Методические рекомендации «читательская деятельность школьника»

109 
 
содан  кейін  автордың  негізгі  ойларының  дәйекті  тізімін  жасау  керек.  Мәтінді 
қайта  оқыған  кезде,  автор  өз  жұмысының  негізгі  идеяларын  (позицияларын) 
дәлелдейді. 
4.  Конспектілеудің  соңғы  сатысы  бұрын  жазылған  жерлерді  және 
олардың қысқа дәйекті жазбаларын қайтадан қарап шығудан тұрады. 
5.  Конспектілеу  барысында  авторлық  ойды  өз  сөзімен  айтуға  тырысу 
керек, бұл мәтінді саналы түрде меңгеруге көмектеседі. 
6.  Конспектілеу  барысында  дәйексөздер  белгілерін  таңдауға  болады.
 
Түсіну  қажет,  бұл  ойдың  қаншалықты  ашық,  қаншалықты  айқын  екендігі. 
Белгілі  бір  мәселе  бойынша  қорытынды  шығаруға  болатын  шешімдерден 
тұрады. 
 
ОЙ ЕҢБЕГІНІҢ ЖӘНЕ ЖАДЫНЫҢ ОҚУ МӘДЕНИЕТІ 
Оқу мәдениеті ой еңбегінің негізін қалаушы қағидалары: бірізділік және 
жүйелілік.  
Әмбебап  кеңестер  деген  болмайды,  ал  жадты  оқытуда  жекелеген 
жадылардың ерекшеліктерін ескеру керек. 
Мұғалім  оқушылардың  назарын  ғалымдардың  зерттеген  және 
сипаттайтын  үш  түріне  көңіл  аударуы  керек  -  көру,  есту  қабілеті  мен 
қозғалтқыш. 
Көру  арқылы  есте  сақтау  қабілеті
 
кескіндерді,  иллюстрацияларды, 
көрнекі  құралдарды  бастапқы  игеруді  қамтамасыз  етеді.
 
Мұндай  жады  бар 
адамдар  мәтіннің  орналасқан  жерін  («мен  бұл  жайында  беттің  соңында 
оқыдым»),  оның  көлемін  («жарты  бет  теоремасы»),  кітаптың  сыртқы  түрін 
(«қызыл  мұқабада,  жіңішке  баспа  әріптермен  жазылған»)  дәл  есте  сақтайды.
 
Осындай  есте  сақтау  түрімен  әдебиеттерді  оқу  үшін  таңдалуы  керек, 
иллюстрациялық  материалмен  жабдықталған,  оқыған  жазбалар  айқын 
жазылған, әрі аяқталғаннан кейін оларды мұқият қарап шығыңыз. 
Жадының  есту  түрі  оқушыны  жазбаларды  дауыстап  қайтадан  оқуға, 
мәтіннің ең маңызды орындарын қайта жазуға міндеттейді. 
Қозғалтқыштың  жады  түрінде  оқушы  әр  үзінділерді  оқығанда 
қарындашпен  белігілер  қойып,  үзінділерге  көшірме  жасайды,  сызбаларды 
салады, кестелерді құрастырады және т.б. 
Нашар  дамып  жатқан  түрлерін  дамыту  қажет.  Адамның  көзқарасы 
неғұрлым  кең  болса,  оған  қызығушылық  тудыратын  мәселелерде  білім 
тереңірек  болса,  соғұрлым  есте  сақтау  оңай  болады.
 
Жадты  дамыту  бойынша 
өзін-өзі тәрбиелеу жұмыстары толық көлемде ұйымдастырылуы керек. 
Жадыны  жаттығуды  оқытудың  екі  жолмен  жүруі  мүмкін:  өзіндік  білім 
беру жұмысында кез келген білім көзі құнды болып есептелетін көкжиектердің 
жолын  кеңейту;  сонымен  қатар,  мейлінше  кітаппен  тұрақты  және  негізгіні 
қарындашпен белгілеп алуға мұқият жұмыс істеу. 
Эрудит  адам  жадыда  сақтау  қабілетімен  ғана  емес,  қажетті  ақпаратты 
жедел  табу  жолдарына  бай  болу  керек.  Бұған,  көмекші  -  сөздіктер, 
анықтамалықтар, энциклопедиялар жатады. 

110 
 
КІТАПХАНАДАҒЫ КІТАПТАРДЫ 
ІЗДЕУ
 
ТЕХНИКАСЫНА 
АРНАЛҒАН ҰСЫНЫСТАР 
Егер білім алушы үй тапсырмаларын, факультатив, ғылыми жобаны жазу 
және  т.б.  дайындау  мақсатында  кітапханаға  баруды  жоспарласа,  онда  оған 
кітапты  қалай  таңдауға  немесе  кіммен  байланысуға  болатыны  туралы  кеңес 
беру керек. 
Жадынамада оқушылар қажетті сұраққа жауап алады. 
1.  Кітапханадағы  өзін  ұстау  тәртіп  ережелері  көрсетілген  ақпараттық 
тақтадағы ережелермен танысу. 
2.  Кітапханада  әдебиеттер  стеллажда  алфавит  бойынша  орналасады.
 
Кітапты  табуға  ыңғайлы  болғандықтан,  кітаптармен  сөрелер  тақырыптарға 
бөлінген, мысалы: көркем әдебиет, проза, поэзия, тарих, астрономия және т.б.
 
 
Стеллаждан қажетті кітапты іздестіргенде ұқыптылық қажет. 
3. Ең қарапайым нәрсе - тікелей кітапханашыға бару. 
4. Егер сіз өзіңіз тапқыңыз келсе, онда әрбір кітапханада каталогтар бар. 
Олар алфавиттік және жүйелі катологтар болады. 
Алфавиттік  тәртіпте  барлық  кітаптар  жанрды,  тақырыпты  немесе 
шығарылған  жылды  ескерілмей,  автордың  тегі  бойынша  беріледі.
 
Қажетті 
басылымның  атауын  ғана  білсеңіз,  онда  тек  атаулар  көрсетілген  каталогына 
жүгініңіз.
 
Сондай-ақ,  карточкалардың  орналасуының  алфавиттік  қағидасы 
қолданылады. 
Кітапхана каталогы - бұл арнайы карточкалар, мысалы осындай болады 
                                                                 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Бұл сурет карточканы өздері жасай алатын оқушыларға арналған, бірақ 
бұл оған ұқсайды. 
Алфавиттік  каталогта  автордың  тегі  немесе  кітаптың  атауын  (әрқашан 
емес) табуға болады. 
Жүйелі каталог бұл тақырып бойынша қажетті әдебиеттерді ғана таңдаған 
адамдар  үшін  ең  қолайлы.
 
Оның  кітапханалық-библиографиялық  жіктеме 
құрылымына  негіз  ретінде,  оған  сәйкес  әр  тақырыпқа  әріптер  мен  сандар 

111 
 
индексі  беріледі.
 
Индекстердің  бағыты  каталогтардың  кез-келген  залында 
орналасқан арнайы кесте көмек береді. 
Немесе  осы  карточканы  алып,  оны  кітапханашыға  беріңіз  және  ол  сізге 
қажетті әдебиеттерді әкеледі. 
Кітапхана  қызметкері  күрделі  кітапханалық  индекстерге  тезірек 
бағдарланған  және  іздеуді  айтарлықтай  жылдамдатуға  мүмкіншілік  жасайды.
 
Бұдан  басқа,  кітапханашы  кітаптың  қай  жерде  орналасқанын  білуге 
көмектеседі: ол абонементтік бөлімде, оқу залында немесе сақтау орнында бар 
ма.
 
Кейбір  авторлар  кітапханашыларының  есімдері  оқырмандардан  жылдар 
бойы естіп, тиісті индексті есте сақтайды. 
Сондай-ақ,  мектеп  кітапханаларында  кітапханашылар  өздері  осы  оқу 
кезеңінде  оқушыларға  қажетті  кітаптарды  ұсынады.
 
Олар,  әдетте,  арнайы 
сөрелерде орналасқан және олар бойынша атауды оңай табуға болады[53]. 
4.  Электрондық  іздеуді  пайдаланыңыз.
 
Электронды  каталог  бойынша  іздеу  -  ең 
ыңғайлы.
 
Арнайы  бағандарда  кітаптың  атын  және  автордың  тегін,  барлық  табылған 
сәйкестіктер туралы қалай білу керектігін және толтырылған талаптарды қағаз жүзінде 
өзіңізге шығарып алуға болады.. Өкінішке орай, әрдайым электронды каталогтар бүкіл 
кітапхана мұрағаты туралы мәліметтерді қамти алмайды.
 
1990 жылға дейін қорға түскен 
кітаптар  әрдайым  компьютерлік  базаға  кірмейді.
 
Егер  ескі  кітапты  таба  алмасаңыз, 
кітапханашылардан көмек сұраңыз. 
Онлайн кітапханада кітапты қалай табуға болады? 
Нұсқаулық 
1. 
Сызбада  кітап  туралы  білетін  жайлы  нәрсені  жинаңыз.
 
Бір  маңызды 
нәрсе  алыңыз  (кейіпкер,  әрекет  орны,  дәуір,  жанр)  және  оны  парақтың 
ортасында жазыңыз.
 
Сізге белгілі басқа да фактілерге бірнеше бағыт бойынша 
бірнеше  көрсеткілерді  алыңыз:  мысалы,  «бас  кейіпкер:  сүйкімді  -  дәрігер  - 
үйленген».
 
Ең  егжей-тегжейлі  сызба  сізге  ақпаратты  ұйымдастыруға  және 
нақты іздеуге көмектеседі. 
2. 
Сызбалар  сөздерін  тегтер  ретінде  пайдаланыңыз.
 
Көптеген  онлайн-
кітапханалар  мен  пікір  сайттарымен  алмасу  бар,  онда  әрбір  кітап  үшін 
сипаттама,  рейтингі  және  түсініктемелері  бар  жеке  бет  әзірленген.
 
Мұндай 
қызметтің - imhonet.ru және koob.ru сайттары мысал бола алады. 
3.  Сайтқа  кіріп,  жұмысты  сипаттайтын  іздеу  өрісіне  негізгі  сөздер 
жиынтығын енгізіңіз: жанры, басты кейіпкердің сипаттамасы, әрекет ету орны 
немесе  маңызды  мәліметтер.
 
Сонымен,  imhonetтегі  «доктор,  дьявол»  сұрауы 
пайдаланушыға Гётенің «Фаустын» көрсетеді. 
4.  Стандартты іздеу  жүйелерінде кілт сөздерді  пайдалануға  болады.
 
Бұл 
жағдайда  нәтижелер  жиі  дәлірек  болады,  өйткені  олар  тек  кітаптардың 
сипаттамасына  емес,  сонымен  қатар  олардың  мазмұнына  сүйенеді.  Іздеудің
 
көрнекі  мысал  ретінде  -  «сүт,  қатыгездік,  Бетховен  деп  алатын  болсақ:  бұл 
тікелей  жұмысты  сипаттамайды,  сондықтан  ол  профильді  сайттарда 
танылмайды.
 
Алайда, Google алғашқы сілтеме фильмнің «Заводной Апельсин» 
бетін тауып көрсетеді. 
5.  Форумдардармен  байланыс  жасау  үшін  көмек  сұраңыз.
 
Сәйкес 
тақырыптар қауымдастығын таңдап көріңіз (қиял-ғажайып  жанкүйерлер сайты