Методические рекомендации «читательская деятельность школьника»

78 
 
алмайды  -  бұл  мәтіндегі  жаңа,  маңызды  және  пайдалы  нәрселерді  түсінуі 
жеткілікті.  Айта  кету  керек,  бұл  тек  ғылыми  стильдің  ғана  емес,  басқа  да 
стильдердің  мәтіндері  болуы  мүмкін:  ресми-іс  қағаз,  публицистикалық, 
көркемдік стильдер. 
Оқушылар өзіне қажетті аспектілерге ғана назар аударады.
 
Зерделеп оқу  мұғалімнің ақылымен оқушының өзіне өзі қойған сұрағынан 
басталады:  
- 
Мен  оқығандарыма  назар  аудара  аламын  ба?  Терең  әрі  мағыналы 
оқығаннан кейін, жұмысымның неге сәтті болғанын түсінуге тырыстым ба? 
- 
Оқу  барысында  мәселелер  туындады  ма?  Бұл  мәселелердің  сипаты 
қандай? Мен оларды түзете аламын ба, әлде оқуға беріліп ұмытып кетемін бе?  
Оқушыны  өз  жұмысын  тәжірибесімен  салыстыруға  және  жадынама 
құрастыруға,  оқушыларға  жадынаманы  ескертуді  жалғастырамыз. 
Жадынамаға пайдалы кеңестерді қосуға болады.  
Мұндай жоспарға мысал ретінде: 
ЖАДЫНАМА 
Өзіндік білім алу жұмыстарының негізгі түрі жүйелі оқу болып табылады. 
Оқу барысында мыналарды есте сақтау керек: 
1.  Дұрысы  аздап  оқысаң  да,  дұрыстап  оқы.    Кітапқа  «беріліп  оқу»  -  ең 
нәтижелі жұмыс. 
2.  Кітап  таңдау  үлкен  маңызға  ие.  Егер  кез-келген  мәселе  бойынша 
оқығыңыз  келсе,  ең  алдымен  білетін  адамдармен  кеңесу  керек  немесе  осы 
мәселе бойынша ұсынылатын кітаптар тізімдерін жинақтау қажет. Ең жақсы, ең 
қажетті  кітаптарды  таңдап  алыңыз  және  ал  оларды  әліне  қарай  оқуды  бастау 
керек. Өз қалауымен оқылған кітаптарды дәптерге тізіп жазып отырған дұрыс. 
3. Оқи отырып кідіріс жасаңыз, оқығанын бойынша өзіңізге есеп беріңіз. 
Таныс  емес  сөздердің  мәнін  түсіндірме  сөздіктен  оқып  алу,  мағынасын  және 
қай  кезде  қолдануға  болатынын  біліп  алып,  сөйлемге  мысал  келтіріп,  жеке 
дәптеріңізге  жазып  қойыңыз.  Кідірістеуге  мәжбүр  болатын  әрі  түсінуге  қиын 
тұстарды  жаймен  және  бірнеше  рет  қайталап  оқып  шығыңыз.  Оқи  отырып, 
ненің шын, ал ненің ойдан шығарылғанын аңғару. Содан кейін түсініксіз жерді, 
оның  ішінде  нақты  ненің  түсініксіз  екенін  жазып  алу.  Түсінбеген  жерді 
жауапсыз  қалдыруға  болмайды:  оны  біреуден  сұраңыз,  немесе  қандай  да  бір 
кітаптан жауабын табу керек. 
4. Әрбір тарауды оқығаннан кейін, жадыда қалған  мазмұнын дәптеріңізге  
жазып  алыңыз.  Оқырман  мұндай  жазуға  дағдыланбаса,  алдымен  газет 
мақалаларының мазмұнын жазуға тырыссын. 
5.  Егер  оқылған  кітапта  қандай  да  бір  ой  таңғалдырса  немесе  ұнайтын 
болса,  оны  жазу  кітапшасына  жазуы  керек.  Жады  бойынша  жазу  өте  жақсы, 
оны  мәтінмен  салыстырыңыз,  содан  кейін  нақты  мәтінді жады  бойынша  тағы 
бір  рет  жазыңыз.  Ол  басқа  адамдардың  ойларын  дәл  жеткізе  білу  дағдысын 
дамытады және бұл дағды өте маңызды. 
6. Сондай-ақ, дәптеріңізге есте сақтау қажет барлық нәрселерді жазыңыз: 
оқиғалардың жылдары,  атаулары,  сандары.Тек қана  сандарды жазу  ғана  емес, 
сонымен қатар мәселені жақсы бейнелейтін оларға сәйкес диаграмма жасау да 
көбіне пайдалы болады. 

79 
 
7. Кітапты оқығаннан кейін сіз жаңа кітаптың не бергенін білуіңіз керек - 
олай болмаса,  сол тақырып туралы тағы не білуіңіз керек,  оқырман автормен 
неге келіседі немесе неге келіспейтіні білуіңіз керек. 
Оқудың бұл түрі баяу және қиын болып көрінетінін түсіну маңызды, бірақ 
осылайша оқылған төрт немесе бес кітап қазірдің өзінде байыпты және саналы 
түрде оқуға машықтандыратынын оқушыға  түсіндіру де маңызды.. 
Оқу бағдарламасын зерттеудің жалпы стратегиясы мынада: 
- 
мәтіннен аргументтер мен дәлелдердің қорытындыларын жанамадан бөлек 
негізгісін анықтау;  
- 
бейтаныс сөзді, сөзді жібермеу; 
- 
туындаған барлық сұрақтарды бетін көрсете отырып (мысалы, 7-бетке, 3-
тармақтың  жоғарғы  жағынан,  Z  -  параграфтың  белгісі)  жинақ-параққа  жазып 
қою, бұл әдіс «қарындашпен сюжет» деп аталады; 
- 
Оқуды  аяқтағаннан  кейін  (параграф,  тарау,  мақала,  кітап)  өзіңізге  мына 
сұрақтар  қойыңыз:  негізгі  ойы  нені  білдіреді?  Оны  дәлелдеуде  қандай  негізгі 
сілтемелер  бар?  Автордың  мәлімдемелерінен  не  пайда  болады?  Бұл  ой  мен 
оқыған басқа шығармаларда  қалай айтылады?  
Н.Н  Сметанникованың  айтуынша,  стратегия  -  бірлескен  іс-әрекеттердің 
бағдар-жоспары,  онда  көптеген  оқушылар  мұғалімнің  жетекшілігімен  дербес 
жұмыс жасайды. 
Біз  қандай  жылдамдықпен  оқысақ  та,      жадымыз  жақсы  болса  да,  санаға 
тоқымай оқу - мүмкін емес нәрсе екеніне оқушының назарын аудару.  
Санаға  тоқып  оқу  тәжірибесі  материалды  меңгерудің  тиімділігін 
жоғарылатады, жадты жеделдетеді. 
Ұлы  ғалымдар,  жазушылар,  саяси  және  қоғам  қайраткерлерінің  
шеберханасында  жиналға  еңбектеріңе  сілтеме  жасай  отырып,    олардың 
қарындаш ұстап кітап оқуда   дайындалғанын көрсете аламыз.   
Әдебиеттанушы  А.И.  Гессен  Пушкиннің  қолына  қалам  немесе  қарындаш 
ұстап  кітап  оқу  әдеті  болғанын,  сонымен  қатар  кітаптағы  өзін  қызықтырған 
үзінділерді арнайы дәптеріне жиі жазып отырған айтады.  
Кітаппен ұтымды жұмыс жасау дағдыға үйрететінін оқушыға түсіндіріп 
отыру қажет: 
- 
оқығандарыңызға ынтаңызды аударыңыз; 
-  
қажетсіз жерін оқымай, ең мәнді жеріне баса назар аудару; 
- 
Автордың ойын толық анық және нақты баяндау: бұл өз ойларының анық 
және нақты болуына көмектеседі; 
- 
жүйелі ойлауға; 
- 
Өзіңіз оқығанда толқынысты әсерлі  және анық көрсету. 
  
Кітап  туралы  ойланып  сұрақтарға  жауап  іздеп  немесе  өзіңізден 
сұрамайынша оқыған шығарманың түйінін табу мүмкін емес. 
Қағазға тақырыпты, мақсатты белгілеу нені білдіреді,  бұл шаруаны қалай 
қалыптастыруға болатын туралы мұғалім оқушыларға  кеңес беред. Зерделеп  
оқу  түсінікпен байланысты.