Монография \ «санат» а л м п и мп

мен тыныстатар, кулагымен 
ecirripin, 
тш1мен сейлер...” 
(Белинский) лирика дегеншдз осы гой!.. Тек акын талантты 
болсында... 
ipi 
болсьш, крлынан келсе, улыболсын!.. “Улы 
акын, — дсйд! Белинский, — e3i туралы, озшщ жеке м е т
туралы айтса, — жалпы журт туралы, букш адам баласы 
туралы айткэны; ейткеш оныц тулгасында жалпы адам 
баласьша тэн куши кдсиеттщ 
6api 
бар” .
Лириканыц купи — есерлшгшде; эсерлшк эр нэрсеш 
эншейш ауызею эцпме кдылгандай сылдыратып айтып 
беруде емес, айтайын дегенш сырлы суретке айналдыруда, 
демек, лириканыц куца — баяндауда емес, суреттеуде 
жатады. Ал лириканыц суреттер шындыгы улангайыр, шын- 
дыкды камту кулашы кец; шын мэншдеп шебер лирикп не 
жалац кдйгыньщ, не б1рыцгай куаныштыц ащ ны не муц- 
нгыл, не кулкгшш акьш деуге болмайды; талантты лириктщ 
елендершде соньщ 6epi туте л, тутас жатады; оныц сырлы 
жырларындагы сэл гана, ец 6ip жай сезшудщ e3i, Белин- 
скийше айтсак, окыган жанныц сана-сезгмш тугел баурап, 
кецш куйш тугел тербетш, барлык, пердеш б1рден басьш, 
барлык,шекп Шрден сейлеткендей сайрап кетеда. Сондыктан 
шын мэншдеп шынайы лирика сырдацдык, атаулыдан 
эркдшан аулак турады. Мундай лириканыц улплерш Гете 
мен Пушкин, Абай мен Шевченко, Блок пен Магжан, 
Элюар мен Хикмет... секивд элемдпе эдебиеттщ эйгии 
классиктершщ бэршен табуга болады.
Лирикада реалиетж эпос пен драмадагыдай кдрама- 
карсы е й жакхыц кцян-килы 
Kypeci, 
кдт-кдбат какгыгысы 
шиелешеу, ербу уетшде керше бермейд1. Лирикалык, Kahap- 
ман, эдетте, унамды кейшкер. Сейте тура лириканыц тар- 
тысты жэне тартыссыз турлер1 болады. Дайрек айткднда, 
шындыкхы катал, сусты, курдел1 кцмыл-крзгалыс калпында 
керсететш салмакгы, саликдлы елец болады да, кцындыкхан 
жылыстап журетш майда, майыскак, жылымшы жырлар 
болады. Кдсым Аманжолов 6ip жолы жалпы елец дегеннщ 
не екенш толгап, оныц элгщей еы турш езара салыстыра 
келш, акыр аягында ез жырын былайша сипаттаган ед1:
О, олец!
0лец деген не нврсе бул?
— 0лен — су, — дейш 6ipey, — агыл-тегш.
Ой толы отыз жасар жшт-жырым,
0лен су жагасынан термейда гул.
влещм, ез1ме тарт! Tipi адам бол!
Алдьща алмай-ак к,ой мауьггы стол.
A
kjjh
бол, азамат бол, жауынгер бол,
317

Халкынды кушактап суй — мшдетщ сол 
Кей влек келеда тым цьштыц-сылтыц:
Жалтьшдап усынады журткд сыртын.
Топ жара енген менщ жтт-жырым 
Оларды тыжырынтар, бвлюм, мумкш.
К^лтылдак кдлпак; киген гасырлардьщ 
Кдз мшез кылтьщына бас урмадым.
Аламын ауыр ойдан ауыр сезда,
Макта емес, ми болтан сон басымдагым.
Бул жерде акын езшщ эстетикалык, талгамьш ацгартып, 
елецге кояр талабын айтып, езшщ акьшдык программасьш 
усыньш кэна отырган жок, ушкьш атып, жальш шашкдн 
отты елецге мшездеме берш отыр. Лирикадагы тартыс 
дегещц дэл осы тургыдан угу керек.
Лирикада мшез болды. Ол — акынньщ мшезк влещм, 
взше тарт дегендей, эр елец тек иесше гана тартады. 
Сондыкхан окырманньщ елещ» сынайтыны секицц, елец 
окырманды да сынайды. Б1здщ жаца дэу1рдщ алгашкы 
жылдарында, мэселен, 6ipeynep Маяковскийге кумартса, 
б1реулер Есенинд! унатты. Бул тегш емес; эршм елец 
мшезш ез кдбшетше, ез максат-муратына кдрай танып 
бшмек. Бул — елец мен адам арасындагы карым-кдтынас. 
BipaK 
бул аз. ©лец мен адам гана емес, оныц аргы жагьшда 
елец мен заман арасындагы кдрым-катынас турганын 
ескеру шарт. Неге? Hereci сол — “эр акынныц ез пафосы 
бар. Сондай-ак, эр дэу1рдщ де ез пафосы болмак, Акынньщ 
оты ез мезгиинщ жалынымен толык тогыса лапылдаган 
жерден Шекспир, Гете, Пушкин шыгады; ал мундай тогасу 
болмаса, суреткер творчестволык тент1реуге туседГ’ 
(Сельвинский). Б1здщ дэу1р — улы революциялар fl9yipi: 
Сиздщ заман — адам атаулыньщ асыл арманы жолындагы 
алып курестер заманы. Б1з бугшп лириканыц мшезш тануга 
осы кезкдрас тургысынан келем1з.
Жогарыда айттык, лирикалык поэзия — сез енершщ 
ежелп кене турлершщ 6ipi.
Сез1мнщ сырткд шыкпас 
Tyci 
бар ма?
Оны жасырар адамньщ куш бар ма?
( С. Торайгыров).
Адамныц ce3iMi мен сыры болтан жерде лирикалык жыр 
да болтан, жыр аркылы адамньщ сыры мен сез

жүктеу 12,37 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: