Н. С. Сейітов г-м.ғ. д., профессор Оқулықта «Геология және пайдалы қазбалар кен орындарын барлау»

Соққыштың қайта секірген биіктігі мен пайда болған ойықтың көлемі үлгінің 
қаттылығының көрсеткіші болып есептеледі. 
0
V
h
G
H
q


, 
мұнда
G - соққыштың салмағы; 
h - соққыштың секіру биіктігі; 
V
0
- пайда болған ойықтың көлемі. 
0
0
0
3
1
h
S
V

, 
мұнда
S
0
- таңбаның ауданы, м
2
, 
h
0
- ойықтың тереңдігі, м. 
Тербелістердің бәсеңдеуіне негізделген әдісті Д.И.Менделеев ұсынған. 
Бұл әдістің мәнісі маятниктің тербелісінің бәсеңдеу екпінін өлшеу болып 
табылады. Маятниктің ұшы сыналып отырған дененің беткі қабатына батып оны 
сызғылайды. 
Тырнау әдісі. Үшкір затпен дененің бетін сызғылайды және затқа түсетін 
күшті біртіндеп көбейте береді. Дененің бетіне сызық түсіретін күштің мөлшері 
оның қаттылығы ретінде қабылданады. Кейде қаттылықтың мөлшері ретінде 
белгілі күштің әсерімен болатын сызықтың ені алынады. 
Көрсетілген 
әдістердің 
бәрі 
минералдардың 
немесе 
біркелкі 
тау 
жыныстарының қаттылығын табуға қолданылады. 
Тау 
жыныстарының 
агрегаттық 
қаттылығын 
табуға 
басқа 
әдістер 
қолданылады. 
Ең көп қолданылатын әдіс Л.А.Шрейнердің әдісі. Бұл әдісте тау жынысының 
үлгісіне цилиндр тәрізді немесе конусты штамптар (пуансондар) батырылады. 
Қаттылық және тағы біраз қасиеттер УМГП-3 (тау жыныстарының 
механикалық қасиеттерін анықтауға арналған қондырғы) деген қондырғыда 
немесе гидравликалық престе анықталады. 
Сынау кезінде қысымды 0-0,2

10
-3
Н/м
2
-ден сатылап көтереді. Әр сатыда тау 
жыныстарының үлгісіне, пуансонның бату тереңдігінің арнаулы дәлдігін 0,01 
өлшегіш индикатормен анықтайды. 
Штамптың астындағы тау жынысының сыну кезеңін қысымның жылдам 
азаюына қарап біледі. Бұл кезде штамптың астында ойықша пайда болады. 
Бұл сынауларда қаттылық пен тау жынысының серпінділігінің модулін және 
иімділік коэффициентін табуға болады. 
Сынаудың нәтижелерін пайдаланып, деформацияның күшке байланысты 
өзгеруінің графигін салуға болады. 

=

p

графигінің түрлері (12-суретте) көрсетілген 
12а-суретінде пуансонды морт тау жыныстарына қалдықсыз деформациялап 
батыру кезінде алынатын график көрсетілген. 

12- сурет. Деформацияның күшке Р байланысты өзгеру графигі 
Қаттылықтың өлшемі ретінде штамп астындағы тау жынысын түгелдей 
талқандайтын күштің штамптың ауданына қатынасын алады (меншікті күш). 

жүктеу 8,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: