Та рих ты оқы ту – шы ғар ма шы лық қыз мет

162
рі кө рі ніс та ба ды. Конс пект жа зу да мұ ға лім мы на жағ дай лар ды 
ес ке руі тиіс, олар: осы са бақ та оқу шы лар дың бі лі мін, ше бер лі гі 
мен дағ ды сын тек се ру дің қа жет ті лі гі, жа ңа са бақ ты иге руі, бе-
кі ту жә не қайталау, үй тап сыр ма сы; оқы ту дың осы ке зең де рі нің 
бі різ ді лі гі; әр бір жұ мыс ке зе ңін де қан ша уа қыт бө лі нуі ке рек. 
Конс пект оқы ту дың ұйым дық ны сан да ры мен құ рал да ры ның, 
әдіс те рі мен тә сіл де рі нің оң тай лы үйлес уін бас шы лық қа алу 
ке рек. Сон дық тан да әр бір әдіс тің жә не олар дың қо сы лыс та-
ры ның әл сіз жә не күш ті жақ та ры ес ке рі луі тиіс. Өйт ке ні әр бір 
әдіс бір мін дет ті жақ сы іс ке асы ра ал ға ны мен, екін ші мін дет ті 
іс ке асы ру ға жа рам сыз бол ған дық тан да әдіс тер дің өза ра ше бер 
үйлес уін ің ма ңы зы зор. Мұ ға лім сы нып тың ерек ше лі гін жә не 
өзі нің жұ мыс сти лін ес ке ре оты рып, та қы рып маз мұ нын ірік-
теп, мін дет тер ді жос пар лап жұ мыс тың әдіс те рі мен тә сіл де рін 
таң дайды. Бұл жағ дайда оқу шы лар дың кө ңіл күйі, жұ мысқа қа-
бі ле ті, та рих ка би не ті нің мүм кін ді гі де ес ке рі луі ке рек. Са бақ 
жос па рын жа сау ба ры сын да мұ ға лім оның оқу шы лар ға тү сі нік-
ті, шы найы болуына на зар ауда руы ке рек. Са бақ тың теория лық 
жә не әдіс те ме лік маз мұ нын нақ ты сы нып тың жағ да йына қа рай 
бейім деп, са бақ та қан дай ахуал қа лып та са ты нын, оқу шы лар дың 
қы зы ғу шы лы ғын қа лай оя тып, са бақ ба ры сын да нә ти же ге қол 
жет кі зу ге бо ла тын ды ғы ой лас ты ры луы тиіс. Ауыз ша мағ лұ мат 
ба рын ша аз қам ты лып, оның ор ны на түр лі сыз ба лар мен сұл ба-
лар ды қол да нып жа зыл ған жос пар нә ти же лі бол мақ. Са бақ жос-
па ры оқы ту про це сі нің бағ дар ла ма сы бол ған дық тан, оқу шы лар 
са бақ тың әр ке зе ңін де не жа сайт ын ды ғын, әр оқу шы ның не мен 
айна лы са тын ды ғын ай қын дау дың ма ңы зы зор. Та рих шы мұ ға-
лім нің қа лып та суы жә не оның кә сіп тік бі лік ті лі гі. Та рих пә ні-
нің мұ ға лі мі – жас ұр пақ ты оқы ту мен тәр биелу де гі же тек ші ма-
ман дар дың бі рі. Та ри хи бі лім бе ру дің ба ры сын да оқу шы лар дың 
дү ниета ны мы мен көз қа рас тар жүйе сін қа лып тас ты руда та рих-
шы мұ ға лім ма ман ды ғы на жо ғар ы та лап тар қойыла ды. Ке ңес тік 
кезеңде бі лім бе ру жүйе сін де та рих пә ні нің мұ ға лім де рі не мек-
теп те гі идеоло гиялық жұ мыс тар дың же тек ші лі гі се ніп тап сы ры-
ла тын. Өйт ке ні та рих шы ма ман ды ғы пар тия ның идеоло гиялық 
жұ мыс та ры мен ті ке лей айна лы са тын саяси но ме нк ла ту ра ға ен-

163
гі зіл ген еді. Ол кез де гі та рих шы мұ ға лім кә сіп тік мін дет те рі не 
қо сым ша лек тор, үгіт ші, на си хат шы сияқ ты көп те ген қо ғам дық 
қыз мет тер де ат қа ра тын. Мұ ға лім тұл ға сы ның қа лып та суы ұзақ 
та үз дік сіз про цесс. Ол жо ға ры оқу ор ны нан бас та лып, мұ ға-
лім нің бү кіл ең бек қыз ме ті ба ры сын да жал ға са ды. Ең бек жо лын 
жа ңа дан бас та ған жас ма ман не ме се пе да го ги ка лық іс-тә жі ри-
бе ден өте тін та рих шы сту дент ал ғаш қы са бақ та рын да мы на дай 
тип тік кем ші лік тер ге жол бе ре ді: не гіз гі, бас ты мә се ле ні бө ліп 
алу ға, жүйелі түр де ба за лық бі лім ді иге ру ге қи на ла ды, баян дап 
тұр ған ма те ри ал дың маз мұ нын бұ рын ғы жә не соң ғы ма те ри ал-
дар мен бай ла ныс ты ра ал май ды, ма те ри ал ды ұзақ тү сін ді ре ді, 
уа қыт ты ұтым ды пай да ла на ал май ды, кө бі не се үй тап сыр ма сын 
сұ рау жа ңа ма те ри ал ды тү сін ді ру ден де көп уа қыт қа со зы лып 
ке те ді, та рих ты оқу ға де ген қы зы ғу шы лық ты да мы ту ды мақ сат 
етіп қой май ды, та ным дық ойын дар дың ма ңы зын еле мей ді, бір 
са рын ды әре кет, бір үл гі де гі са бақ ти пі мен тү рін қол да на ды, 
мек теп тің та рих оқу лы ғы мен жүйелі жұ мыс істей ал май ды, оқу-
шы лар дың оқу әре ке тін ба ға лауға қинала ды, са бақ та оқу шы лар 
мүл дем ба ға лан байды, ба ға лан са да тек жо ға ры ба ға лар қойыла-
ды, дер бес тап сыр ма лар, оның ішін де проб ле ма лық си пат та ғы 
тап сыр ма лар бер мейді, оқу шы лар ға бел гі лі бір өзек ті мә се ле ге 
әр түр лі көз қа рас ұсы на ал май ды, пі кірта лас жүр гіз бей ді, мұ ға-
лім мен оқу шы ның са бақ тың бар лық ке зең де гі бір лес кен жұ мы-
сын өз дә ре же сін де ой лас ты ра ал май ды, сұ рау ба ры сын да кө бі-
не мұ ға лім-оқу шы диало гы со зы лып ке те ді, са бақ ты тү сін ді ру ді 
бас та ған да дер бес тап сыр ма мен жұ мы сын жал ғас ты рып отыр-
ған оқу шы лар ды ұмы тып ке те ді, өзі нің оқы ту шы лық қыз ме ті нің 
нә ти же ле рін ай қын дау ға өте аз кө ңіл бө ле ді жә не т.б.
Оқы ту про це сін де гі осын дай ол қы лық тар дың ор нын тол ты-
рып, кем ші лік тер ді жою ар қы лы жас ма ман өзі нің ба за лық бі лі-
мі мен бір ге әдіс те ме лік тә жі ри бе сін де байы тып, ке мел де не тү се-
ді. Өзі нің пе да го ги ка лық қыз ме тін де шы ғар ма шы лық та быс тар ға 
же ту ді бас ты мақ сат тұт қан мұ ға лім нің жұ мы сы жи на қы, әре ке ті 
жүйелі бо ла ды. Конс пект жә не са бақ жос па ры. Бұл мә се ле мұ-
ғалім жұ мы сын өза ра ты ғыз бай ла ныс ты ра тын бір қа тар әре кет-
тер дің жиын ты ғы деп қа рас ты ру ға бо ла ды. Олар дың қа та рын да 

164
та рих ты, құ қық не гіз де рін, аза мат та ну, адам жә не қо ғам пән де-
рін оқы ту; сы нып тық, сы нып тан тыс, со ның ішін де фа куль та тив-
тік са бақ тар жүр гі зу; оқу шы лар ды тәр бие леу; бі лік ті лі гін кө те-
ру; ата-ана лар мен жұ мыс; қо ғам дық жұ мыс тар ат қа ру ды атау ға 
бо ла ды. Та рих шы мұ ға лім әре ке ті нің әр бір тү рі оның қыз мет тік 
мін дет те рі мен қа жет ті бі лім, дағ ды лар жи нақ ты ғын құ райт ын 
өзін дік маз мұ ны мен ерек ше ле не ді.
Мы са лы, са бақ жүр гі зу дің өзі бел гі лі бір та рих кур сын жүр гі-
зу ге мұ ға лім нің ал дын ала да йын ды ғын та лап ете ді. Ол да йын-
дық мы на дай тіз бек құ рай ды.
а) тиіс ті курс тың оқу бағ дар ла ма сы, оқу лы ғы, оқу құ рал да ры, 
ар найы жә не әдіс те ме лік әде биет тер ді оқып үйре ну;
ә) сол курс ты оқы ту ға қа жет ті ма те ри ал дар ды жи нау жә не 
жүйе леу;
б) оқу про це сін де қол да ны ла тын оқы ту дың көр не кі жә не тех-
ни ка лық құ рал да ры мен та ны су;
в) сы нып пен, оның оқу ға да йын дық дең гейі мен, оқу шы лар-
дың қы зы ғу шы лы ғы мен бейімі, ерек ше лік те рі мен, ал жұ-
мыс ты жа ңа бас та ған мұ ға лім үшін оқу ор ны ның ерек ше лі-
гі мен та ны су.
Осын дай жал пы та ны су дан соң мұ ға лім ті ке лей са бақ өт кі зу ге 
да йын да ла ды; өт кен са бақ тың нә ти же сін тал дайды; са бақ мақ са-
тын нақ ты лап, оның құ ры лы мы мен ти пін анық тайды. Оқу ма-
те ри ал да рын, әдіс те рі мен тә сіл де рін таң дайды, со ны мен бір ге 
қол да ну ға қа жет деп есеп те ген ди дак ти ка лық ма те ри ал дар, кө-
мек ші, тех ни ка лық құ рал дар ды ірік тейді; са бақ ба ры сын да оқу-
шы лар мен дер бес жә не жап пай жүр гі зе тін жұ мыс тар дың маз мұ-
нын анық тайды, са бақ тың жос па рын жа сай ды.
Мұ ға лім фа куль та тив тік курс са бақ та рын ұйым дас тыр ған-
да оқу шы лар мен қо сым ша жұ мыс жүр гі зіп, олар ды ма те ри ал ды 
те рең оқып үйре ну ге ба ғыт тайды. Са бақ жүр гі зу оқу шы лар дың 
дәп те рін жә не жаз ба жұ мыс та рын тек се ру мен ұш та са ды. Ол мы-
надай ба ғыт тар ды қам ти ды:
– жаз ба жұ мы сы маз мұ ны ның дұ рыс ты ғы мен жаз ба жұ мыс-
тың орын далуын тек се ру;
– жа зы лым мен ты ныс бел гі лер;

165
– орын дал ған жұ мыс қа ба ға бе ру жә не дәп тер мен жаз ба жұ-
мыс та рын тек се ру дің нә ти же ле рі не тал дау жа сау;
– тек се ру нә ти же ле рін есеп ке алып, са лыс ты ру.
Та рих шы мұ ға лім қыз ме ті нің маз мұ ны сы нақ тар мен ем ти хан-
дар алу ды ұйым дас ты ру ды да қам ти ды. Ол тө мен де көр се тіл ген:
– сы нақ ал дын да жә не ем ти хан ал дын да ғы қайталауды ұйым-
дас ты ру;
– сы нақ қа қиын дық дең гейі әр түр лі тап сыр ма лар да йын дау;
– жа уап тар ды ба ға лау;
– сы нақ алу дың тү рі мен әдіс те рін ай қын дау; 
– қо сым ша бе рі ле тін сұ рақ тар да йын дау сияқ ты жұ мыс тар дан 
тұ ра ды.
Та рих шы мұ ға лім нің әдіс те ме лік жұ мыс та ры ның маз мұ ны да 
бір ша ма кү рде лі. Ол жұ мыс тар дың мы на дай түр ле рін атап айтуға 
бо ла ды: 
– өз ге мұ ға лім дер дің са ба ғы на қа ты су жә не тал дау жа сау;
– мек теп тік, ау дан дық әдіс те ме лік бел сен ді лік тер дің жұ мы сы-
на қа ты су;
– өз тә жі ри бе сін жа зып шы ға ру;
– жа рыс сөз ге, баян да ма ға да йын да лу;
– са бақ тың, ашық са бақ тың тал да ма сын да йын дап, ма қа ла жа зу;
– кө мек ші құ рал жа сауға қа ты су;
– пе да го ги ка лық экс пе ри мент жа сап, оның нә ти же ле рін тал дау;
– дер бес әдіс те ме лік та қы рып пен жұ мыс жа сап, алын ған 
нә ти же лер дің теория лық жә не прак ти ка лық ма ңы зы на ба-
ға бе ру.
Та рих шы мұ ға лім қыз ме ті маз мұ ны ның түр ле рі оның жұ мыс 
іс те ген бі лім бе ру ме ке ме сі нің – қа ла лық, ауыл дық, ли цей, те-
рең де ті ліп оқы ты ла тын мек теп жағ дайына қа рай тол ықтырылуы 
мүм кін. Шы ғар ма шы лық пен жұ мыс іс тейт ін жа ңа шыл мұ ға лім-
дер та рих ты оқы ту да ғы өз әдіс те рі мен жүйе сін қа лып тас ты ра ды. 
Олар дың са бақ та рын да мұ ға лім нің дер бес тік ерек ше лік те рі мен 
мүм кін дік те рі кө рі ніс та ба ды, яғ ни мұ ға лім нің тұл ға сы бел гі лі 
дә ре же де оның өт кіз ген са ба ғы ның дең ге йін , ба ғыт-бағ да рын ай-
қын дайды. Мұн дай са бақ тар ды да йын дау мен өт кі зу бір ша ма уа-
қыт пен күш-жі гер ді та лап ете ді. 

Соң ғы жыл да ры та рих са бағында оқу шы лар дың өз бе ті мен 
із де ну, зерт теу, бас қа ның пі кі рін тың дай бі лу дағ ды ла рын, шы-
ғар ма шы лық қа бі лет ін қа лып тас ты ру, же ке тұл ға ны да мы ту жо-
лын да жұ мыс жүр гі зі лу де. Оның мақ са ты – оқу шы лар ды бел сен-
ді лік ке, өз бе ті мен бі лім алу ға, із де ну ге, өз де рін тұл ға ре тін де се-
зі не бі лу ге үйре ту. Дең гей лік – әр оқу шы ға үш дең гей лік (қиын, 
ор та ша, оңай) жүйе бо йын ша би лет таң дау ға мүм кін дік бе ру. 
Рейтинг тік жүйені пай да ла ну ға бо ла ды. Бұл жүйе оқу шы лар ды 
ын та лан дыр ды. 

жүктеу 10,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: