54
Әкімшілік істер бойынша өзгертілген
қаулылар, %
0,2
0,1
0,1
0,1
0,1
0,1
ҚР Жоғарғы сотының мәліметі бойынша
55
8.2. Электронды нұсқадағы сот ақпаратын пайдалану және сыбайлас жемқорлыққа
қарсы іс-әрекет
Қазақстандағы сот жүйесін дамытудың қазіргі кезеңінде азаматтық қоғам үшін оның
негізгі проблемасы оның халық үшін әлсіз ашықтығы мәселесі болып табылады.
8.2.1.
Сот
отырысының
аудио
және
бейнежазба
туралы
заңнамасын
антикоррупциялық талдау
Жоғарғы Соттың нормативтік қаулысында
97
: «Жариялылықты заң шектеу және
қылмыстық іс материалдарын негізсіз құпиялау, заңда көзделмеген негіздер бойынша
жабық отырыстар өткізу процеске қатысушылардың процессуалдық құқықтарының
азаюына және бұзылуына әкелуі мүмкін. Қылмыстық іс бойынша төрағалық етушi
процеске қатысушылардың келiсiмiмен барлық басты сот талқылауы кезiнде фотосуретке
түсiруге, дыбыс және бейне жазбаларды пайдалануға рұқсат бере алады, сондай-ақ негізгі
сот талқылауының белгілі бір бөлігін немесе сот ісінің жекелеген қатысушыларына және
басқа тұлғаларға қатысты. Бұл әрекеттер сот ісінің қалыпты жүруіне кедергі жасамауы
керек».
Іске қатысушы адамдар және басқа тұлғалар, соның ішінде ашық сот отырысына қатысқан
бұқаралық ақпарат құралдарының өкілдері, аудитория мен цифрлық медиа құралдарының
көмегімен сот залында ескерту жасауға құқылы.
98
Осы құқықты жүзеге асыру Бірлескен
99
бұйрықпен бекітілген Ережелерге бөгет
жасайды
100
: «сот процесінің қатысушылары (қатысушылары) мен қатысушылары тізімде
көрсетілген техникалық құралдардың сот ғимаратына кіруге жол берілмейді, Қазақстан
Республикасының Азаматтық іс жүргізу кодексінің 19-бабында және Қазақстан
Республикасының Қылмыстық іс жүргізу кодексінің 345-бабында көзделген жағдайларды
қоспағанда». Сот ғимараты, Департамент және оның аумақтық органдары аумағына
әкелуге тыйым салынған заттардың тізімінде: жазу құрылғылары, көрнекі бақылау
құралдары, есептеуіш техника бар.
Соттар адвокаттар мен заңгерлерден сот отырысына ноутбуктер мен ұялы телефон, бейне
және дыбыс жазу функцияларын өткізбей, тапсырғызып, онымей қоймай диктофонға да
рұқсат етпейтін жағдайлар бар. Бірінші және апелляциялық судьялар қатысушыларға
соттарда дыбыс жазбаларын жазуға рұқсатты әрқашан бере бермейді, ал Жоғарғы Соттың
кассациялық сатысында осындай жазбаларға тыйым салынған.
Қолданыстағы заңнамаға сәйкес: «Бірінші инстанция сотының әрбір жиынында, сондай-ақ
жиналыстан тыс жасалған әрбiр жекелеген iс жүргiзу әрекеттерiне сот хаттамасының
аудио және бейнежазбасын жүргiзу кезiнде жазбаша немесе қысқа хаттама жасалады.
101
Осылайша, сот отырысының аудио, бейнежазбасын жүзеге асыру толық хаттама жүргізуді
істен шығарады. Сонымен қатар, өз уақытында осы заңның ережесі енгізілген кезде толық
97
Нормативное постановление Верховного Суда №25 от 6 декабря 2002 года» О соблюдении принципа
гласности судопроизводства по уголовным делам».
98
ч.7 статьи 19 ГПК РК
99
п.9, п.25) Правил по обеспечению пропускного и внутри объектового режимов для посетителей на
территории и в зданиях Верховного Суда, местных судов Республики Казахстан, Департамента по
обеспечению деятельности судов при Верховном Суде Республики Казахстан (аппарата Верховного Суда
Республики Казахстан) и его территориальных органов
100
Совместный приказ руководителя Департамента по обеспечению деятельности судов при Верховном
Суде Республики Казахстан (аппарата Верховного Суда Республики Казахстан) от 3 мая 2016 года № 6001-16-
7-6/183 и Министра внутренних дел Республики Казахстан от 5 мая 2016 года № 489.
101
Ст. 281 ГПК РК
56
жазба ретінде де, толық хаттаманы да жүргізу ұсынылған болатын. Тек осы жағдайда
аудио, видео протокол әділ сот ісін жүргізуде және сыбайлас жемқорлыққа қарсы тұрудың
ашықтық құралы ретінде пайдаланылуы мүмкін. AVF жазбасын енгізу толық хаттаманың
орындалуын болдырмайды және мұндай жинақ сот шешімдерінің сапасын қамтамасыз ету
және процессуалдық құқықтарды теріс пайдалану тұрғысынан өте қымбат.
Аудио-бейне жазба (AVF) көмегімен жазылған кезде тек қана қысқа хаттама жасалады,
онда тек: сот отырысының жылы, айы, нөмірі және орны; тыңдаудың басталу және
аяқталу уақыты; iстi қарайтын соттың атауы, судьяның аты-жөнi, сот отырысының
хатшысы; iстiң атауы; соттың стенограмманы қолдану туралы және процестің дыбыс-
бейне жазбасының мүмкін еместігінің себептері туралы ақпарат; iске қатысушы
адамдардың, өкiлдердiң, куәлардың, сарапшылардың, мамандардың, аудармашылардың
қатысуы туралы мәлiметтер; қорытынды хаттаманың күні.
Техникалық немесе қасақана себептер бойынша сот жазбасының аудио және бейне
жазбалары болмаған кезде (мұндай себеп жоққа шығарылмайды) қысқаша хаттамада сот
талқылауының объективтілігі мен заңдылығы, судьялардың этикалық нормаларын
сақтауы туралы ақпарат жоқ қысқаша хаттамада сот талқылауының объективтілігі мен
заңдылығы, судьялардың этикалық нормаларын сақтауы туралы ақпарат жоқ және сот
тыңдауларының хатшылары, сот талқылауларының қатысушылары және өзге де
бұзушылықтар туралы ауызша өтініш.
Азаматтарға сот отырысын тіркеуді, дыбыс, бейнежазбаны сақтауға және жоюға, аудио
және бейне жазбаларға қолжетімділікті қамтамасыз ететін аудио және бейне жазу
құралдарын техникалық пайдалануды заңнамалық реттеуге қол жеткізу төмен, ол
Ережелер
102
негізінде жүзеге асырылады және сыбайлас жемқорлыққа ұшырауы мүмкін
деп нені есептеуге болады:
Бүкіл сот процесі жазылмайды, бұл процесті жазудан тыс сот тарапынан жіберілген
бұзушылыққа әкелуі мүмкін.
Сыбайлас жемқорлық пен сыбайлас жемқорлыққа ықпал ететін факторлар
жоғарыда аталған ережелердің мақсаты сот тыңдауларының аудио және бейне
жазбаларын әділ және заңгерлік іс жүргізу, сондай-ақ сот тарапынан және сыбайлас
жемқорлық көріністерінің әртүрлі бұзылуын болдырмау үшін жүргізілмеуі мүмкін.
Сыбайлас жемқорлық факторларын болдырмау мүмкін емес, мысалы, әкімшілік
жауапкершілікке тартылған тұлғалардың өзін-өзі кемсітуге немесе заңды
сауатсыздыққа, соттың қысымына, әкімшілік құқық бұзушылық туралы істерді
қараған кезде сот отырысының жазбасын қамтамасыз ету үшін аудио және бейне
жазбаларды пайдалану жүзеге асырылмайды: егер әкiмшiлiк құқық бұзушылық
туралы iс жүргiзiлiп жатқан адам өз кiнәсiн толық мойындаса, дәлелдемелердi
қараудың қажеттiгiн көрсетпеген ижағдайда.
«Техникалық тұрғыдан дұрыс жабдықталмаған жағдайда, сот отырысының
дыбыстық және бейнежазу арқылы белгіленуі техникалық тұрғыдан дұрыс емес
жабдықтардың болмаған жағдайында, оның болмауы немесе техникалық себептер
бойынша қолдану мүмкін еместігі".
103
Бұл жағдайда техникалық жарамсыз болуы,
техникалық себептерге байланысты пайдалану мүмкін емес болуы мүмкін, бұл
102
Правила технического применения средств аудио-, видеозаписи, обеспечивающих фиксирование хода
судебного заседания, хранения и уничтожения аудио-, видеозаписи, доступа к аудио-, видеозаписи.
утвержденными приказом Руководителя Департамента по обеспечению деятельности судов при Верховном
Суде Республики Казахстан. (Аппарата Верховного Суда Республики Казахстан) от 24 ноября 2015 года №
6001-15-7-6/486
103
ст. 189 ГПК РК
Достарыңызбен бөлісу: |
