7
Сыныптан тыс оқуды сынып жетекшісі кітапханашымен бірлесе отырып,
ұйымдастыруы қажет деген көзқарастарда болған болатын. Аталған іс-әрекетке
сабақтан тыс іс-шаралар жүйесі әсер беруі қажет болатын: әдеби ертеңгілік,
ойындар, викториналар және т.б. Уақыт өте балалардың кітапқа деген
қызығушылықтың төмендеуіне байланысты педагогикалық қоғамдастықтың
алаңдаушылығы, сыныптан тыс оқуға бағыттаудың жаңа жолдарын іздеуге
әкелді.
Оқу қызығушылығын зерттеудің әртүрлі аспектілеріне әйгілі педагогтар,
психологтар мен әдіскерлер көптеген еңбектерін арнады: Ш.А. Амонашвили,
Л.И. Беленькая, В.Г. Белинский, Л.С. Выготский, М. Горький, Н.А.
Добролюбов, Л.В. Занков, А.Н. Леонтьев, А.В. Луначарский, А.С. Макаренко,
Л.А. Николаева, О.И. Никифорова, Т.Д. Полозова, З.И. Романовская, Н.Н.
Светловская, В.А. Сухомлинский, Л.Н. Толстой, Д.Н. Узнадзе, К.Д. Ушинский,
Н.Г. Чернышевский, Д.Б. Эльконин және т.б.
Оқу мүдделерін дамыту мәселесін
шешу көптеген мұғалімдер мен бастауыш сынып оқушыларына өте маңызды
болып табылады. Бұл бағытта О.В. Джежелей, М.Г. Качурина, Г.Н. Кудина,
М.Р. Львова, З.Н. Новлянской, П.И. Пидкасистого, Т.Г. Рамзаева, Н.Н.
Светловской және О.В. Сосновской, Н.Е. Щуркова еңбектерін ерекше атап өту
қажет.
Оқу мүдделерін дамытудың тиімді жолдары мен құралдарын ашуға
әкелетін әдіснамалық ізденістердің бүкіл жауапкершілігін және маңыздылығын
бағалау қиын (Е.В.Квятковский, М.Д. Кобахидзе, А.И.Липкина, Т.К.Макарова,
В.Ф.Чертов). Оқу қызығушылығы - оқырманның кітаптарда жазылған
адамгершілік тәжірибесіне белсенді көзқарастары мен кітаптардан бұл
тәжірибені жеке меңгерудегі қабілеттілігі.
Сонымен қатар, оқырман кітаптық
ортада басшылық ету үшін ойлау мен эмоциялық белсенділікті көрсетуі керек,
оқу құралы ретінде мәтінде және кітаптың негізгі компоненті ретінде,
оқырманға осы тәжірибені сақтауға және таратуға мүмкіндік береді.
Әдеби
оқудан тыс сыныптан тыс жұмыс оқырманның оқу қызығушылығын
қалыптастыруға
көмектеседі.
Сыныптан
тыс
жұмыстар
балалар
шығармашылығына, олардың танымдық өсуіне мүмкіндік береді.
Оқу қызығушылығының көрсеткіштеріне жатады:
-
оқуға деген оң көзқарас («мен оқығанды жақсы көремін»);
-
белгілі бір кітаптарға үлкен қызығушылық тудырады («Мен бұл
кітаптарды алғым келеді»);
-
оқу үдерісіне деген қызығушылық («Мен өзімді кітаптан алыстата
алмаймын»);
-
басқа адамдармен кітаппен байланысу қуанышын бөлісу ниеті («Мен осы
кітап туралы білгім келеді»).
М.А. Киселева [8] жоғарғы сыныптарда осы бағытта күтілетін нәтижелерге
қол жеткізу үшін осындай міндеттерді шешуді ұсынады:
-
«білім беру бағыты» кезеңдерінің логикасын ескере отырып, оқу ісін
басқару:
байланыс
орнату, ақпараттандыру, мазмұнды ақпарат жинақтау,
құндылықты-мағыналық рефлексия, жеке құндылықтарды қалыптастыру;
8
-
театрландыру элементтері бар әдеби ойындар, шығармашылық
байқаулар, сабақтарды ұйымдастыру арқылы оқушылардың оқу құзыреттілігін
дамыту;
-
балалар шығармашылығын ынталандыру.
Автор пікірінше, жоғары сыныптағы оқушылардың тұрақты оқу
қызығушылығын дамытуға әсер ететін әр түрлі ынталандырулар шартты түрде
екі кең топқа бөлінуі мүмкін: 1) сыртқы әсер; 2) ішкі әсерлер.
Сыртқы (объективті) факторлардың жоғарғы сынып оқушыларының жеке
тұлғаға әсер етуі нақты жағдайларды (мектеп, отбасы, референт ортасы,
бұқаралық ақпарат құралдары және т.б.) шындыққа байланысты жүзеге
асырылады. Тікелей (тікелей) немесе жанама (медиаторлық, әдеби шығарма,
шығармашылық жұмыс және т.б.) өзара әрекеттесу кезінде жоғары сынып
оқушысы қажетті ақпаратты оқып біледі. Меңгеру процесі алынған мән-
жайларды талдауды, маңыздылық дәрежесіне қарай таратылатын жаңа білімнің
иерархиялық мағыналық мағынасын қалыптастыруды қамтиды. Жеке тұлғаның
жеке мағынасы бойынша қажетті сандық ақпараттар жинауы тұлғаның ішкі
ұстанымының құрамында сапалы нақты өзгерістерді (нақтылау, күшейту,
көркем
шығармашылықпен
айналысуға
қызығушылықты
күшейту)
дайындайды.
Бірінші топ, оның ішінде объективті факторлар әлеуметтік және
педагогикалық ынталандыру тобы ретінде сипатталуы мүмкін.
Екінші топ мұғалімнің және оқушылардың тұлғалық қасиеттері, ерте
жастан жасының психологиялық алғышарттары арқылы анықталатын
субъективті факторларды біріктіреді.
Бұл топтар өзара байланыста әсер етеді.
Қолайсыз сыртқы факторларға
қарамастан, оқуға арналған іштей негізделген басымдылықтың болуы тұрақты
оқу қызығушылығын дамытуға серпін береді.
Психологиялық-педагогикалық
және
әдістемелік
әдебиеттерде
қызығушылық тудыратын мәселелер бойынша, атап айтқанда, оқырмандарға,
тұрақты қызығушылықты қалыптастыруда әлеуметтік факторлардың рөлін
зерттеуге көп көңіл бөлінеді (Г.И. Беленький, Н.А. Бодрова, М.П. Бабаханова,
Е.К. Крупник, В.Д. Стельмах, Ю.В. Шаров, Ю.У. Фохт-Бабушкин).
Академик Д.С. Лихачев оқуды интеллектуалды дамудың негізгі жолы деп
қарастырды [9].
С. Выготскийдің «История развития высших психических функций» атты
кітабының 7-тарауда «Жазбаша сөйлеуді дамытудың негізі» оқу және
сауаттылық психологиясының мәселелері нақты сипатталған.
Ол жазбаша
сөйлеуді меңгеру баланың бүкіл мәдени дамуында үлкен бұрылыс нүктесі
ретінде баланың «гений адамның жазбаша сөзбен жасаған барлық нәрселерімен
оқып, оны байытуға» қабілетті болғандығын көрсетті. Л.С. Выготский жазбаша
сөйлеудің жоғары нысандарын әзірлеуде үнсіз және дауыстап оқудың
маңыздылығын атап өтті. Д.Б. Эльконин «графикалық (әріптік) модельге сәйкес
сөздердің дыбыстық формасын қайта құру процесі» деп атап, оқуды «бұл
жаңадан бастаған адамның тілдің дыбыс жағымен әрекеттерін оқып, сөздің
дыбыстық формасын дұрыс қайта құрусыз, оқылған нәрсені түсіну мүмкін емес
Достарыңызбен бөлісу: |
