67
органдарда сыбайлас жемқорлыққа тап болғандардың үлесі 18,1% -ды құрайды.
Мемлекеттік
органдардағы
сыбайлас
жемқорлықтың
жиі
көрінісі
-
облыс
орталықтарының тұрғындары. Осындай көріністерге тап болғандардың үлесі осы жылы
халықтың жалпы санының 20,2% -ын құрады. Шағын қалалардың тұрғындары арасында
бұл үлес 14,2% -ды, ауыл тұрғындарының арасында - 16,9% -ды құрады.
Соңғы үш жылдағы ұқсас зерттеулердің нәтижелерін салыстыру үшін мемлекеттік
органдардағы сыбайлас жемқорлыққа тап болған азаматтардың үлес салмағының жалпы
төмендеуі 7,2%: 2015 жылы 27,1%, 2016 жылы - 38,2%, 2017 жылы – 19 Бұл
көрсеткіштерді зерттеу мақсатты топтар контексінде қараған кезде оң өзгерістер де
сақталады. Бұл топ үшін 3 жыл ішінде мемлекеттік органдарда сыбайлас жемқорлыққа тап
болғандардың үлесі 2015 жылы 16,6%, 2016 жылы 34,4% және 2017 жылы 29,9% дейін
өсті.
2017 жылы Қызылорда, Оңтүстік Қазақстан, Қостанай және Атырау облыстарының
тұрғындары сыбайлас жемқорлық құқық бұзушылықтармен жиі кездеседі. Сыбайлас
жемқорлық құқық бұзушылықтармен бетпе-бет келген азаматтардың 55,8% -ы
мемлекеттік қызметкерге ақшалай сыйақы беруге келіседі. Көп жағдайларда жемқорлық
қарым-қатынасқа жол беруге бастама мемлекеттік қызметкерден немесе делдалдан
туындайды.
Көбінесе, азаматтар салық қызметі, денсаулық сақтау, құқық қорғау, білім беру, еңбек
инспекциясы және жер қатынастары салаларында сыбайлас жемқорлық құқық
бұзушылықтарымен кездеседі.
Орталық мемлекеттік органдардың сыбайлас жемқорлыққа қарсы саясатында халықтың
және кәсіпкерлік субъектілерінің сенімділігінің төменгі деңгейі мынадай орталық
мемлекеттік органдарға қатысты: ҚР Денсаулық сақтау министрлігі (5,01 ұпай), ҚР Ауыл
шаруашылығы министрлігі (5,00 балл), ҚР Қорғаныс министрлігі (4,99 балл), ҚР Білім
және ғылым министрлігі (4,99 балл) және ҚР Ұлттық экономика министрлігі (4, 96 ұпай).
9.2.2. Мемлекеттік басқару академиясының әлеуметтік зерттеуі
Қазақстан Республикасы Президентінің жанындағы Мемлекеттік басқару академиясы
2017 жылы «Сыбайлас жемқорлықтың әлеуметтiк өлшемі: зерттеу әдістемесі және
қоғамның зерттеу нәтижелеріне қатынасы» монографиясын әзірлеген.
Онда барлық өңірлерде, астанада және республикалық маңызы бар қалаларда өткізілген
социологиялық сауалнама нәтижелері келтірілген. Сауалнама сұхбат түрінде жүргізілді
(face-to-face).
18 жастан асқан 2000 респондент үлгісі кездейсоқ түрде қалыптастырылып, қоныс аудару
түріне сәйкес Қазақстанның ересек тұрғындарын жынысы, жасына, ұлтына, білім деңгейі
мен тұрғылықты жеріне жатқызады.
Сыбайлас жемқорлықтың таралу үрдісін анықтау үшін респонденттерге мына сұраққа
жауап беру ұсынылды: «Сіздің ойыңызша, бүгінгі таңда Қазақстанда парақорлық
қаншалықты кең таралған?», оның басым көпшілігі таралудың өте жоғары деңгейін атап
өтті - 87,6%. Респонденттердің 10,5% -ы сыбайлас жемқорлық деңгейін төмен деп
есептейді.
Сыбайлас жемқорлықтың алдын алудың маңызды қадамы азаматтардың осы құбылыстың
теріс әсерін білу дәрежесі болып табылады. Тығырыққа тірелген жағдай деп адамдарға
пара беруге мәжбүр болғанын мәлімдеген респонденттердің 38,4% -ы байқалады, өйткені
іс жүзінде басқа шығар жол жоқ.
Мәселені тезірек шешу мақсатында жедел мінез-құлық мәдениетін қалыптастырудың
стереотиптері 34,9% -ды құрады, бұл үшін пара ыңғайлы әдіс болып табылады және 30,7%
68
респонденттер бұл міндетті қажет деп санайды бұл қазірдің өзінде норма болды.
Сауалнамаға қатысқандардың 18,4% өздерінің азаматтық ұстанымын, өз құқықтарын
қорғауға және пара беруден бас тарту деп біледі.
Әлеуметтік сауалнамаға қатысушылардың көпшілігі сыбайлас жемқорлықтың бірнеше
формасымен і жүзінде кездескен. Кез келген мәселені шешуде байланыстарды пайдалану,
сондай-ақ
қызметтік
міндеттерін
асыра
пайдаланумен
байланысты,
сыбайлас
жемқорлықтың нысаны болып табылады, бұл заңмен белгіленген тәртіптік, әкімшілік
және қылмыстық жауаптылықты тудырады. Сонымен бірге респонденттердің 35,6% пара
мен байланыстардың тең маңыздылығын атап өтті. Сауалнамаға қатысқандардың 27,9% -
ы мәселелерді шешуде қарым-қатынастардың маңыздылығын атап өтті, 24,5% -ы пара
тиімдірек деп санайды.
Зерттеудің мақсаттарының бірі респонденттердің сыбайлас жемқорлыққа қатыстылығына
ықпал ететін себептерді анықтау болып табылады. Жиі кездесетіні, (29,9%) респонденттер
уақыттың жоқтығынан немесе проблеманы құқықтық жолмен шешудің мүмкіндігі
жоқтығынан сыбайлас жемқорлық қызметтеріне жүгінді; өйткені айналадағы адамдар
пара береді және бұл жалпы құбылыс (20,6%); Сауалнамаға қатысқандардың 18,9% -ы
пара беруге мәжбүрлеген соң ақша, сыйлық беруге мәжбүр болған. 17,9% -ы лауазымды
адамның жұмысын жақсартуға үміттенді, 16,2% -ы - парамен алған көмегі үшін алғыс
білдірді.
Респонденттердің оннан бір бөлігі (10,4%) олардың ресми түрде шешілмейді деп, пара
беру - бұл жалғыз жол деген пікірде. 7,2% сыбайлас жемқорлықтың арқасында ақшасын
үнемдеп қалған, өйткені бұл мәселені шешудің заңды жолы үлкен соманы талап етеді.
Зерттеу барысында респонденттерге Қазақстандағы ең жемқор салалар мен институттар
туралы сұрақ қойылды. Респонденттердің 25,2% жол полициясын Қазақстандағы
сыбайлас жемқорлыққа аса ұшырайтын ұйым ретінде таңдады. 17,8% медицина
мекемелері осындай сала деп санайды, ал респонденттердің 16,2% сот жүйесін және
жергілікті билікті атады.
«Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық» және «бүкіл қоғам» тармақтарында 15,5% дауыс
алды. 15,1% салық органдары жемқор деп санайды, ал 0,7% кеден органы жемқор деп
санайды. Қалған салалар респонденттердің 10% дауысын алған жоқ.
БАҚ және әлеуметтік желілерде сыбайлас жемқорлық қылмыстар туралы жиі
айтылған көзқарас негізінен оң болып табылады:
Респонденттердің 34% -ы «мемлекет жемқорлыққа қарсы күресіп жатыр және ол
қолынан келеді» дегеннің белгісі деп санайды.
Респонденттердің 47,7% -ы «БАҚ және әлеуметтік желілерде айтылған сыбайлас
жемқорлық қылмыстар - жемқорлықтың аз бөлігі» деп санайды.
Респонденттердің 15,6% -ы қарсы, өйткені оны "көзбояушылық" деп санайды.
Бұдан басқа, зерттеу барысында шағын және орта бизнес өкілдерінің 500-ден
астамы сауалнама жүргізілді.
Отандық сарапшылардың социологиялық зерттеулеріне деген сенім деңгейі төмен - ШОБ
субъектілерінің тек 14% -ы отандық мамандар мен компаниялардың социологиялық
зерттеулерінің нәтижелеріне сенеді.
Респонденттердің 36,8% бірлескен зерттеулерге сенеді, ал респонденттердің 27,4%
шетелдік зерттеушілер мен компаниялардың нәтижелеріне сенім артады, ал 21,4%
халықаралық ұйымдардың зерттеу нәтижелеріне сенеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
