«Мәдениет және өнер» институтының директоры

Студенттерді шыңдықты бейнелеудің негізгі заңдылықтарымен таныстыру және көркемдік талғамдарын ояту

Натюрморт кез-келген заттардың жиынтығы емес. Бір парақ қағазға кез-келен қолға түскен заттарды жинақтап салу- мазмұнды натюрморт орындалды деген сөз емес. В.А. Фаворский атап көрсеткендей натюрморт нұсқасын жасаған кезде заттарды көру керек және олардың бір-бірімен әңгімелескенін, бір-біріне деген қарым-қатынасының, әсерлерінің тереңдігі мен әуендік қатынасын түсініп отыруы керек. Натураға деген белсенді авторлық қатынас, әдемілік, әсемдік сезімі әрбір жұмыс этапында байқалу керек. Ол болмайынша оқу немесе шығармашылық қойылымды жақсы орындауға болмайды. Натюрмортқа жансыз заттардың тобы ретінде қарап, оларды механикалық түрде қағазға түсірмей, натурамен сәйкестігін ғана жеткізіп қоймай, әр-бір қойылымнан идеялық мәнін, өмірдегі болмысын табу. Образды құрғанда заттардың әдемілігін, оларға тән қасиеттерін, кескінді-пластикалық және мағыналық байланысында қарастыру шарт.

Әрбір заттың “тіршілік ету ортасы” болады. Басқа бір жағдайларға орналастырса, басқа заттармен үйлесе алмай, диссонанс құрап тұрады. Сондықтан заттарды өз орындарымен қойған жөн. Әрбір зат басқа заттарды толықтырып, байытып, ортақ ойды жеткізіп, оның ерекшелігін көрсету қажет.

Натюрмортты бір-біріне ұқсас немесе біртекті заттардан жасау керек, мысалы кітап, гүл, т.с.с. Бұл автор ойының белсенді шығармашылығын, фантазиясын қажет етеді.

Акварель – кескіндеменің (живопись) ең көп тараған түрлерінің бірі. Акварель бояуларының құрамына

қолданылатын қоспалар түссіз болып келеді, сондықтан да акварельді суда езуге мүмкіндік береді. Осыдан оның аты да шығады (латынша «aqua» – су)

Акварельдің негізгі қасиеті – акварельмен жұмыс жасаған кезде түстердің тазалығы мен мөлдірлігін алуға болады. Акварельмен жұмыс істеу арқылы бояудың бір қабатынан екінші бтір қабатын жұқа етіп жағу арқылы жаңа бір түстік рең шығаруға мүмкіндік бар. Бұлардың барлығы акварельдің басқа кескіндеме түрлерінен ерекшелеп тұратыны, оның байлығының белгілері. Әйткенмен де, акварельмен жұмыс жасау үлкен төзімді, ұқыптылықты, шыдамдылықты қажет етеді, өйткені қате боялған бояу жұғындысын қайтадан өзгертіп, дұрыстауға келмейді. Ең алдымен жұмысқа кіріспес бұрын қағаз таңдап алуы шарт. Қағаз ақ, керегінше қалыңырақ болғаны жақсы, ең тиімді қағаз «ватман» немесе «жартылай ватман». Беті тегіс қағазға акварель дұрыс жағылмайды, себебі акварель қағаз бетімен сырғып, бір-бірімен қосылмайды.

Жұмыс техникасы. Акварельмен жұмыс істеу кезінде планшетті немесе қағаз тартылған стираторды дұрыс ұстау маңызды. Планшетті тігінен қоюға болмайды, өйткені бояу бұл қалпында ағып кетеді. Планшетті тым көлденең де қоюға болмайды, бұл жағдайда су қағаз бетінің әрбір жеріне жиналып, кепкенде бояу қатпарланып тұрады. Ең тиімдісі планшетті аздап жатқызып қойған. Мұндай қалпында қағаз бетінде бояу қатпарлары қалса да, оны таза қылқаламмен сүртіп алуға болады. Акварельдің жұмыс техникасын игеру үшін, алғашқы жаттығуларды бір түспен, мысалы, қара немесе қою қоңыр түспен орындауға болады. Кескіндеменің бұл түрін бір түсті немесе монохромды, не «гризайль» деп айтады.

Акварельмен жұмысты неден бастаған жөн?

Көбінесе бір түсті немесе түрлі түсті акварельде қою жерлерінен бастайды. Бұл натураның жарық және көлеңке қатынасын бөліп көрсетуге, түрдің көлемін алғашқы этаптарда тереңірек сезінуге көмектеседі, сонымен қатар, бояу қабатының тазалық дәрежесін сақтауға септігін тигізеді, өйткені бояуды қабат-қабаттап салуға тура келеді. Бірақ та акварель тонның күшін әлсірету қателігін жібермейді, сондықтанда ең қою жерлерін бірден бар күшімен салмай, алдымен аздап ашық түстермен боялады.

«Дымқылдату» тәсілі де акварельде қолданылады. Бұл кезекте қағаз бетін алдымен сумен дымқылдатып алады. Мұнда қағаз астына қалыңдау дымқылдатылған картонды салу арқылы, бүкіл жұмыс барысында қағазды сулы қалпында ұстауға болады. Бұл тәсіл суретке өзгертулер, түзетулер енгізуге мүмкіндік береді. Соған қарамастан, бұл өте қиын тәсіл, өйткені барлық жұмыс барысы кезінде қағаздың бір қалыпты дымқылдығын сақтау мүмкін емес.

Бақылау сұрақтары:

1. Акварель қандай мағынаны білдіреді?

2. Акварельмен жазу техникасының ерекшелігі?

3. Гризайльды қалай түсінеміз?

4. Негізгі түстер дегеніміз қандай?

Ұсынылатын әдебиеттер тізімі:

1. Одноралов Н.В. Материалы, инструменты и оборудование в изобразительном искусстве.-

М., «Просвещение» 1988 г.

2. Барчай Е. Анатомия для художников.- Будапешт. 1999 г.

3. Кузин В.С. Психология: учебник 3-е изд., перераб. и доп., М.: Агар, 1997

4. Беда Г.В. Основы изобразительной грамоты. Рисунок. Живопись. Композиция. М. «Просвещение» 1987 г

5. Алпатов М.В. Композиция в живописи. Исторический очерк. М., Искусство, 1996 г
6. ПРАКТИКАЛЫҚ САБАҚТАРДЫҢ ЖОСПАРЫ

Бейнелеу өнері мамандығында оқитын студенттердің сурет салып үйренулерінің тиімді жолына – нұсқадан қарап сурет салу әдістемесі жатады.

Кескіндеменің түпкі мақсаты – студентті кәсіпқой шығармашылық қызметке дайындау. Міндеті – студенттердің эстетикалық талғамдарын қалыптастыру теориялық, практикалық қабілеттерін дамыту, композициялық – шығармашылық қызметтерін арттыру. Осы мәселелерді тиімді шешу үшін төмендегі үш қызметке баса назар аудару қажет:

- аудиториялық жұмыс;

- оқытушылардың жетекшілігімен өтетін студенттердің өздік жұмысы;

- өздік жұмыс немесе үй жұмысы.

Бұл үш түрлі жұмыстар бір-бірімен тығыз байланысты және бір-бірін толықтыру принципін атқарады. Осы сабақта нұсқадан қарап сурет салу, сонымен қатар арнайы тақырыптарға дәрістер оқылады. Аудиториялық және өздік жұмыстары оқытушылардың қадағалауымен жүргізіледі.

Оқу жұмысын төменгідей топтарға бөлуге болады:

- нұсқадан сурет салу, нобай, жылдам салынатын долбарлар, ұзақ мерізімге арналған жұмыстар;

- ой арқылы, еске түсіру арқылы, қиял арқылы салынған, жазылған жұмыстар;

- композициялық түрдегі жұмыстар – сюжетті іздеу барысындағы ізденіс нобай-долбарлар. Бұған белгілі тақырыпты ашу барысындағы, идеялық – образдық шешімге келу жолындағы ізденістер, пластикалық құрылымды іздеу барысындағы жасалған жұмыстар жатады.

Бұл айтылған жұмыстар жанрдың қай түрі болмасын (натюрморт, портрет, пейзаж, т.б.), сурет техникасының қандайы болмасын арнайы аудиторияда немесе аудиториядан тыс жерлерде де қолданыла беріледі.

Студенттердің өздік жұмысы - әр-түрлі бағытта дамуы мүмкін, яғни, нұсқа арқылы әр-түрлі суреттемелер салу, композициялық ізденіс, әр-түрлі жастар көрмелеріне қатысу, әр-түрлі техникада өз күшін, ептілігін байқап көру, т.б. Бұлар жиналып сурет өнерінен студенттердің шеберлігін, икемділігін арттырады.

Ұзақ мерзімге арналған қойылымдардың орындалу жолын екі кезеңнен қарастырған дұрыс: оның алғашқысы – дайындық, екіншісі – орындалуы. Бірінші кезең мына қызметтерді қамтиды. Оқытушының студентке қойар талабы: нұсқаны көзбен талдау жасау, графикалық, түрлі нобайлар жасау, қағаз бетіне орналастыру, құрастыру, композициялық шешімін табу, формат көлемін анықтау, өңдік байланысын табу, нұсқаның күрделі тұстарын зерттеу, т.б. Сонымен қатар дайындық кезеңінде нұсқаның қағаз бетіндегі (графикалық бейнесі) бейнесіде жатады.

Сурет салғанда неден бастау керек және де неден бастап штрихтау керек деген заңды сұрақ туады. Бұл жөнінде көптеген оқулықтарда түрлі әдістеме, әр-түрлі тәсілдер айтылады. Біреулері көлеңкелі жерлерден штрихтаған дұрыс десе, енді біреулері ашық, жарық жерден бастаған абзал деген пікірде, үшіншісі кереғар тұстарды көрсеткен дұрыс дейді. Мүмкін, әдістемелік тұрғылан бұл пікірлер дұрыс та болар. Дегенмен штрихтағанда алдымен жалпы рең, өңді ұстауға ұмтылу керек, денелердің гармониялық байланысынан бастаған жөн. Мейлі ол композициялық пластикалық ізденіс, мейлі жеке дене формасы болсын, нұсқадағы жалпы реңдік қатынасты бірден таппай, кіші бөлшектерге көшуге болмайды. Тіпті кейде кіші бөлшектерді салу процессідеде үлкен масса, үлкен ауқымға да жиі-жиі оралып отырған жөн. Бұл әрине, қиынға соғуы ықтимал, дегенмен тұтас көру, тұтас салу суреттің басты заңдылықтарының бірі. Сурет салғанда осыларды ескерген дұрыс.

1. 
   Үй заттарынан құралған творчествалық натюрморт.
   
2. 
   Ұлттық нақышта натюрморт
   
3. 
   Жеміс – жидектер жазу.
   
4. 
   Натюрморттағы түс қатынастырын табу.
   
5. 
   Натюрмортты жұмсақ материалмен салу.
   
6. 
   Жазықтық бетіндегі натюрморт.
   
7. 
   Натюрмортты табиғат аясында жазу.
   

Оқыту негізінен практикалық жұмыс түрінде жүріп, оқу материалдарының мазмұны, үйренген, алған білімдері сол арқылы көрініс табатындықтан емтихан көрме түрінде (выставление) өтеді.

Студенттердің алған білімдері жекелеген семестрлік тапсырмалар, үй тапсырмалары, т.б. сол көрмеге қойылып, оны кафедра оқытушыларынан құралған комиссия бағалайды.

Емтихан көрмесіне қойылатын негізгі жұмыстарға, соңғы орындалған аудиториялық жұмыс талапқа сай безендіріліп , күнделікті долбар, нобайлар, нұсқадан, қиялы бойынша да салынған суреттер қойылады (үй тапсырмаларын қарындаш, ұштық, тушь, жұмсақ материалдар, фломастер, акварель бояуының қара түсімен орындауға болады).

Бұндағы қойылатын негізгі талаптарға:

- үйлестіру, орналастыру жағдайын – сәйкестік заңдылықтарын;

- қойылым кеңістігін көрсету, перспективасы мен ауа перспективасын;

- заттардың неден жасалғандықтарын, яғни материалдарын көрсету;

- жазықтыққа дұрыс орналасуын, орындау техникасы мен ұқыптылығын, т.б.

жатқызамыз.

Комиссия әр оқу семестрінде емтиханда үздік деп танылған, сәтті деген жұмыстарды таңдап алып, оқу ғимараты дәлізіне көрмеге іледі.
Білімді бағалау жөніндегі мәлімет

Білім бағалау мәліметінде білім бағалау шкаласы, критериясы, жұмыс түрлерінің тізімі және осы жұмыстарды орындау талаптары беріледі.

Әдетте силлабуста келесі мәліметтер көрсетіледі:

• 
  барлық жұмыс түрлерін бағалау ережесі (максималды балл, айыптық және көтермелеу балдары);
  
• 
  қорытынды (емтихан) бағасын қою критериялары және аппеляция ережесі;
  
• 
  сабаққа кешігу, сабақты қалдыру, дәрісханадағы тәртіп, жұмысты кеш тапсыру, емтиханға қатыспау т.б. мәселелер.
  

Бағалау саясаты

Бағалау саясаты келесі принциптерге негізделу керек: шынайлық, әділдік, айқындылық, икемділік, жоғары дифференция.

Қорытынды бағалауға рейтингтік бақылау және емтихан кіреді.

Ќорытынды бағалау мен рейтингті бақылау

• 
  Семестрдің 7(8) аптасында (1-7 апта нәтижесі бойынша) және 15 аптада (8-15 апта нәтижесі бойынша) оқытушы 100 балдық шкала бойынша рейтингті бақылау нәтижелерін шығарады және оқытушы өткізген рейтингке қойылатын баға, ағымды, рубеждік бақылау балдарының сомасын көрсетеді.
  
• 
  Қорытынды баға мына формула бойынша есептеледі
  

P1 - бірінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

P2 - екінші рейтингті бағалаудың цифрлік эквиваленті

Е – емтихандағы бағалаудың цифрлік эквиваленті

Яғни 30% (1 рейтинг) + 30% (2 рейтинг) + 40% (емтихан).
Пән бойынша білімді бағалау кестесі
Бағалау саясаты:

Аралық бақылаулар бойынша студенттің максималды үлгерім көрсеткіші 60% құрайды. Семестр аяғында оқу пәні бойынша қорытынды аттестациялау – емтихан өткізіледі (максималды көрсеткіші - 40%).

Пән бойынша қорытынды емтихан бағасы аралық бақылаулар және қорытынды аттестациялаудың максималды көрсеткіштер сомасы ретінде анықталады.

Қорытынды емтихан пәннің негізгі теориялық және практикалық материалдарын қамтитын нұсқаулар бойынша өтеді. (Аралық бақылау max.60%, емтихан 40%, барлығы 100%.

Қорытынды емтихан үй жұмыстары мен жеке және аудиториялық жұмыстардың көрмесімен бағаланады
Студенттердің білімі келесі кесте бойынша бағаланады:

Бағалау
Бағаның әріптік баламасы	Бағаның сандық баламасы	Бағаның проценттік баламасы	Бағалаудың дәстүрлі жүйесі
A	4,0	95-100	өте жақсы
A-	3,67	90-94
B+	3,33	85-89	жақсы
B	3,0	80-84
B-	2,67	75-79
C+	2,33	70-74	қанағаттанарлық
C	2,0	65-69
C-	1,67	60-64
D+	1,33	55-59
D	1,0	50-54
F	0	0-49	қанағаттанарлықсыз

Курс саясаты оқу процесінің жоғарғы тиімділігін қамтамасыз етуге тиісті және барлық студенттер үшін міндетті. Әрбір оқытушы студенттерге сабақ барысында тәртіп ережелерін, оқытушымен және басқа студенттермен өзара қатынастарын ұстаудағы өзіндік жүйесін талап етеді. Курс бойынша жоғары балл алу үшін әрдайым жұмыстану қажет. Себебі пән бойынша баға жалпы семестр бойы жинақталады. Сабаққа белсенді қатысып, барлық графикалық жұмыстарды, тапсырмаларды нақты, дұрыс, ұқыпты, толық орындаған жағдайда студентке жоғары баға қойылады.