Бұлшықеттердің физиологиялық қасиеттері. Бірыңғай салалы бұлшықеттің физиологиялық қасиеттері

Бұлшық ет қозғыш тіндердің бірі, демек, басқа қозғыш тіндерге тән қасиеттер – қозғыштық, қозуды өткізу бұған тән. Мұнымен бірге бұлшықеттің ерекше қасиеті – жиырылу.

Ет тіннің қозғыштық дәрежесі қозу табалдырығы арқылы анықталады. Көлденеі жолақты қаңқа еті жүрек етіне қарағанда қозғыштау келеді, яғни оның қозу табалдырығы әлдеқайда төмен болады. Бірыңғай салалы бұлшықеттің қозғыштық дәрежесі жүрек етінікінен де төмен, демек, ол бұлшықеттің тітіркендіру табалдырығы бәрінен де жоғары.

Ет талшықтарының қозуды өткізу шапшаңдығы сомалық жүйке талшықтарынікінен көп төмен. Қозу ет талшығы сарколеммасын бойлай әртүрлі жылдамдықпен, атап айтқанда: қаңқа етінде секундіне 3,5-14м, жүрек етінде 0,9-2м, ал бірыңғай салалы етте 0,5 мм-ден 5-10 см-дей жылдамдықпен тарайды.

Ет тіні созылғыш (серпімді) келеді. Оның созылғыштығы резеңкеге қарағанда шүбәсіз, яғни босатқанда ет талшығының ұзындығы тура бастапқы созбай тұрғандағы қалпына келеді.

Бұлшықеттің негізгі қызметі және физиологиялық қасиеті – жиырылып жазылу. Жиырылу белгілі бір тітіркендіргіш әсеріне берілетін жауап, яғни ет ұзындығының қысқарып қатаюы (тонусының жоғарлауы).

Жүрек еті мен кейбір бірыңғай салалы, яғни ішек, лимфа тамыры қабырғаларындағы еттердің автоматиялық қасиеті де бар. Қаңқа етінің мұндай қасиеті жоқ. Ол орталық жүйке жүйесінің әсерінсіз жиырылмайды. Қаңқа еті тұлғалық жүйке жүйесімен, оның ішінде ми қыртысымен байланысты болғандықтан олардың жиырылу адамның еркіне байланысты. Жүрек еті мен бірыңғай салалы етті адам (жануар) өз еркімен жиырылта алмайды, бұлардың жиырылып жазылуын және автоматиялық қасиетін вегетативтік жүйке жүйесі реттейді. Ет пен жүйке байланысы бұзылса немесе түрлі себептермен ет ұзақ уақыт жиырылмаса, ет талшықтары үлкейіп, бұлшықеттің көлемі ұлғаяды (гипертрофия) болады.

Тәжірбие жүзінде етті тікелей өзіне не жүйке арқылы әсер ете отырып қоздыруға болады. Бұлшықеттің жиырылуы оның сырттан келіп түскен тітіркеніске жауабы. Бір эфференттік жүйке тармақталып көптеген ет талшықтарымен түйісіп соншама мионевралдық түйіспен құрады. Бұл бұлшықеттің қозғылтқыш бірлігі (моторлық бірлік) болып саналады. Қозғалтқыш бірлігіндегі ет талшықтарының жалпы саны 3-6-дван 2000-ға дейін жетеді. Мысалы, саусақ бүгетін бұлшықеттің қозғалтқыш бірлігінде 10-25, дене мен қол етінде 500, балтыр етінде 2000 ет талшығы болады. Қозғалтқыш бірлігіндегі ет талшықтары жүйке талшығынан келген серпініске түгелдей бір мезгілде жиырылады. Жылықандыларда тез және баяу жиырылатын моторлық бірліктер болады. Тез жиырылатын еттер ақ еттерде, ал баяу жиырылатындар қызыл еттерде кездеседі.