Мектептегі қорларды тиімді пайдалану Елдік шолуы

4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
деңгейінде  байланысуы  қажет.  Бұндай  біріккен  күш  оқу  қауымдастығын  құруға  ықпал  етуі 
мүмкін.  Бұндай  жолда  мектептерге  мұғалімдердың  кәсіби  дамуына  арнайы  бөлінетін 
қаржыландыруды  ұсынуға  мүмкін  болар  еді.  Сондай  –  ақ,  кәсіби  дамудығы  жаңа  беталыс  –  бұл 
педагогикалық желілер мен тәжірибелік қауымдастықты құру арқылы ұжымдық және ортақ білім 
беру.  Педагогикалық  желілер  білімнің  басқа  желілерінің  пайда  болуына  әкеледі  және  білім  мен 
иерерхия  арасындағы  дәстүрлі  қатынастарды  өзгертеді,  себебі  оқудың  көлденең  түрін 
болжамдайды.  Тәжірибелі  қауымдастықтар  мұғалімдерға  өзінің  оқытушылық  тәжірибесін  аса 
тиімді етуін, қазіргі заманға сәйкес оқытудың әлеуметтік – мәдениеттік мәнмәтінін талдауға және 
олардың  сыныпта  кездескен  кейбір  мәселелеріне  жауап  табуға  мүмкіншілік  береді.  Кәсіби  даму 
бойынша  шаралар  шеңберіндегі  жетімді  ұсыныс  оқытушының  кәсіби  қажеттіліктеріне  сәйкес 
келуі  қажеттілігі  сондай-ақ,  маңызды.  Сол  үшін жекеше  деңгейде  де,  топтық  деңгейде  де  кәсіби 
дамудың  қажеттілі  туралы  ескерту  үшін  мұғалімдерды  бағалау  процессі  нәтижелері  маңызды 
рөлді  атқарады.  Мысалы,  егер  мұғалімдер  туралы  пікірлер  құрылатын  (3  тарауды  қарау)  оқу 
стандартында  баяндалған  белгілерге  қатысты  ұсынылған  болса,  онда  кәсіби  даму  бойынша 
шаралар осы белгілер айналасында ұйымдастырылуы және жергілікті деңгейде әрекет етуі мүмкін. 
Қазақстанда  кәсіби  дамудың  қажеттілігі  мүмкін  болатын  облыстар  бұлар  мысалы,  АКТ  -  ны 
қолдану, зиялылық тақтайды тиімді қолдану бойынша тренингтер, ЖШМ үшін жие қажет болатын 
қосарлы сыныптарда сабақ беру. 
Мектеп басшылығын дайындауға кейінгі инвестициялау  
Мектеп  басшылығын  дамытуда  жүйелік  тәсілдемені  әзірлеу  және  жүзеге  асыру  қажеттілігі 
бар.  Бұл  оқу  орындарының  басқарушыларды  өздерінің  рөлдеріне  және  білім  беру  саясатындағы 
өзгертулермен  сәйкес  өздерінің  мектептерін  басқару  қабілеттілігіне  тұрақты  дайындауға 
мүмкіншілік  береді.  Қазақстанда  кадрлық  әлеуетінің  мектептің  басқарушылары  түрінде  күшеюі 
мектеп  жақсаруының  маңызды  факторы  болып  табылады.  Олар  мұғалімдердің  уәждемесі  мен 
икемділігіне, сонымен қатар мұғалімдердың жұмыс істеп жатқан қоршаған ортасы мен климатына 
әсер  ету  арқылы  оқу  нәтижелерін  жақсартуда  басты  рөлді  ойнайды.  Мектептің  басшылығына 
инвестициялау  мектептер  мен  барлық  жүйе  үшін  мультипликативті  әсер  әкелуі  мүмкін  және 
инвестициялаудан  ерекше  тиімділік  мектеп  басшылығысының  жұмыс  күшінің  саны  аса 
шектеулілігін ескеру арқылы болуы ықтимал. Қазақстанның есептеу үшін алғашқы қаадамы қайта 
құру  мен  мектептің  басқарушыларының  рөлдерін  нақтылау  (3  тарауды),  сондай-ақ,  мектеп 
басшылығы ұтымды еткеннен бірден олардың көшбасшылық әлеуетін дамытуына инвестициялау 
қажет. 
Мемлекет  бар  басқарушы  кадрлардың  икемділігін  және  бар  және  болашақ  басқарушы 
кадрлардың  стратегиясын  әзірлеу  кезіндегі  осы  ақпаратты  қолдану  диагностикасын  жүргізеді. 
Басқарушы кадрларды дайындау бағдарламасының тиімділігі туралы зерттеулер басқарушыларды 
дұрыс  таңдау  үшін  дұрыс  мүмкіншіліктерді  дамытуды  қамтамасыз  ету  үшін  қажеттілік  талдауы 
өте  қажет  (Коллинс  және  Холтон,  2004).  Қазіргі  таңда  бар  кадрлар  басшылығысын  дайындауын 
талдау қажет және қажеттілікті талдау нәтижелерінің негізінде басқарушы кадрларды дайындауда 
жүйелік тәсілдемені енгізуге болады. Дұрысында, басқарушы кадрларды дайындау бағдарламасы 
мұғалімдер деңгейінде басталуы қажет және директор қызметіне үміткерлер, сондай-ақ, директор 
қызметіне  тағайындалғаннан  бірден  немесе  бір  жыл  ішінде  оны  өту  керек.  Жұмысқа  кіруден 
алдынғы  оқу  үміткерлерді  іріктеу  және  кейінгі  дамуы  үшін  күшті  негізді  құруы  мүмкін.  (Понт, 
Нуш және Мурман, 2008). Шотландияда мектеп директорлары білім берудегі көшбасшылық пен 
басқарудың дипломнан кейінгі Бағдарламасы (директорлық үшін шотландтық мамандық) немесе 
аса  иелмелі  және  тәжірибелі  бағдарлама  (директорлыққа  иелмелі  жол)  бойынша  оқытылуы 
мүмкін,  олардың  бас  құрамдастығы  360  градус  тәсілі  бойынша  бағаланатын  портфолионы, 
жетекшімен  кездесуді  дайындау  болып  табылады.  Басқарушы  кадрларды  дайындаудың  «тиімді» 
бағдарламасын  зерттеуіне  бағытталған  бірнеше  зерттеулер  жүргізілген  (Дарлинг-Хаммингтон, 
2008; Дэвис және басқалар 2005; Дей және басқалар 2009). Сәтті бағдарламалар белгілі қызметтер 
үшін  арнайы  курсттары  мен  барлық  оқудың  барлық  көшбасшыларын  өзіне  қамтиды.  Ортақ 
курстар  сапалардың  мәселелерін  пікір  алысу  үшін  ортақ  тілді  қалыптастыруға  қабілетті.оқу 
тәжірибелік мәселелерді шешуге топталуы мүмкін, ал заңнамалық аспектерге емес. Шынында да, 
басқарушы  кадрларды  дайындау  бағдарламасында  практикалық  тәжірибесін  қосу  үлкен  маңызға 
ие  болады,  себебі  бұл  зерттелініп  жатқан  оқу  процессінде  теориялық  мазмұны  мен  мектептерде 

4. БӨЛІМ ҚОРЛАРДЫ ПАЙДАЛАНУ 
«МЕКТЕПТЕГІ ҚОРЛАРДЫ ТИІМДІ ПАЙДАЛАНУ» ЕЛДІК ШОЛУЫ: ҚАЗАҚСТАН 2015 © ЭЫДҰ ЖӘНЕ ДҮНИЕЖҮЗІЛІК БАНК, 2015 
болашақ  кездесетін  практиклық  мәселелер  арасында  байланысты  орнатуға  мүмкіншілікті  береді. 
Бұдан  басқа  курстар  мектептің  сипаттамасына  (мысалы,  олардың  оқыту  деңгейінің  көлеміне), 
сондай-ақ қоғамдық, экономикалық и мәдениет жағдайларына бейімдеу керек. 
Ұқсас жағдайда, жетекшілік кестесі мен кәсіби қауымдастықты құру көшбасшылық икемділік 
пен  озық  тәжірибені  таратудға  қабілеттікктің  дамытуы  мүмкін.  Коучинг  пен  жетекшілік 
сенімділікті  арттыру  мен  жаңа  икемділікті  игеруге,  өзінің  жұмысына  жаңа  жолдарды  игеруге, 
өзінің амандылығын арттыруға, тепе – теңдікті алу мен қолдауды сезінуге жәрдемдеседі (Бредли 
және  басқалар,  2006).  Дұрысында,  жетекші  мектептің  жаңа  көсбасшысы  жұмыс  атқаратын 
мектептердің  сипаттамасымен  қабілетті  мектептерде  жұмыс  тәжірибесіне  ие  болып,  өз 
сәттіліктерін  көрсету  қажет  (Морган  және  Хокинс,  2004).  Бұдан  басқа,  желілік  қауымдастық 
мектептің  басшылығысының  тәжірибесі  мен  жұмыстың  сәтті  тәжірибесі  туралы  пікірлермен 
жүйелік алмасуына қабілетті болуы ықтимал. (4.1-қосымша).  
 
4.1-
ендірме Австралия мен Сингапурда басшы кадрларын дайындау бағдарламаларының үлгілері 
Бұл  оқу  формальды  және  формальды  емес  тәсілдерді, соның  ішінде  жетекшілік  және  оқытушы  мен 
мектеп  директорын  байланыстыратын  кластерлік механизмді  қолдануын  өзіне  қамтиды.  Австралияның  білім 
беру  жүйесінің  көбісінде  қажеттілікті  қанағаттандыруға,  сондай-ақ,  барлық  мектеп  директорына  әсер  ететін 
басқару  кадрларын  дайындау  бағдарламасының  жиынтығына  қосымша,  мектеп  пен  олардың 
басқарушыларының мәселелерінің мәнмәтінді шешуіне бағытталған түрлі бағдарламалар жасалынып жатыр. 
Бұл бағдарламалар негізгі топтарға (мысалы, бамқарма қызметіне бірінші реет тағайындалған адамдар) және 
мәселелерге  (мысалы,  коучинг,  пікірлесу  үшін  онлайн  топтарды  шақыру)  бағытталған.  Қазіргі  таңда  кішігірім 
мектептерді басқару саласындағы зерттеулер кішігірім мектептерді басқару  – бұл оңай мәселе емес және ол 
үлкен мектептердің кішірейтілген көшірмесі болып табылатындылығы туралы айтады. Бұл бағдарламалардың 
бағытталғандарға  қол  жетімділік,  уақыт  пен  қаржы  шектеулілігі  сияқты  бағдарламалардың  ауқымы,  ақысы, 
қамту мен «уақыттылылығы» әрдайым сұрақтар туғызады.  
Сингапурде  жетекшілік  мектеп  басқарушыларды  дайындау  стратегиясының  негізі  ретінде  тарихи 
қолданылады. «Оқытудағы  көсбасшылар»  Бағдарламасының  басты  құрамдас  бөлігі  әр  болашақ  директорды 
жетекші  директорға  тіркеу  болып  табылады.  Бұдан  басқа,  2008  жылдан  бастап  Министірлікпен 
ынтамақтасумен  мектеп  директорлары  Академиясы  жақында  тағайындалған  мектеп  директоры  үшін 
жетекшілік  кестені  жүзеге  асырады.бұл  бағдарламаның  шеңберінде  жаңа  директорлары  қызметтіндегі 
жұмыстың  барлық  бір  жыл  ішінде  атқарғанда  тәжірибелі  әріптестерінен  қолдау  алады.  Жетекшілікке 
негізделген  бастамалықтар  мемлекетте  өзгерістерге  енді  және  олардағы  акцент  тәжірибені  аса  тәжірибелі 
маманнан  аз  тәжірибелімен  бөлісуден  екі  жақ  үшін  өзара  тиімділікке  ауысқан.  Мемлекетте  мектеп 
директорлары үшін жетекшілік басшылық кадрларды дайындау парадигмасы негізінде құрастырылады, ол үш 
өзара  байланысты  параметрлерді:  басты  (анықтау  мен  іріктеу),  оқытуды  (дайындау  және  даму),  ең  көп 
қолдануды  (жүйелік  қолдау)  өзіне  қамтиды.  Соңғы  параметр  басшылық  қызметін  атқаратын  (орынбасарлар 
мен мектеп директорлары) мектептің оқу жүйесінің мүдделі жақтарына мүмкіншіліктерді беруді, жақсы рөлдік 
үлгілерге  қол  жетімділікті  қосатын  бір  –бірінде  оқуды,  тиісті  басшылық  үшін  және  басшылықтың  озық 
тәжірибесіне  бағдарлануын  қолдау  құрылымын  беруді  білдіреді.  Мемлекетте  жүйелік  көшбасылықтағы  бұл 
акцент  сонымен  бірге,  қосымша  шаралармен  қолданылады,  ол  зейнетке  шыққан  директор  ұйымда  жұмыс 
істеу және мектеп желәлері мен кластерлерді құру үшін тартуды өзінде қамтиды. 
Түпнұсқа: Динам және басқалар (2011) және Вейнштейн мен Эрнандес мәлеметтері бойынша (баспаға дайындалып жатыр). 
 
Оқуда қиыншылық көретін оқушыларға қолдауды қамтамасыз ету  
Ерте анықтауды және төмен үлгерімі бар оқушыларды қолдауды ынталандыру  
Оқу  тәжірибесінде  қажетті  жағдай  бұл  төмен  үлгерімі  бао  оқушылармен  жұмысты  арттыру 
болып  табылады.  Мектеп  қолдауының  жетімділігі  мен  уақыттылығын  қамтамасыз  ету  оқудағы 
қиыншылықты  көретін  оқушылар  тек  мектепте  ғана  қалмай,  ал  мектептегі  оқыдан  барлық 
мүмкіншілігін  алу  өте  маңызды.  Үлгерімі  бойынша  қауіпті  топқа жататын оқушыларды  анықтау 
үшін  ерте  ескерту  беру  және  олармен  ерте  кезеңде  қолдау  көрсету  жүйесін  қолданатын 
мектептерді  мараппаттау  қажет.  Уақыттылық  маңыздылығына  ие,  себебі  кешіктірілген  араласу 
экономикалақ  көзқараспен  аз  тиімді.  АҚШ  –  тан  келген  соңғы  толық  зерттеулер  төмен 
мемлекеттік  бастауыш  және  негізгі  орта  метептерінде  ерекше  мәртебесі  бар  мектептердің  бес 
«жақсы тәжіребесін» тиімді енгізу тралы куәләндіреді (Фрайер, 2014). Бес тәжірибе бұлар: мектеп 
уақыты  мен  оқу  жылын  созу  арқылы  оқу  уақытын  арттыру;  кішігірім  топтағы  тиімді 
репетиторлық; оқу беру әдістемесін құру үшін сыныптарды бағалаудың айлық нәтижелелерін жие