Н. К. Алпысбаева та рих ты оқыту

207
26
-дә ріс
ДӘС ТҮР ЛІ ЖӘ НЕ ДӘС ТҮР ЛІ ЕМЕС 
СА БАҚ ТҮР ЛЕРІ
Жос па ры:
1. 
Дәс түр лі са бақ түр ле рі жә не олар ды өту ба ры сын да қойыла тын та лап тар.
2. 
Дәс түр лі емес са бақ түр ле рі.
Мақ са ты:
студенттерге тарих сабағында дәс түр лі жә не дәс түр лі емес са-
бақ түр ле рін және оларды өту ба ры сын да оқы ту әдіс те рін пай да лан ған да 
қойылатын та лап тар ды түсіндіру.
Дәс түр лі са бақ түр ле рі жә не олар ды өту ба ры сын да қойыла-
тын та лап тар. Бүгінгі таң да жал пы бі лім бе ре тін мек теп тер де та-
рих са бақ та рын да жиі қол да ны ла тын дәс түр лі оқы ту әдіс те рі деп 
тө мен де гі лер ді атау ға бо ла ды. Олар: та ри хи ма те ри ал дар ды ауыз-
ша ха бар лау әдіс те рі, көр кем әде биет ті, та ри хи құ жат тар ды, көр-
не кі жә не тех ни ка лық құ рал дар ды пай да ла ну, түр лі мә тін дер мен 
жұ мыс іс теу, т.б. Дәс түр лі са бақ та қол да ны ла тын оқы ту әдіс те рін 
таң да ған да мы на дай та лап тар ды ес кер ген жөн:
1. 
Оқы ту әді сі. Оқы ту дың ал ды на қо йып отыр ған қа зір гі та-
лабы – оқу шы лар ға те рең бі лім бе ру мен тәр бие леу, та ным 
қыз ме тін да мы ту. 
2. 
Са бақ та оқы ты ла тын та қы рып тың маз мұ ны на, оны оқы ту 
ба ры сын да ғы мұ ға лім мен оқу шы ның ат қа ра тын оқу қыз-
ме ті не үйле сім ді бо луы қа жет.
3. 
Оқу шы лар дың ой ла уын да мы ту ға, бұ рын ал ған бі лім ін ес ке 
тү сі ру ге мүм кін дік бе ру.
4. 
Са бақ тү сін ді ру ба ры сын да жа ңа де рек тер ді пай да ла ну. 
5. 
Оқу шы лар ды өз бе тін ше жұ мыс іс теуге үйре ту.
Дәс түр лі са бақ өту түр ле рі нің бі рі – оқы ту дың бар лық эле-
мент те рі қамтылған ара лас са бақ қа тоқ та лып өтейік. 
Ара лас са бақ – қа зір гі мек теп те гі та рих пә ні са ба ғы ның не гіз гі 
ти пі. Ара лас са бақ тың дұ рыс ұйым дас ты рылуы са бақ тың жақсы 
өт уіне әсер ете ді. 

208
Ұйым дас ты ру ке зе ңі. Дұ рыс ұйым дас ты рыл ған жағ дайда бұл 
ке зең нің де пай да сы бар. Сон дық тан бір-екі ми нут жұм са ла ты-
ны на қа ра мас тан, са бақ тың бас ке зін де бас қа ка би нет тен, са бақ-
тан жү гі ріп, ен ті гіп кел ген оқу шы лар ды қа лып ты жағ дайға тү сі-
ріп, ал да ғы са бақ қа жұ мыл ды ру қа жет. Осы аз ға на уақыт ішін де 
оқу шы лар тү гел де не ді, оқушылар қа жет ті құ рал да рын – оқу лы-
ғын, кар та сын, дәп те рін, ди дак ти ка лық ма те риалын, күн де лі гін, 
т.б. да йын дай ды, жұ мыс ор нын тәр тіп ке кел ті ре ді жә не ал да ғы 
са бақ қа бел се не қа ты су ға пси хо ло гия лық жа ғы нан әзір ле не ді. 
Са бақ уақы тын тиім ді пай да ла ну мақ са ты нда қо лай лы жағ дай 
жа сал ған бол са, ұйым дас ты ру ке зе ңі мін дет ті емес. Ол үшін са-
бақ қа кі ру ге қо ңы рау соғылған соң сы нып та ғы бар лық оқу шы лар 
қа жет ті құ рал-жаб дық та рын да йын дап оты ру ға жә не ке зек ші ар-
найы қа ғаз ға са бақ та жоқ оқу шы лар ды ті зіп, се беп те рін көр се-
тіп қоюға дағ ды ла нуы тиіс. Үй тап сыр ма сын тек се ру. Әр са бақ 
са йын үй тап сыр ма сын тек се ріп оты ру қа жет. Мұ ның өзі оқу-
шы лар дың әрқайсысының өтіл ген ма те ри ал ды қан дай дә ре же де 
бі ле тін ді гін, олар дың бі лі мін де гі кем ші лік пен олқылықтарды
анық тау ға, шә кірт тер дің бі лі мін есеп ке алып, ба ға лауға мүм кін-
дік бе ре ді. Үйге бер ген тап сыр ма ны сұ ра мау оқу шы лар дың үй 
тап сыр ма сын орын дауға нем құ рай лы қа ра уына, тіп ті, орын да май 
ке лу іне итер ме лей ді. Же ке оқу шы лар тақ та ға, кар та ға шы ғып бе-
ріл ген сұ рақ тың жауа бын ауыз ша баян дай ды, оның жауабы на бү-
кіл сы нып бел се не қа тыс ты ры лып, орын дап ке лу ге бе ріл ген түр-
лі жаз ба жұ мыс 
та ры – конс пект, ха бар, жос пар жа сау, кесте, т.б. 
тек се рі ле ді. Үй тап сыр ма сын сұ рауды ал дын ала ой лас ты рып, ең 
тиім ді тә сіл ді пай да лан ған дұ рыс. 
Өт ілген ма те ри ал дар ды қо ры тып, жа ңа са бақ пен бай ла ныс ты-
ру жә не сы нып ты жа ңа сабақты оқып үйре ну ге да йын дау. 
Оқу шы лар өтіл ген жа ңа ма те ри ал ды жақ сы мең ге ру үшін 
олар ды да йын дау қа жет. Ол үшін үй тап сыр ма сын тек се ріп бол-
ған нан ке йін бұ рын өтіл ген ма те ри ал ды қо ры тып, онда ес те 
сақ тайт ын не гіз гі мә се лені та ғы да оқу шы лар дың есі не са лып, 
өт ілген та қы рып пен жа ңаны бай ла ныс ты рып, бү гін гі са бақ тың 
та қы ры бын ха бар ла ған дұ рыс. Са бақ тың бұл ке зе ңін де жа ңа ма-
те ри ал ды оқу шы лар дың бұ рын нан меңгергендігі, олар дың қай 

209
пән дер ден, курс тар дан бі ле тін дігі, сон дай-ақ осы са бақ қа бай ла-
ныс ты мер зім ді бас па құралдарынан, көр кем әде биет тен оқыған 
материалдары ес те рі не тү се ді. Ма те ри ал дың маз мұ ны на қа рай 
ерек ше лі гі ес кер і ле ді. Сон дай-ақ оқу шы лар ды жа ңа са бақ ты 
оқып үйре ну ге бел се не қа тыс ты ру үшін олар дың та ным қыз ме тін 
да мы ту ды көз дейт ін сұ рақ тар да осы кез де бе рі ле ді. Оқушылар 
мұ ға лім жа ңа са бақ қа бай ла ныс ты не та лап ете тінін ал дын ала 
бі ліп, өз де рі нің жа ңа ма те ри ал ды оқып үйре ну қыз ме тін осы ған 
бейім деп жос пар лауы ке рек. 
Мұ ға лім са бақ тың та қы ры бын ауыз ша ха бар лап, оның мін де-
тімен та ныс тыр ған нан ке йін та қы рып ты да, оның не гіз гі мә се-
ле ле рін де оқу шы лар дың дәп тер і не жаз ғы за ды. Егер ло ги ка лық 
тап сыр ма лар берсе, олар ды да жаз ғы зып қояды. Бі рақ бұл жа зу 
жұ мыс та ры тым көп уа қыт алып кет пеуі тиіс. Де мек, бұл тә сіл-
ді сы нып тың да йын дық дә ре же сін жә не жа зы ла тын мә се ле лер дің 
кө ле мін ес ке ре оты рып, қол дан ған дұ рыс. Мұ ға лім дер дің бір қа-
та ры «Бү гін гі са бақ та» де ген пла кат да йын дап, әр бір са бақ са-
йын тол ты рып, жа ңа са бақ ты бас тар да оны тақ та ның қа сы на іліп 
қояды. Бұл плакатта төмендегідей бөлімдер болады: сабақтың 
тақырыбы, жоспары (сабақта қаралатын негізгі мәселелер), логи- 
калық тапсырмалар, картамен жұмыс, термин сөздер. Жаңа сабақ-
ты өту барысында сыныптағы оқушыларды дайындап, оларды 
барынша пәнді меңгертуге жұмылдыру қажет. Оқушылар жаңа 
сабақтың мақсатын, міндетін білмесе, олардың сабаққа деген 
ынтасы болмайды. Сабақтың сапалы өтуіне қажетті оқыту әдіс-
тәсілдерін дұрыс таңдай білу керек. Бүгінде оқыту әдістері өте көп 
болғанымен, оларды белгілі бір талаппен пайдалану қажет:
Әр бір са бақты өтуде оқы ту әдісінің мы на дай та лап тарын ес-
ке ру қа жет:
1. 
Оқы ту әді сінің оқу шы лар ға са па лы бі лім бе ру ге, тәрбиелеуге 
жә не да мы ту ға то лық сай ке луі.
2. 
Бү гін гі оқы ты ла тын ма те ри ал дың маз мұ ны на лайық ты лы-
ғы жә не осы са бақ та мұ ға лім мен оқу шы лар ат қа ра тын оқу 
қыз мет те рін ұйым дас ты ру ға тиім ді лі гі.
3. 
Оқу шы лар дың ой-өрі сін, дүниетанымын да мы ту ға, эмо ция 
ту ғы зу ға, бұ рын ал ған бі лім ін ес ке тү сі ру ге мүм кін дік бе ру.

210
Та рих са ба ғын да жиі қол да ны ла тын әдіс тер дің бі рі – әң гі ме-
ле су (ауыз ша баян дау, мұ ға лім әң гі ме сі, тү сін дір ме лі оқу, оқу-
лық пен жұ мыс). Әң гі ме ле су дің төрт тү рі бо ла ды: кі ріс пе әң гі ме-
ле су, тал дап, жи нақ тап әң гі ме ле су, қо ры тып әң гі ме ле су, ба қы лап 
әң гі ме ле су. Та рих са ба ғын да әңгімелесу әдісінің барлығын қол-
да ну ға бо ла ды. Бұл жо ға ры да айт ыл ған са бақ тип те рі дәс түр лі 
са бақ түр ле рі не жа та ды. Ке йін гі жыл да ры мек теп ре фор ма ла ры-
на ха лық ағар ту жүйе сін қайта құ ру ға бай ла ныс ты мұ ға лім дер дің 
оқу-тәр бие жұ мы сын ба рын ша шы ғар ма шы лық пен жүр гізуіне 
кең мүм кін дік бе рі ліп отыр. Осы ған сәй кес ор та бі лім бе ре тін 
мек теп те рде, жо ғар ы оқу орын да рын да та рих ты оқы ту да дәс түр-
лі са бақ түр ле рі мен қо са дәс түр лі емес түр ле рі де қол да ны лу да. 
Дәс түр лі емес оқы ту са бақ та ры ның ма ғы на сы:
1. 
Оқу шы лар дың та ным бел сен ді лі гін кө те ру, оқу пәніне (та-
рих) қы зы ғу шы лы ғын арт ты ру.
2. 
Са бақ та оқу бағ дар ла ма сы ның та лап та ры на сай бі лім бе ру 
үшін оқу шы лар бо йын да та рих және қоғамдық пән дер ді 
оқып үйре ну ге аса қа жет бі лік тіліктерін арттыру.
3. 
Оқу шы ның та рих са бақ та рын да бел гі лі бір бі лік ті мең ге-
ру үс тін де өз ді гін ше жұ мыс істей оты рып (та ри хи мә тін нің 
жос па рын жа сау, хро но ло гия лық кес те құру, та ри хи оқи ға-
лар ды са лыс ты ра оты рып, ұқ сас тық та ры мен айырма шы-
лық та рын та бу), бұ рын өт кен та ри хи ма те ри ал ды ес ке тү-
сі ру.
4. 
Оқу шы өт кен ді ес ке тү сі ріп, оны тал дап, са лыс ты рып түй-
ген қо ры тын ды сы бел гі лі ло ги ка лық жүйе мен ой лау қа бі ле-
тін да мы та ды. Оқу шы лар дың кә сі би са на сы ның қа лып тас-
уына жағ дай жа сау, яғ ни көр кем өнер, әр тіс тік орын дау шы-
лық, ре жи ссер лік қа бі лет те рін және эмо циялық жағ дайла-
рын бас қа ра бі лу ге үйре ту. 
Дәс түр лі емес са бақ түр ле рін оқы ту ды ұйым дас ты ру фор ма-
ла ры мен әдіс-тә сіл де рін де гі жа ңа лық тар оқу шы лар дың екеуара, 
топ ара лық пі кір алы су ла ры на өз де рі нің ойла ры мен көз қа рас-
та рын ер кін айтула ры на, та ри хи фак ті лер мен оқи ға лар ды тал-
дап, қо ры тын ды жа сауға, олар ға ба ға бе ру ге, өт кен оқи ға ны қа-
зір гі ке зең мен са лыс ты ра бі лу ге, олар дан өз ді гін ше тұ жы рым 

211
жа сауға үйре те ді. Дәс түр лі са бақ түр ле рі оқу шы мен мұ ға лім 
ара сын да ғы бай ла ныс ты ты ғыз бай ла ныс ты ра ал май ды. Сон-
дық тан оқу шы өз ба ғы тын өз гер ту ге мүм кін ді гі аз дау бо ла ды. 
Ал дәс түр лі емес оқу әдіс те рі оқу шы ға әр түр лі жағ дайда бо лу ға 
мүм кін дік бе ре ді. Оқу шы, ре жис сер, ұс таз, ке ңес ші, ақын, су-
рет ші, ұйым дас ты ру шы, т.б. түр лі рөл де бо лып әр түр лі іс-әре-
кет ті орын дауы оның жан-жақ ты да мы ған оқу шы болуына кө-
ме гі мол. Сон дық тан дәс түр лі са бақ әдіс те рін жан дан ды ру үшін 
әр түр лі оқы ту дың жа ңа әдіс те рін пайдалануымыз ке рек. 

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: