03iH-03i айкындай алады.
Жалгыз-ак осынау мазмун мен
пшшшщ
6ip-6ipiHe
ауысу, кеш у процесшщ непзшдс
мазмун жататынын умытпау керек. Кдндай жагдайда
болсын, еуел1 мазмун туады да, езш анык, айкывдау ушш
езше
niiiiiH
1здейдь Демек, мазмун мен пшшнщ мызгымас
б1рл й !тц непзш де мазмунньщ тш ш н ен басымдыгы
(примат) жатады деп уккдн жен.
Енд! осы угымды
керкем эдебиетке Keiuipin керелос.
Эдебиеттеп мазмун мен пиши деген не?
Бул арада тагы да 6i3 сез енершщ когамдык санага
катысын, эдебиеттщ объекта — eMip, предмет! — адам
екенш, eMip шындыгынан тыс, адам тагдырынан сырт енер
туындысы болмайтынын еске TycipeMi3. Сана — шындыкгыц
cayneci болса, адам санасыныц мазмуны — сол адам таныган
шындык; екеш мшим. Сонда
эдеби шыгарманыц мазмуны —
ез эстетикалык, идеалыныц тургысынан суреткер таныган
акикат eMip де, пжт — осы шындык тутастырыла
жинак?палтт керкем образдар жуйеа, яки эдеби к/яЪармандар
6M ipi
екенш тусш у киын емес. М эселен, “ Ботакез”
романыньщ мазмуны кед
1
мп акикат ем!рде болтан
кслст
шындык — Кдзан революциясынъщ аркдсында казак
даласындагы улт-азатгык козталысыньщ жещс1 нетижесшде
Кдзакстанда Кецес еюметшщ орнауы. Осы шындыкгы
жазушы езшщ эстетикалык идеалыныц тургысынан суреттеп
керсетп. Бул жердей мазмунньщ niiuim — Сэбит Мукднов
романьшда керкем жинакгалган эдеби кдЪармандардыц,
дел1рек айгкднда, Аскдрдьщ, Ботакездщ, Амантайдьщ,
Кенжетайдьщ, Кузнецовтыц, Тем1рбектщ, Буркггбайдыц,
Сатиттыц, Асанныц, Итбайдыц, Байгебеттщ, Кулаковтыц,
Кошкиннщ, Сарбастыц, Кузтынбаевтыц, Базарханныц кым-
киташ курес пен тартыскд толы кцян-кцлы тагдыр йрш ш т.
Осынау ер алуан кейшкерлердщ шытырман eMipi — езара
карым-катысы, ic-эрекей, 6ipiH-6ipi
жаксы керу не жек керу
сез1мдер1 аркылы бЬ Кдзан алдындаш казак ауылыныц хал-
куйгн, турмыс-йршш ш н, салт-санасын, эдет-турпын,
максат-муддесш кезбен кергендей танып, бшш, сол дала
казактарыныц революцията кдлайша келгенш, азаттык
жолындагы шешупп шайкдстарга кдлай шыккднын, акыр
аягында жаца eMipre кэйтл жеткенш ащарамыз. Романдаты
эр кдЪарман ез дэу1рщщ езекй окиталарына кдлай кдтыс-
кднын,
керкем бейне, когамдык характер ретшде кдлай
кдлыптаскднын байкдймыз. Сонда 6i3 автор бшк эстети
калык идеал тургысынан шынайы, шебер суреттеген кдзак
даласындагы дэ>1рлйс шындык — улан-асыр курестер мен
149
тартыстарга толы сепзжыл (1912-1920) шпнде казак хал-
кыныц басьшан кешкен аса манд! Ьэм курдел! элеуметтж-
саяси окигалар шыгармадагы кешпкерлер тагдырымен
жжс1з
Kipirin, 6ipirin, Tirrri
тутасып кеткешн керем1з. Дэл
осы арада эдеби шыгармадагы мазмунньщ пшпнге кешуi
булардыц айта калгандай идеялык- кер кемд ж б1рлцске
ауыскднын керем1з. Жазушы тандап тапкдн
niuiiH
бул
жерде ез1нщ мазмунын
api
толык,
api
терец ашып тур.
Шыгарманьщ келем! де дэл осы терещне сай; кейшкерлер
саны да окига мелшерше лайык; олардьщ мш ез-бтмдер1
мен кимыл-харакеттер! де тарихи шындыккз сай наНымды,
утымды, романда суреттелген дэу1рдщ когам ды к
зандылыктарын
айкын ашып, автордьщ асыл муратына
мултжс1з мегзел тур. “Тас булакдыц суындай сылдыраган
ецкей келклм” дегешм1з де, мше, дэл осы ед1.
Керкем шыгарманьщ кулл1 куны мен кдсиет1 оныц
мазмуны мен пшаншщ осы б1рлшнде жатыр. Лев Толстой
кез келген квркем шыгарманыц куны мен кдсиетш уш
турл! сипатына: “а) мазмун сонылышна; э) шшшше немесе
e3iMi3 эдетге кеп айтатын таланткз; б) автордыц шыгарма
предметше байсалды кезкарасы мен ыстык ыкыласына”*
карап багалаган. Бул тегш емес-Ti. Шынында да мазмунга
кажет кдсиет — сонылык: бурын-сонды ешюм козгамаган
тьщ такыр ыпты тыц идеяга жинакгау. Содан соц
niuiiH:
шыгарманыц сюжеп мен композициясындагы шеберлж.
Муныц e3i тарлан талант кдна кетере алар ауыр жук екеш
де рас. Акыр аягында, жазушыныц оз1 мусшдеп, мшездеп,
жинактап, даралап отырган адам бейнелерше мыгым
байсалдылыгы, калткысыз ауган ыстык ыкыласы. Мше,
бул уш сипат тугел турганда
нагыз енер туындысы да
талапкд сай болары сезаз.
Мазмун мен пшпн жайын сез еткенде, ескерепн
6ip
нэрсе
— 6ip
мазмунныц б1рнеше пшшй болатыны. 0м1рде де,
енерде де солай. 0м1рдеп керипсш алып кдрасак, пролета-
риаттыц тап куресшщ неше алуан шшшдер1 бар екеш саяси
эдебистте сан рет дэлелденгенш керем1з: мэселен, стачка —
жеке стачка ма немесе жаппай стачка ма,
6epi6ip,
— тап
Kypeci
болып табылады. Бойкот, саботаж да, кумэн жок, тап
Kypeci
болып табылады. Манифестация, демонстрация,
екитдис орындарга жэне сондайларга кдтынасу — муныц e3i
жалпы парламентгер ме немесе жергипкп езщщк баскармалар
*
Русские писатели о литературном труде. Л., “Советский писатель”,
1955, т. 3, стр. 144.
150
