13
дағдыландыру және сол арқылы өздігінен оқу іс-әрекетінің дамуына әсер беру
–
бастауыш сынып мұғалімдерінің басты міндеті болып табылады. Білім
алушыларға, оқудың – әр тәрбиелі азаматтың рухани азығы екендігін түсіндіру
қажет. Біздің өмірімізге ғылыми техникалық прогресстің қарқынды енуіне
байланысты аталған міндет үлкен мәнге (өзектілікке) ие болуда.
Көптеген жылдар бойы педагогика мен психологияда, бастауыш мектеп
оқушыларды әдебиет, сөйлеу өнеріне тартудың тиімді жолдары бойынша іздеу
жүргізілуде. Аталған ізденіспен тікелей бастауыш мектептегі әдеби білім беру
әдістеме айналысуда. Әдістеме – бұл, тек өзгеріссіз қалған қағида мен ереже
ғана емес. Бұл поцесс барысында сыныптағы баланың әрекеті мен ойлау
моделін жасау мүмкін емес, тек қана оларға алдын ала болжам жасау процесі.
Осы ретте, көркем туындымен жұмыс бірегей сызбаға ғана тәуелді емес.
Сонымен қатар, мұғалімнің міндеті жаңа әдістер мен тәсілдерді ойлап табуда
емес, бала тұлғасын тәрбиелеу мен қалыптастыруға, оны сөз өнері мен оқу
қызметінің негіздеріне баулуға бағытталған әдістемелік тәсілді жасап шығару.
Заманауи бастауыш мектепте сабақтың екі түрі бөліп қарастырылады:
әдебиеттік оқу және оқырманның өз бетінше оқуы сабағы, оны басқаша
сыныптан тыс оқу деп те атауға болады. Әдебиеттік оқу сыныптан тыс
сабақтармен тығыз байланыста. Сыныптан тыс оқу бастауыш мектепте
балаларды өздігінен оқуға даярлаудың міндетті бөлігі болып табылады.
Сыныптан тыс оқудың мақсаты – білім алушыларды, заманауи бастауыш
сынып оқушыларының оқу шеңберіне кіретін балалар әдебиетімен таныстыру,
кітапқа қызығушылығын, кітаппен жұмыс істеу білігі мен дағдыларын
қалыптастыру, өздігінен оқуға оң көзқарасты тәрбиелеу. Балалар кітабымен
жұмыс істеудің негізгі фомасы сыныптан тыс сабақтар болып табылады.
Бұл,
бір
жағынан
салыстырмалы
түрде,
балалардың
оқу
қызығушылықтары, ой-өрісі, эстетикалық сезімдері, көркем бейнелерді
қабылдауы, олардың қиялы мен шығармашылығы дамитын еркін сабақтар.
Екінші жағынан, осы сабақтарда белгілі бір бағдарлама талаптары
орындалады, белсенді оқырман үшін қажетті біліктер мен дағдылар
қалыптасады.
О. Джежелейдің [15] айтуынша, сыныптан тыс оқу сабақтары қызықты,
кітап мерекесі болуы қажет, балалар оларды асыға күтеді, дайындалады.
Себебі, сыныптан тыс оқу сабақтары оқушыларды дамытуға, олардың
белсенділігін тәрбиелеуге бағытталғандықтан, сабақтардың құрылымы әртүрлі,
ешқандай сызбаға бағынбайды. Әрбір сабақ мұғалім мен білім алушылардың
шығармашылығы және аталған сабақтарда неғұрлым әртүрлілік, икемділік пен
ширақтылық болған жағдайда, соғұрлым мұғалім өз сыныбымен жетістікке
жете алады.
Бірақ, сыныптан тыс оқу сабақтары салыстырмалы түрде сирек
жүргізіледі, осы ретте олардың жүйесі, ұзақ мерзімді жоспарлануы туралы
сұрақ туындауы өте маңызды. Әдетте, сыныптан тыс оқу сабақтарын жарты
жылға немесе бір жылға жоспарлау ұсынылады. Сабақтарды ұзақ мерзімге
жоспарлау, олардың әртүрлілігін, реттілігін, өзара байланысын, сонымен қатар,
балаларды тәрбиелеу мен дамыту міндеттеріне, білім алушылардың маусымдық
14
қызығушылықтарына және өзге де факторларға сәйкес тақырыптарды бөлуді
алдын ала қарастыруға мүмкіндік береді.
Т.Неборская [18] 1-сыныпта сыныптан тыс оқу сабақтарының келесі
құрылымын ұсынады:
1. Білім алушыларды шығарманы қабылдауға даярлау (2 мин). Кітапқа
шолу.
2. Мұғалімнің мәнерлеп оқуы және оны білім алушының тыңдау арқылы
қабылдауы (5-7 мин)
3. Оқығанды ұжымдық талқылау (7-10 мин). Әңгімелесу, сұрақтар,
көрнекіліктер, ойын, этюд қолданылады.
4. Кітаптарға шолу: мұқаба, тақырып, автордың тегі, кітап ішіндегі
көрнекіліктер. Мұқаба қарапайым, артық ақпараттарсыз болуы қажет.
Сабаққа қажетті:
1. Арнайы психологиялық көзқарас.
2. Білім алушылардың кітаппен кездесу сандарын әртүрлі күндерді
өткізуге және арттыруға немесе азайтуға, аталған сабақтарды ұзартуға
болмайды.
3. Бастауыш сынып оқушылары оқыған мәтінге толық талдау жасауға
дайын емес. Оқыған мәтінді тыңдауға және ой жүгіртуге үйрену қажет.
4. Кітаптарды арнайы қарастыру.
Балалардың кітаптарды оқуға қызығушылығын тудыру үшін балаларға
ұсынылған кітаптарды таңдаудың әдістемелік қағидаларын ұстану қажет.
Біріншіден, кітаптарды таңдау барысында тәрбиелік мақсаттарды
жетекшілікке алу қажет.
Екіншіден, жанрлық және тақырыптық әртүрлілік қажет: проза және
өлең; көркемдік және ғылыми-танымдық әдебиет; бүгінгі және өткен күндер
туралы кітап; заманауи авторлардың және классик жазушылардың
шығармалары; фольклор- ертегілер, жұмбақтар; кітаптар мен журнал, газеттер,
орыс, украин авторларының шығармалары және аудармалары...
Үшіншіден, қолжетімділік қағидалары, балалардың жас ерекшеліктерін
ескеру. 1-сыныпта, Отан, еңбек, адам өмірі, жануарлар мен өсімдіктер сынды
балаларға қолжетімді тақырыптарға ертегілер, әңгімелер, өлеңдер ұсынылады.
Орыс және белорус жазушыларының (орыс тіліне аудармалары) көлемі
бойынша (жақсы көрнекіліктерге, үлкен қаріптерге ие) шағын балаларға
арналған кітаптары.
Тарихи повестер мен әңгімелер, автобиографиялық, құжаттық, очерктік
әдебиеттер, қызық оқиғалы балалар кітаптары, мәдениет және өнер туралы
кітаптар есебінен оқырмандардың дүниетанымын кеңейту.
Балаларға арналған кітаптарды таңдаудың төртінші принципі - жеке
қызығушылық принципі, білім алушының кітап таңдаудағы тәуелсіздігі.
Бесiншi қағида: балаларға жоғары көркемдiк қасиеттерiмен
ерекшеленетін, түпнұсқалық көркемдік, бейнелі кiтаптарды ұсыну қажет (уақыт
сынағынан өткендер).
Осы қағидаларға сүйену, оқуға деген қызығушылықты арттырады, бұл өз
кезегінде балалардың дүниетанымын кеңейтеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
