Тау жыныстарын талқандау процестеріне әсер ететін қасиеттердің

қасиеттердің 
біліну 
жағдайы
 
қасиеттердің 
аттары
 
анықтамалары
 
Г
Е
О
Л
О
Г
И
Я
Л
Ы
Қ
Қ
А
С
И
Е
Т
Т
Е
Р
 
Тау 
жыныс-
тарының 
жара-
тылу 
процес-
теріне 
/литогенез/ 
байланысты 
қасиеттер.
 
Бөлінгіштік. 
Қабаттылық. 
Тығыздық 
Меншікті салмақ.
Көлемдік салмақ. 
Табиғи 
радио-
активтік 
Ферромагнетизм 
 
Тау 
жыныстарының, 
минералдардың 
жалпы бағытталынуына сәйкес белгілі 
жазықтықтардың 
бойымен 
бөлшектенілуі. 
Тау жыныстарының әр түрлі құрамды 
және 
структуралы 
қабаттарының 
қайталануы немесе құрамы біркелкі 
жыныстар 
қат-қабатында 
бөлгіш 
жазықтықтардың кездесуі. 
Үлгінің бір көлем өлшемінің массасы, 
үлгінің салмағының оның минералдық 
массасының көлеміне қатынасы. 
Үлгінің 
салмағының 
оның 
толық 
көлеміне қатынасы. 
Бір уақыт өлшем ішінде болатын ажырау 
актыларының 
саны. 
Радио-активтік 
элементтердің шоғырлануы.
Магниттік 
өткізгіштік, 
қалдықты 
магниттелулік, коэрцитивтік күш. 
Тау 
жыныс-
тарының кейінгі 
өзгеру 
про-
цестеріне 
/тектогенез,
тозу/
байланысты 
қасиеттер
 
Жарықшақтық 
Жекеленгіштік 
Кливаж 
Тақтатастылық
 
Жыныстардың 
айтарлықтай 
бөлшектенбей 
жарықшақтармен 
іріткіленуі
Жаратылысы тектоникалық қозғалыспен 
байланысты жарықшақтық. 
Қабатталған 
жыныстардағы 
бөлгіш 
жазықтықтары 
жиі 
қайталанатын 
бөлінгіштікпен жарықшақтық. 
Қабатталған жыныстардағы белгілі типті 
кливаждың жүйесі және деформацияда 
пайда болатын массивті 
жыныстардың бөлінгіштігі мен 
жарықшақтығы. 
Тау 
жыныс-
тарының кейінгі 
өзгеру 
процес- 
теріне 
/тектогенез,
мүжілу/ 
байланысты 
қасиеттер 
Тақтатастылау 
Кеуектік 
Каверналылық 
Қарсталғандық 
Мүжілу 
Ұнтақтық 
Тектоникалық 
ірі 
бұзылыстардың 
аумағында 
кездесетін 
бөлгіш 
жазықтықтардың 
немесе 
жарықшақтықтың жиі алмазулары. 
Жыныстардың қуысты болуы. 
Жыныстардың көлемі үлкен қуыстармен 
кездесуі. 
Жыныс қат-қабатында үлкен көлемді 
апандардың кездесуі. 
Әр 
түрлі 
агенттердің 
әсерінен 
жыныстардың 
қасиеттерімен 
құрамының өзгеру дәрежесі. 
Жыныстардың 
грануламетрлік 
құрамымен 
және 
бөлшектерінің 
өлшемімен 
анықталатын 

талқандалғандық дәрежесі. 

 
Топтар 
К і ш і т о п т а р
 
Қасиеттердің көрсеткіштері және 
анықтамалары
 
 
 
 
Т 
Е 
Х 
Н 
И 
К 
А 
Л 
Ы 
Қ 
Қ 
А 
С 
И 
Е 
Т
Т 
Е 
Р 
Тау 
жыныс-
тарында 
механикалық
өрістердің әсер 
етуімен 
білінетін
қасиеттер 
Серпінділік 
Морттық 
Иілімділік 
Беріктік 
Қаттылық 
Қажағыштық 
Талқандал-
ғыштық 
Қопсығыштық 
Сусымалық 
Орнықтылық 
Аққыштық немесе 
жылжығыштқ 
Кернеудің 
релаксациясы 
Серпінділік модулі /Юнгтің модулі/, 
Пуассон коэффициенті, жылжу модулі, 
жан-жақты қысудың модулі.
Морттық коэффициенті. 
Иілімділік коэффициенті, ағу шегі. 
Байланыс немесе тістесу күші, ішкі 
үйкеліс күші, беріктік шеті немесе 
талқандалуға уақытша қарсылық.
Штамп бойынша қаттылық, түйіспелік 
қаттылық, динамикалық қаттылық. 
Қажалып тозу, көлемдік тозу, 
құралдың тозғыштығы, құралдың 
төзгіштігі, салыстырмалы тозу, 
тозудың жұмысы, қажағыштық 
коэффициенті. 
Тау жыныстарының кішкене 
бөлшектерге, элементтерге бөлінуге 
бейімділігі. 
Қопсығыштық коэффициенті. 
Сусымалық коэффициенті, табиғи 
құлама бұрышы.
Аршылған, ашылған тау 
жыныстарының құламауға бейімділігі. 
Кернеудің тұрақты бір мөлшерінде 
деформацияның үздіксіз өсуі- 
иілімділік ағыс. 
Деформация тұрақты болғандағы
кернеудің өздігінен төмендеуі. 
Тау 
жыныстарында 
су 
өрісі 
әсерімен 
білінетін 
қасиеттер 
Су-коллоидтық
қасиеттер: 
Ылғалдық 
Ылғал 
сый-
ымдылық. 
Су сіңіргіштік. 
Суға 
қанығу-
шылық. 
Су өткізгіштік. 
Су бергіштік. 
Ісіну. 
Жібу. 
Жұмсару. 
Аққыштық, 
қалқушылық. 
Салмақтық ылғалдық, көлемдік 
ылғалдық, 
ылғалдық 
коэффициенті. 
Тау жыныстарының су сіңіргіштік 
қасиеті. 
Тау жыныстарының суды еркін 
сіңіруі. 
Тау жыныстарының судың қысымы 
0,15 Па болғандағы сіңіруі, суға 
қанығудың 
дәрежесі, 
суға 
қанығушылықтың коэффициенті. 
Сүзілу 
коэффициенті, 
сүзілу 
жылдамдығы. 
Су бергіштік коэффициенті. 
Жыныстың көлемінің ұлғаю дәрежесі. 
Жібу 
уақыты, 
үлгінің 
соңғы 
ылғалдылығы. 
Жұмсару коэффициенті 

Т 
Е 
Х 
Н 
И 
К 
А 
Л 
Ы 
Қ 
Қ 
А 
С 
И 
Е 
Т
Т 
Е 
Р 
Тиксотроптық. 
Ерігіштік. 
Жыныстың суға қаныққаннан кейінгі 
еркін жылжуы, су астындағы табиғи 
құламаның бұрышы. 
Бастапқы күйдің қайта келуіне кететін 
уақыт. 
Жыныстың суда еру қабілеті. 
Тау 
жыныстарына 
серпінді 
тербелістер 
әсер 
еткенде 
білінетін 
қасиеттер. 
Акустикалық 
қасиеттер:
Серпінді 
тер-
белістер. 
Серпінді 
тол-
қындардың 
сіңірілуі. 
Толқындық 
кедергі. 
Серпінді толқындардың тарау
жылдамдығы:
бойлық, көлденең және беткей
толқындар. 
Сіңірілу коэффициенті. 
Меншікті толқындық 
кедергі. 
Тау 
жыныстарына 
жылу өрісінің 
әсері 
мен 
білінетін
қасиеттер. 
Жылулық 
қасиеттер: 
Жылу 
өткіз-
гіштік. 
Температура 
өткізгіштік. 
Жылу 
сый-
ымдылық. 
Ұлғайғыштық. 
Балқығыштық 
Жылу өткізгіштік коэффициенті. 
Жылу бергіштік коэффициенті. 
Меншікті 
жылу 
сыйымдылық 
(көлемдік, массалық). 
Сызықтық 
ұлғаю 
коэффициенті, 
көлемдік ұлғаю коэффициенті. 
Меншікті балқу жылуы, балқудың 
температуралық аралығы. 
Тау жынысына 
электр өрісінің 
әсерімен 
білінетін
қасиеттер. 
Электрлік 
қасиеттер: 
Жыныстың 
поляризация-
лануы. 
Электрөткіз-
гіштік. 
Диэлектрлік 
шығындар. 
Жыныстардың 
электрлік 
беріктігі. 
Салыстырмалы диэлектірлік 
өткізгіштік. 
Көлемдік электірлік кедергі. 
Меншікті диэлектірлік шығындар. 
Диэлектірлік шығындар бұрышының 
тангенсі. 
Тескіш кернеулік, тесуші кернеу. 
Тау 
жыныстарына 
магнит 
өрісі 
Магниттік 
қасиеттер: 
Диамагнетизм 
Магнит қабылдағыштық.
Магнит өткізгіштік. 

 
2. Тау жыныстарының сумен өзара қатынастарының арқасында білінетін 
қасиеттер. Оларды су-коллоидты қасиеттер деп атайды. Олар: ылғал сыйымдылық, 
су өткізгіштік, ісіну, езілгіштік, тиксотроптық, ерігіштік, т.б. 
3. Тау жыныстарында серпінді тербелістердің әсер етуінен пайда болатын 
қасиеттер. Ол қасиеттерді акустикалық қасиеттер деп атайды. Олар тау 
жыныстарының серпінді тербелістерді өткізу қабілетін сипаттайды. 
4. Тау жыныстарында жылудың әсер етуімен пайда болатын қасиеттер: жылу 
өткізгіштік, жылу сыйымдылық, ұлғайғыштық, балқығыштық және т.б. 
5. Тау жыныстарында электр өрісінің әсер етуімен пайда болатын қасиеттер: 
электрлік беріктік, жыныстың электрлік кедергісі, диэлектрлік өткізгіштік және 
басқалар. 
6. Тау жыныстарында магнит өрісінің әсерінен пайда болатын қасиеттер: 
магнитті қабылдағыштық, магнит өткізгіштік, қалдықты магнитталғандық, 
коэрцитивтік күш. 
7. Тау жыныстарында радиациялық немесе радиоактивтік деп аталатын 
өрістің әсерінен белгілі болатын қасиеттер. Бұл қасиеттер тау жыныстарында 
микробөлшектердің немесе өткір электро-магниттік толқындар топтарының - 
рентгендік гамма-сәулелердің әсерінен белгілі болады. 
Тау жыныстарының жоғарыда көрсетілген қасиеттерін оқып білудің ғылыми 
және тәжірибелік мәні зор. Өйткені оларды білу тек қана тау жыныстарын 
талқандау әдістерін жетілдіру үшін ғана емес олардың жаңа, өнімділігі артық 
түрлерін шығаруға мүмкіндік береді. 

жүктеу 8,17 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: