Microsoft Word Баяндама толық дайын tk2018 20062018. doc

75 
 
Таңқаларлығы, дегенмен заңды тұлғалардың сыбайлас жемқорлыққа тікелей шағымы аз - 
жеке тұлғалардан 10 есе аз. 
9.3.2-кесте. Заңды тұлғалардың сыбайлас жемқорлыққа қатысты арыз-шағымдары  
Жылы 
Заңды 
тұлғалардың 
жемқорлыққа 
қатысты 
шағымы 
Заңды 
тұлғалардың 
жемқорлыққа 
қатысты 
арызы 
Заңды 
тұлғалардан 
түскен  
шағым саны 
Заңды 
тұлғалардан 
түскен арыз 
саны 
2008 
855 
352 
3 002 941 
20 781 
2009 
  
  
  
  
2010 
994 
377 
3 972 769 
20 964 
2011 
726 
496 
4 404 535 
22 528 
2012 
630 
372 
4 729 820 
32 506 
2013 
301 
98 
2 773 398 
25 455 
2014 
336 
101 
764 251 
22 915 
2015 
551 
252 
570 627 
20 478 
2016 
182 
19 
481 968 
31 388 
2017 
215 
29 
444 930 
33 480 
Осылайша, халық пен бизнес әлі сыбайлас жемқорлықпен тікелей күресуге дайын емес  – 
бәлкім,  жемқорлық  мазасын  алмайды  немесе  олар  жемқор  шенеуніктерден  сескенеді. 
Сондықтан  сыбайлас  жемқорлық  деңгейін  өлшеуге  мүмкіндік  беретін  әлеуметтік 
сауалнамалар мен зерттеулер өте маңызды құрал болып қала береді.  

76 
 
10. Азаматтық қоғам және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-қимыл 
Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформалардың  тиімділігі  мемлекеттің  сыртқы  саяси 
имиджіне және оның инвестициялық мүмкіндіктеріне ықпалы зор. Қазақстанның әлемдегі 
бәсекеге  барынша  қабілетті  30  елдің  қатарына  кіру  ниеті,  ЭЫДҰ-ға  толық  мүшелік 
шарттары  бойынша  қосылу,  оның  инвестициялық  тартымдылығын  едәуір  арттыруға, 
«Астана»  Халықаралық  қаржы  орталығын  құруға  және  тұрақты  экономикалық  өсуге  қол 
жеткізуге  және  халықтың  өркендеуіне  қарсы  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрестің 
басымдықтарын  талап  етеді.  Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформаларды  жүргізуде 
табысты  тәжірибеге  жету  үшін  бұл  процеске  азаматтық  қоғамды  тарту  қажет  - 
белсенділер,  журналистер,  блогерлер,  зерттеушілермен    қоғамдық  ұйымдар.    Мемлекет 
пен  азаматтық  қоғамның  өзара  іс-қимылынсыз  жемқорлыққа  қарсы  реформалар  тиімді 
және  толыққанды  болмауы  мүмкін.  Бұл  жағдайда,  азаматтық  қоғам  сыбайлас 
жемқорлыққа қарсы іс-қимылдың тиімділігін анықтауда және оларды іске асыруда белгілі 
бір мақсаттарға қол жеткізуге сіңіргіш қағаз ретінде әрекет етеді.  
Егер  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформалар  азаматтық  қоғамға  түсініксіз  болса,  
олардан  қолдау  таппаса,  онда  олар  бүкіл  халыққа  түсініксіз  болады,  және  азаматтардың 
сеніміне  ие  болмайды.  Сондықтан  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформаларды  жүзеге 
асырудағы  азаматтық  қоғамның  рөлі  өте  маңызды  және  сыни  рөлге  ие,  өйткені  ол 
мемлекетке көмектеседі: 
  жасырын  сыбайлас  жемқорлықты  табу,  әсіресе  тұрмыстық  деңгейде,  жасырын 
сыбайлас  жемқорлық  процестерін  айқын  анықтау,  ол  құқық  қорғау 
органдарының назарын өзіне аударады; 
  әртүрлі салаларда сыбайлас жемқорлықтың себептерін тереңірек зерттеп, сенім 
тудыратын әлеуметтік зерттеулер жүргізу, демек нақты нәтижеге қол жеткізу; 
  жұртшылықты  сыбайлас  жемқорлықтың  себептері,  қауіптері  мен  қатерлері 
туралы  ақпараттандыруға  бағытталған  білім  беру  бағдарламаларын  іске 
асырудағы кемшіліктерді толтыру; 
  іскерлік  құрылымдармен  сенімді  түрде  өзара  қатынас  жасау  және  сыбайлас 
жемқорлық тәуекелдері мен қауіп-қатерлерді азайту бойынша бағдарламаларды 
іске асыру; 
  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформалардың  жүзеге  асырылу  мониторингін 
жүргізу және осы саладағы ұлттық заңнаманың талаптарын орындау; 
  сыбайлас жемқорлыққа қарсы ұлттық заңнаманы жетілдіру; 
  халықаралық ұйымдармен өзара әрекеттесу және олардың ұсыныстарын  жүзеге 
асыра мониторинг жүргізу; 
 
  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл,  ақшаны  жылыстату  және  көлеңкелі 
экономикаға  қарсы  іс-қимыл  саласындағы  келісімдер  мен  шарттарға  сәйкес 
Қазақстан  Республикасының  халықаралық  міндеттемелерін  дұрыс  орындауға 
мониторинг жүргізу
. 
Бұл  тізім  азаматтық  қоғамның  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформаларды  жүзеге 
асырудағы  рөлі  мен  қатысуын  шектемейді.  Көптеген  елдердің  сыбайлас  жемқорлықпен 
табысты  және  озық  тәжірибесі  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күреске  мемлекеттік 
институттардың рөлін және қатысуын барынша кеңейтуге негізделген. Мысалы, қоғамдық 
ұйымдарды  транспаренттілік  бойынша  әртүрлі  бастамаларға  тарту  -  өндіруші  салалар 
(ӨСАБ),  құрылыс  индустриясы;  орталық  және  жергілікті  деңгейде  бюджет  қаражатын 
жұмсау,  белсенді  азаматтар  мен  қоғамдық  ұйымдардың  шешімдер  қабылдау  үдерісіне 
қатысуы,  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  стратегияны  қалыптастыру,  заң  жобаларын 
немесе басқа да құжаттардың сыбайлас жемқорлық тәуекелдерінің болуын бағалау. 
 

77 
 
10.1. БҰҰ-ның Сыбайлас жемқорлыққа қарсы конвенциясындағы азаматтық қоғам 
рөлі  
БҰҰ-ның  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  конвенциясын  2008  жылы  Қазақстан 
Республикасы  ратификациялады
126
.  Бұл  халықаралық  шарт  ақпаратқа  қолжетімділікті 
және  жұртшылықтың  қатысуын  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформалардың  маңызды 
және  ажырамас  бөлігі  ретінде  қарастырады.    Конвенцияның  13-бабында  қоғамның 
реформаларға және сыбайлас жемқорлыққа қарсы іс-әрекеттерге қатысуы көзделген.  
Қоғамның қатысуы кең ауқымды мүмкіндіктерді білдіреді, мысалы: 
  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  күрес  туралы  Конвенцияға  қатысушы  мемлекетте 
қабылданған  стратегиялық  құжаттар  мен  бағдарламаларды  бірлесіп  әзірлеу  және 
талқылау; 
  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл  құжаттары  мен  бағдарламаларын  жүзеге 
асыру үшін азаматтық қоғамның бақылауы мен бақылауы; 
  барлық деңгейдегі шешімдерді қабылдау үдерісіне қоғамның қатысуын арттыру; 
  өз  өміріңе  қатер  мен  қауіпсіздік  үшін  қауіптенбей,  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы 
тексеру жүргізу, сыбайлас жемқорлық фактілері туралы ақпарат алу және тарату; 
  сыбайлас  жемқорлық  тәуекелдерін  анықтау  бойынша  нормативтік  құжаттар 
жобалары қабылданған кезде оны талқылау; 
  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  тұру  үшін  білім  беру  бағдарламаларын  әзірлеу, 
халықпен өзара іс-қимылдың жүріс-тұрыс тұрақтылығын қалыптастыру; 
  сыбайлас  жемқорлықты  дамытуға  ықпал  ететін  факторлардың  рөлін  төмендету 
үшін  мемлекеттік  органдармен  өзара  іс-қимыл:  күрделі  рәсімдердің,  талаптардың, 
мемлекеттік  қызметтерді  ұсынудың  ұзақ  мерзімдерінің,  заңдарды  жиі  өзгертетін, 
лауазымды тұлғалардың жалпыға бірдей дискрециялық өкілеттіктерін және т.б. 
  тұтас  ел  деңгейінде  де,  белгілі  бір  аймақтарда  да  халық  арасында  сыбайлас 
жемқорлық  деңгейін  және  қабылдауын  анықтау  үшін  ауқымды  әлеуметтік 
зерттеулер жүргізу. 
 
10.2.  ЭЫДҰ  стандарттары  және  азаматтық  қоғам  рөлінің  сыбайлас  жемқорлыққа 
қарсы реформаларындағы көрінісі 
Қазақстан ЭЫДҰ Шығыс Еуропа және Орталық Азия үшін сыбайлас жемқорлыққа қарсы 
жүйенің  (СЖҚЖ)  мүшесі  болып  табылады
127
.  СЖҚЖ  қатысушылары  сыбайлас 
жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл  жөніндегі  іс-шаралар  мен  іс-әрекеттердің  ортақ 
платформасына  -  Ыстамбұлдың  Сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  іс-қимыл  жоспарына 
(ЫІЖ)  қол  қойды
128
.  Халықаралық  ынтымақтастық  шеңберінде  қатысушы  елдердің  ЫІЖ  
ұсыныстарын іске асыру бойынша динамикасы мен прогресі бар.  
Қазақстан  үшін  ЭЫДҰ-ның  мониторинг  тобы  үнемі  бағаланатын  ұсыныстардың  бірі 
қоғамды  сыбайлас  жемқорлыққа  қарсы  реформаларды  жүзеге  асыруға  тарту,  азаматтық 
қоғамның  зерттеу,  білім  беру  бағдарламалары  мен  қоғамдық  мониторинг  пен 
мониторингтің  әртүрлі  нысандарын  жүргізудегі  жоғары  әлеуетін  пайдалану,    сондай-ақ 
ақпаратқа  қолжетімділік  процедуралары  мен  тетіктерін  іске  асыру,  заңдар  мен  заң 
                                                
126
 Закон Республики от 4 мая 2008 года №31 «О ратификации Конвенции  Организации Объединенных 
Наций против коррупции» http://adilet.zan.kz/rus/docs/Z080000031_ 
127
 Anti-corruptionNetwork  for Eastern Europe and Central  Asia. Web-site: http://www.oecd.org/corruption/acn/ 
128
 Istanbul Action Plan.More information:http://www.oecd.org/corruption/acn/istanbulactionplan/