келеді.
Кесте 9. Бұл жерге қашан көштіңіз?

Келесі кросс-талдаудын 10 Кестеде көре аламыз – «Басқа елден келдім» дегендер арасынан 39,3% респондент 1991 жылға дейін көшіп келген, дәлірек айтқанда көрші ӨзбекКСР және ТүрменКСР келген біздің ортақ КСРО еліміздегі отандастарымыз. Респонденттердің 19,1% «оралман» деп атасақ болады және оның ішінен 2,4% 2002 нен 2011жылға дейін әлеуетіміз өсу кезеңінде келген.

Баспананың қолжетімділігі респонденттер арасындағы ең маңызды мәселелердің бірі болып табылады. Басым көпшілігі (жалпы 41,3%) туысқандарының үйлерінде тұрады немесе жалдаудағы пәтерде, кепілдіктегі пәтерде және ипотека арқылы алынған пәтерлерде тұрады. Бестен бірі бөлігі көркейтілмеген үйде тұрады. респонденттердің 2,1% жақсы жабдықталған үйде тұрады.

Ауаның ластанғаны туралы респонденттердің пікірі ортақ. Кейбір айырмашалығы тек қана ластану дәрежесін бағалауда және оның деңсаулыққа кері әсері туралы (Кесте12). Уақытымен өндірістік процестер ауа ластауының дамуын беріп отырады деп айтып өтеді респонденттер.

Тіпті сапасына қарамай ауыз екі сумен қамтамасыз ету мәселесінің өзі әлі шешілмеген. Кесте 13 бұл мәселенің өзектілігі сумен қамтамасыз етудің кейбір уақытта үзіліп берілуінде көрінеді.

Ауыз екі сумен қамтамасыз етуге сай ыстық сумен қамтамасыз етуде өте өзекті болып отыр. Әдетте ыстық сумен қамтамасыз ету айтарлықтай төмен көрінетін Қазақстанның басқа аймақтардан айрықша болғаны Маңғыстау облысында бұл мәселелер тең дәрежеде шешілмеген болып бағаланады.

Салыстырып көрсек 84,9% респондент ауыз екі судың қамтамасыз етуінің үзілістеріне көрсетеді (Кесте 13) және 83,8% респондент ыстық судың қамтамасыз етуінің үзілістеріне көрсетеді (Кесте 14). Көптеген респонденттер ыстық судың мүлдем жоқ екендігіне көрсетті (кенттер мен ауылдар).
Кесте 14. Ыстық су Сізге үзіліссіз беріледі ма?

Күрделі өмір сүру жағдайының үстіне ауыз екі судың ластануы қосылды (Кесте 15). Көптеген елді мекендерде ауыз су мүлдем жоқ. Тұрғындар водовоздағы тасымалы суды сатып алып ауладағы суқойманы толтырып ұзақ уақыт бойы оны қоректе пайдаланады, ал бұл жағдай өз алдымен санитарлық гигиена тұрғысынан өте қауыпты болып саналады.

Ауыз екі сумен қамтамасыз ету жиі алыстағы қайнар көзден болады. Сумен қамтамасыз ету туралы респонденттердің хабардарлығы келесі Кесте 16 көрсетілген.

40,5% респонденттер өз денсаулығын «Жиі ауырамын», «Созылмалы ауруым бар», «Мүгедек» деп бағалайды. Өз денсаулығын қалыпты деп бағалайтын тек қана 11,2% респонденттер (Кесте 17).

Медициналық қызметтерді қанағаттанарлықсыз деп бағалауға бірнеше себептер бар (Кесте 18). Жалпы айтқанда, респонденттердің осы ескертулері орын алып отырған кемшіліктерді жөндеуге бағытталған күрделі шараларды бастауға себеп болады.

Жергілікті дәріханаларда қажетті дәрі-дәрмектерді дереу сәтте алуда күрделі мәселе болып отыр (Кесте 20).

Респонденттер арасында несиелік қарызы бар отбасылар пайызы жоғары (73,1%) екені мәлім (Кесте 22). Біздің жобалап есептеуіміз бойынша отбасының орташең табысы 46773,1 теңге, ал ай сайын несиелік қарызын өтеу үшін төлейтін қарыздары жобалап есептеуіміз бойынша 53293,6 теңге. Орташа алғанда 5-6 адам құрайтын отбасында адам басына шаққанда табысы 9355 теңге.

Босатылған жұмыскерлердің материалдық жағдайының күрделілігін Кесте 24 бейнелейді. Өздерінің материалдық мәселелерін әр қайсысы әр қалай шешіп отырған. Кейбіреуі материалды жинағына ие болған, кейбіреулері жеке көлігін пайдаланып шеруден бос уақытында такси қызметін жасап жан сақтаған ал кейбіреулері өздерінің жеке акцияларын сол жерде, алаңда өте төмен бағамен сатып отырған.

Осындай ахуал мен жағдайда мамыр айынан бастап болашақтың беймәлімсіздігімен, созылған қақтығысты шешу жолындағы компания басшылығының мақсаты мен босатылған жұмыскерледің мақсаттарының сәйкес еместігімен қоздырылып отырған психологиялық наразылықтың жинақталуы болып отырды.

Осылай қалыптасқан жағдайларда 26 Кестеде көрсетілген күшті пессимистік көңіл мен күтілімдер күмәнсіз. Шеруге қатысуына байланысты қала тұрғындары арасында қолдаушылар мен қарсылар деген қарама-қарсыларға бөліну пайда болып қарсылары кейде шеруге қатысушыларды мазақтап қақтығыс жағдайларын туғызып отырған.

Жағдайлар мен ахуал кешені жалпы өзінің өмірімен қанағатсыздықты анықтайды. Мұндай көңіл 87,6% респонденттерде бар (Кесте 27).

Респонденттердің басым көпшілігі (65,6%) өзінің өңіріндегі өмір денгейі басқа облыстардағыдан қарағанда төмен деп санайды. Олардан қарағанда сабырлырақ пікірде 15,4% респондент: «Бір өңірлермен салыстырғанда біздің өңірдегі адамдар жақсы өмір сүреді, ал екіншісімен салыстырғанда нашар өмір сүреді». Респонденттердің тек қана 0,7% «Басқа өңірлерге қарағанда, біздің өңірде адамдар жақсы өмір сүреді» деп ойлайды. Таң қалдыратын жағдай емес, себебі респонденттердің өзі өзін сезуіне өз өмірін басқалардың өмірімен салыстырудан тәуелді.

Айта кетсек, болып жатқан жағдайды бағалауда және іс-қимылдық тұжырымда діни фактор ешқандай маңызды емес, себебі 3/4 өздерін «Иланбайтынға қарағанда, дiншiл» деп бағалаған (Кесте 29). Бұл бір қалыпты діндарлықты көрсетеді.

Бұл сыбайлас жемқорлық туралы көрініс ешқандай айрықша аймақтық жергіліктерді ерекшеліктерді көрсетпейді. Әділетсіз босатылуы туралы, еңбек құқығы бұзылған туралы айғақтың өзі респонденттердің жауабында көрінбегені құқықтық мәдениеттің төмендігін көрсетеді. «Өз басым ондаймен соқтығыспадым» деп 28,2% жауап берген.