Модуль 1. Жерге орналастырудағы және кадастрдағы ГАЖ
функциялық мүмкіндіктері
Дәріс 1.
Кіріспе. ГАЖ негізі. Негізгі түсініктер, терминдер және ГАЖ анықтамасы.
ГАЖ 1960 жылдардың соңында дамыса да, соңғы он жылда бұл
технология өте қарқынды пайдаланылуда. Мұндай қарқында дамудың басты
себебі - әрине, есептеу техникасыеның дамуы болып отыр. ГАЖ
пайдаланылатын кең көлемді мәтіндік және графикалық ақпараттар,
модельдік есептер, сапалы графика – машина ресурстарын едәуір талап етеді.
Осы уақытқа дейін ГАЖ үшін жарамды сипаттамалары бар ЭЕМ өте қымбат,
әрі оны тек ірі қалалардағы үлкен мекемелер ғана пайдалана алады.
1990 жылы ГАЖ-ды сатып алу үшін 500 мың ш.б. (шартты бірлік),
бағдарламалық және ақпараттық қамтамасыз теуге 1 млн ш.б. қажет болды.
Қазір есептеу техникасы бағасының едәуір төмендеуіне байланысты, жылдам
әрекеттегі машиналарды потенциалды сатып алушылар жетерлік.Куннен-
кунге көбейіп отырған ГАЖ-ні пайдаланушылар,жинақталған
ақпарат
алмасудың жаңа мүмкіндіктерін ашты.Мысалы,ATLAS GIS сияқты кейбір
жүйелер тапсырыс берушінің өтінішімен,даяр дректер қоры арқылы
жинақталады.Осыған байланысты қазір
ГАЖ-ды кіші қалалар мен
облыстар,жеке өнеркәсіп салалары,денсаулық сақтау,білім беру
мекемелері,т.б.сатып ала алады.1993 жылы Denver-based Research Corporation
жүргізген кіші қалалар мен 3,5 млн халқы бар қалалардың 386 респондентін
қамтыған ГАЖ нарығын зерттеу нәтижесі,Солтүстік Фмерика қалалары мен
кенттері шамамен 40% ГАЖ-ды сатып алған көрсетті. Сонымен қатар
олардың 15 пайызы алдағы 12 ай ішінде, ал 45 пайызы 2-3 жылдан кейін
сатып алуға ойы бар екендігі белгілі болды.
Соңғы 10-15 жылда шетелдерде және отандық тәжірибе ГАЖдың басым
бөлігі ақпараттық жүйелер екендігін көрсетті. Ол мына мәселелерді шешудің
ақпараттық негіз болып табылады:
Басқару деңгейінің шешімін қабылдау;
Қала мен оның жеке аумағының дамуын жоспарлау;
Қала аумағындағы өнеркәсіп азаматтық белгідегі объектілерді тиімді
жоспарлау;
Қаланың бас жоспарын жасау және
оны іске асыруды бақылау;
Аумақтың экологиялық, әлеуметтік-экономикалық, табиғи-ресурстық
жағдайларын зерттеу және олардың экономикалық бағасы;
Қала жерлері мен жылжымайтын мүліктерді (
ғимараттар мен
құрылыстар) есепке алуды және тиімді пайдаландыруды жетілдіру;
Қалалық комуналдық шаруашылықтың инженерлік желісінің орналасу
орны мен пайдаланылуы жөніндегі ақпараттрды алу;
Коп мақсатта пайдаланылатын техногенді
процестер мен жер
қойнауының табиғи қорлары жөніндегі мәліметтерді, тау-кенгеологиялық
мәліметтерін жинау;
Табиғи ресурстарды, жылжымайтын мәліметтерді пайдалануға, қоршаған
ортаны ластағаны үшін алынатын төлемақы, салық салуды жүргізу;
Аймақтық ресурстарды тұтынушылардың, жеке меншік иесінің, басқа
тұтынушылардың құқын қорғау.
Осылай, ГАЖ-өзінің функциялары мен атқарылуы бойынша көп
мақсатты болып табылады. Ол мекемелер мен азаматтардың қалалық ортасы
жөніндегі мәліметтермен қамтамасыз етуге бағытталған.
Геоақпараттардың тұрақты пайдаланушыларына мыналарды жатқызуға
болады.
Басқарушы және орындаушы
өкіметтің қалалық құрылымдары;
Жоспарлаушы органдар;
Салық инспекциясы;
Заң және құқық қорғау органдары;
Қаланың сәулет –жоспарлау және жер қызметтері:
Пайдаланушы мекемелер (коммуникациялар, транспорт, ғимараттар мен
құрылыстар):
Ғылыми – зеріттеу, жобалау институттары:
Құрылыс мекемелері :
Сауда мекемелері, барлық міндеттегі биржалар:
әлеуметтік-экономикалық, техникалық қадағалау инспекциялары мен
бақылау
органдары:
шетел серіктестері мен инвесторлары:
кәсіпкерлердің коммерциялық білім алуы:
жеке тұлғалар.
ГАЖ-ды құру мен жұмыс істеу ұйымдастыру – құқықтық, ғылыми-
техникалық, технологиялық және қаржы –экономикалық сипаттағы бір қатар
ерекше міндеттемемен бірккен. Оларды ақпараттық қамтамкасыздандыру
әдістермен ауыстыру мүмкін емес.
ГАЖ-дың маңызы туралы көптеген дамыған елдерде, оған бөлінетін
назар бойынша да бағалауға болады. Бұлардың көбісінде ұлттқ және
аймақтық
мекемелер құрылған, олардың міндеті: ГАЖ бен
автоматтандырылған картографияға байланысты зеріттеу жұмыстарын
дамыту, қалалық жоспарлау саласындағы ұсыныстарды өңдеу, осы
ақпараттарды алу, тарту бағдарламасын үйлестіру, ГАЖ желісін құру. Осы
мақсат үшін
құқұтық база жасау, қуатты ақпараттық және бағдарламалық
қамтамасыздандыру жүргізіледі. Қажетті мамандарды даярлау мен қайта
мамандандыру қалпына келтіріледі. Мысалы, Колифорния штатында (АҚШ),
1991 жылы ГАЖ мәселелрі мен штат тіршілгінің көптеген қызметін
анықтайтын жоспарлау бойынша 72 мамандандырылған бөлім айналысты.
Ақпараттық жүйе ресурыстары: жер, ауа, су жылжитын және жылжымайтын
мүлік, жұмыс күштері, қаражат (ақша),
материалдар, концепциялармен
