Медбикелерге

Болашақ медбикелерді даярлаудағы принциптер медбике, пациент, қоғам, қоршаған орта арасындағы қарым-қатынас және көзқарас жүйесінен тұрады. Қазіргі кезде медбикелерді дәрігердің нұсқауларын орындаушы ғана емес, емдеу барысын белсенді араласатын тұлға ретінде танып, ауыр да абыройлы жұмысын бағалауымыз қажет. [7] 

Қалай тәжірибелі медбике болуға болады? Бұл көптеген жылдар бойы жинақталған, кәсіби мамандар өздері ғана білетін, сол көпшілікке құпия әдістері арқылы, шыңдалған, тексеруден өткен тәжірибесін ұрпақтан-ұрпаққа беретін бағыт-бағдарды қарастыратыны сөзсіз. Осы бағыт-бағдарлар жиынтығын медицинада «емдеу өнегесі» дейміз. Пациенттің жеке басын сыйлап, қадірлеген жағдайда ғана емдеу өнегесі медицинаның шынайы басты мақсатына қызмет етеді. [7] 

Көңілі жарым, жаны жабырқау, тәні жаралы науқастардың өмір сүруге деген құштарлығын оятып, тәнін ғана емес, жанын да емдейтін медбикелердің еңбегін айтпай кетуге болмайды. Дәрігерге қарағанда науқаспен қатынасқа көп түсетін медбикелердің ертеден ұстанатын негізгі қағидалары: өмірге, адамға, адам құқығына құрмет көрсету. Бұл қағидалардың жүзеге асырылуы медбике мен қоғамның арасындағы өзара қарым-қатынасқа тікелей байланысты. Ол үшін олар ұстамды, салмақты, эмоциялық тұрақтылықта тәрбиеленген жандар болуы тиіс. Бұл қатарда, әлбетте, мәдениеттілікті сақтауға баса мән беріледі. Бұл бағытқа медбикенің мәдени тәртіптілігіне оның ішкі және сыртқы мәдениеттілігін айтуға болады. Олардың еңбекке деген көзқарасы, тәртіпті сақтауы, ортаға бейімделуі, әріптестерімен сыйластық қарым-қатынаста болуы, әр уақытта әріптестік сезімін жоғары ұстауы ішкі мәдениеттілігін көрсетеді. Оның әдептілігі, жағымдылығы, жақсы дауыс ырғағы, мәдениетті сөйлесуі, сыртқы мәдениеттілігін байқатады. Медбике ісінің сапасына, негізінен, олардың ішкі мәдениеттілігіне баса мән беріледі. Олар: кішіпейілділік – көңілінің ашықтығы, кеңпейілділік – адамның ішкі дүниесінің сұлулығының кепілі, турашылдық – медбикенің ең жақсы қасиеттерінің бірі болса, оның ішкі дүниесінің пәктігі, адалдығы – медбикенің барлық істерімен сәйкес болғаны жөн. Бұл оның күнделікті ісінің негізі болуы шарт. [8] 

Медбикелер науқастың тілін тауып, оның ынтасын бағалай отырып, әңгімеге тарта білуі тиіс. Ол науқастың ерекшелігін танытып, қызығушылығын көтереді. Мысалы, ентіккен науқас жай, әрі қиналып сөйлейді. Ал кейбір жағдайларда науқас қойылған сауалға жауап та бермейді. Бұл оның жанының күйзеліп отырғандығын көрсетеді. Сондықтан да науқастың сөйлесу, тілдесу мәнері психологиялық жағдайына, ауруының түрлеріне де тікелей байланысты болмақ. Тілдесудің, яғни сөйлесудің тез, баяу, тұтығып тілдесу, дауыстап қатты, сыбырлап сөйлесу сияқты т. б. түрлері бар. Оның ішінде кіммен болса да сабырлы, бір қалыпты сөйлесудің орны ерекше. Сөз адамның кім, қандай екендігін, оның мүддесін, қабілетін, сенімін көрсетеді. Сөз пікірлесуде адамға әсер етудегі пайдалы құрал. Өзінің сөзі арқылы медбике науқастың жағдайына эмоционалды түрде жақсы әсер етеді. Зерттеу жұмыстары дәлелдегендей, күнделікті коммуникация барысында адам сөздің 7 пайызын құрап, дыбыс пен дауыс ырғағын 38%-ға, ал сөйлем құрауды 53%-ға арттырып отырады екен. Ымдап сөйлесу (мимика) кезінде, адам беттің бұлшық еттерін қимылға келтіреді. Сондай-ақ, қолдың қимылы арқылы және қол алысу, сүйісу, алақанымен денені сипалау, түртіп жіберу сияқты вербальды емес тілдесу құралдары науқастарға жақсы әсер етіп, олармен тіл табысуға жол ашады. Осындай тілдесудің арқасында адамдар ақпараттың 70%-ын қабылдайды екен.[5] 

Түрлі әдістерді дұрыс пайдалана отырып науқаспен тіл табысу медбикелерге үлкен бедел, зор құрмет және сенім әкеледі. Сонымен қатар емделушімен, туған туыстарымен, оның отбасымен және айналасындағылармен тиімді байланыс құру қағидасын қолдана отырып, отбасы мүшелерімен қарым-қатынасқа түсу барысында қасіретін бөліседі. Олар науқастың қорқынышын іштей күшейтіп, сыртқа шығаруға жол бермейді. Қатты дауыс шығарып сөйлеу де науқасқа әсерін тигізеді. Сондықтан тілдесуге кедергі жасайтын осы және басқа да факторларға абай болып, науқастардың үлкенімен де, кішісімен де дұрыс қатынас жасау медбикенің парызы ғана емес, тікелей міндеті – деп түсінуге болады. [6] 

2013ж. Мемлекеттік жалпыға міндетті білім беру стандарты бойынша «Медбикелік іс» мамандықтарының 46 сағаттан, 136 сағатқа көбеюі, болашақ медбикенің жұмысындағы міндеттерін орындауға көп септігін тигізері анық. Жас медбикелер өзінің мамандық әрекетінің алғашқы жылдарында науқасқа жақсы жәрдем берем деген ойымен, өз әрекетіне сенімі жеткіліксіз болуы салдарынан, уайымға салынып, өзіне өте жоғары эмоциялық салмақ түсіреді. Түрлі төтенше, қауіпті ситуациялар туындаса да, медбикелер қобалжығанын науқасқа көрсетпеуі тиіс. Қандай жағдай болмасын медбике өзін сабырлы ұстауы, науқас алдында оның коммуникативтік дайындығын, жағдайларды бақылай алатын қабілетін көрсетіп, науқасқа сенім беріп, бұл жағдайдың сәтті аяқталуына күмәнсіздігін тудыруы тиіс.

2013-2014 ж. оқу жылында медбикелік мамандықтарына түскен 177 студенттен қарым-қатынас дағдыларын анықтау мақсатында 2 жыл бойына тест жумыстары жүргізілді. 2 курста жүргізілген тест нәтижесі 48,4% болғаны, 3 курста осы тест жұмыстары 172 студентке жүргізіліп, салыстырмалы түрде қарағанда,тест нәтижесі 92,3% көрсетті. Яғни олардың қарым-қатынас дағдылары, өмірге деген көзқарасы артқаны байқалды. [4] 

Сондықтан да осы сабақ барысында көптеген қарым-қатынасқа арналған психологиялық тренингтер, жаттығулар жүргізіледі. 2 жыл бойы болашақ мамандар өздерінің жеке психологиялық ерекшеліктерін танумен қатар, топтағы студенттермен медицина саласында болатын әртүрлі ситуациялық жағдайларды шешу үшін, қарым-қатынасқа түседі. Алғашқы сабақтан бастап бірі науқасқа, бірі медбикеге ұсынылған ақпаратты дұрыс жеткізуге, вербальды, вербальды емес, қатынасуға ашық позаны, коммуникативтік қимыл, ымдауды, сөйлеу ырғағын, т.б тәсілдерді қолданып орындауға ұмтылғаны, олардың өз мамандығына деген сүйіспеншілігін көруге болады. Психология негіздері және коммуникативтік дағдылар пәндерінен болашақ медбикелер тиімді қарым-қатынас жасауды үйреніп шығады.

«Жанды емдемей, тәнді емдей алмайсың», «күн сайын емде, сағат сайын көмектес, әр минут сайын жұбат» деген ұлағатты сөздерге сүйене отырып,

1. 
   ҚР денсаулық сақтау саласын дамытудың 2011 - 2015 жылдарға арналған «Саламатты Қазақстан» мемлекеттік бағдарламасы. – Астана: 2010 ж.
   
2. 
   Қазақстан Республикасының денсаулық сақтау саласын дамытудың 2016-2020 жылдарға арналған «Денсаулық» мемлекеттік бағдарламасы.
   
3. 
   Мейірбике ісін дамытудың 2020 ж. дейінгі кешенді жоспары.
   
4. 
   Жихарева Н.А. // Молодые ученые – здравоохранению региона: Материалы 66-й научно-практической конференции студентов и молодых специалистов СГМУ. – Саратов: Издательство СГМУ, 2005. – С. 198-199.
   
5. 
   Журнал «Медицинская сестра». - №6, Мәскеу: 2012 ж.
   
6. 
   Интернет ресурстары / Сестринское дело в ХХІ веке: тенденции, проблемы и перспективы, 2.2010ж.
   
7. 
   Кэмпбелл А., Джиллет Г., Джонс Г., «Медициналық этика» оқу құралы, қазақ тіліне аударған және жауапты редакторы п.ғ.к. Башбаева М.А. – Мәскеу: 2014 ж.
   
8. 
   Островская И.В. «Психология» учебник для медицинских училищ и колледжей 2-е издание, исправленное. – Мәскеу: 2014ж.