Мазмұны кіріспе микроэкономика пәні және методологиясы

Монополиялық билігі бар өндіріс факторлар нарықтары

жүктеу 2,65 Mb.

бет	15/18
Дата	15.05.2018
өлшемі	2,65 Mb.
	#13816

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18

4. Монополиялық билігі бар өндіріс факторлар нарықтары
Монополиялық билігі бар факторлар нарығы әдетте кәсіподақ қызметімен ойда байланыстырылады. Еңбек нарығында өзінше монополист ретінде бола тұра, кәсіподақ өз мүшелерінің де, жалданған жұмысшылардың да бағасына (жалақысына) айтарлықтай ықпал жасайды. Бұны тыңғылықты қарастырайық. 88 суретте бәсекелес еңбек нарығындағы тепе-теңдік көрсетілген, А нүктесі – нарықта кәсіподақтың қатысуынсыз орнатылған нарық тепе-теңдігінің нүктесі. Монополиялық билікке ие кәсіподақтың кірісуінде ахуал мүлде өзгереді. Енді бұл нарық монополиялық болып барады, ал кәсіпорын еңбектің кез келген бағасын және жалданатын жұмыскерлер санын белгілей алады. Жұмысшылар санын көбейту мақсатымен ол өз мүшелігін L₁ дейін шектеп, жалақыны W₁ деңгейде белгілейді.

жалақы

w₁

w₂

S_L

w' А
MR D_L

L₁L₂L₃ жұмыскерлер саны

88 сурет. Еңбек нарығындағы тепе-теңдік пен кәсіподақ қызметі
Сонымен, кәсіподақ мүшелері оның қызметінен ұтады да, мүшелігі жоқтар – жоғалтады. Өз мүшелерінің баламалы табысын жоғарылату мақсатымен кәсіподақтың мүшелікті шектеу процесі (үдерісі)монополиялық фирманың пайданы жоғарылату мақсатымен өндіріс көлемін шектеуіне сәйкес. Графикте – шекті табыстың қисық сызығы еңбектің нарықтық ұсынысының қисық сызығын кесіп өтеді (ұсыныс қисық сызығы – бұл жалданған жұмысшылардың баламалы шығындары), яғни L₁. Бұл тәсіл қоғамдық пайда тұрғысынан ең нәтижелі емес. Ең нәтижелі нұсқа: жұмысшылар саны L₁деңгейден шекті табыс = 0 деңгейге дейін өскенде болады. Басқа сөзбен айтқанда: барлық жалданған жұмысшылардың жиынтық жалақысы W₂нүктесінде өседі. Кәсіподақ қызметінің қаралған үлгісі бірсекторлы деп аталады, өйткені онда кәсіпорынмен қамтылған тек қана экономика секторында (бөлімінде) болып жатқан процестер (үдерістер) талданады. Осыдан және де кәсіпорынмен қамтылмаған экономика секторында болып жатқан процестерді (үдерістерді) талдағанда, жұмыскерлерді жалдаудың 2 секторлы үлгісі пайда болады. Екінші секторға кәсіподаққа мүше болмаған жұмысшылар ауысып жүрген экономикалық қызметтің аялары кіреді. Жай айтқанда, кәсіподақ мүшелерін одақ қызметкерлері, ал оған кірмегендерді – одаққа кірмегендер деп атайық. Одақ қызметкерлері мен одаққа кірмегендердің жалпы саны тұрақты дейік, сондықтан еңбектің нарықтық ұсынысы тік.

Бұл үлгіде еңбекке деген сұраныс одақтық сектордағы (D_U) еңбекке деген сұранысқа одақтық емес сектордағы еңбекке деген сұранысты (D_NU) қосу жолымен пайда болады (құрылады).

жалақы

D_U S_L

D_L

w_U

w_NU

D_NU

∆L_U ∆L_NU жұмыскерлер саны

89 сурет. Жұмысшыларды жалдаудың 2 секторлы үлгісі
Егер кәсіподақ өз жұмысшылары үшін жалақыны

бәсекелесінен жоғары W_Uдеңгейге дейін көтерсе, одақтық жұмысшылар саны ΔL_Uазаяды (қысқарады). Бұл жұмысшылар жұмысты одақтық емес секторда (бөлімде) тапқанда, ондағы жалақы мөлшері төмендей береді, нарық тепе-теңдік күйге келгенше. Монопсонист пен монополист кездесетін нарық 2 жақты монополияны білдіреді. Бұндай ахуал еңбек нарығында болады. Оның нақты мысалы: кәсіподақ пен компания басшылары араларындағы жалақы туралы келісімдер, олар батыс тәжірибесінде кең таралған. Екі жақ та нарық билікке ие болғандықтан, осындай келісімдердің нәтижесінде белгіленген жалақы бәсекелеске жақын болады.
Сұрақтар мен тапсырмалар

Талқылауға арналған сұрақтар

Факторлар нарығын сипаттаңыз. Дайын өнім нарығымен ол қандай қатыста?
Өндіріс факторларының шекті табыстылығы деген не ? Ол қалай есептеледі?
Факторлар нарықтарының қандай түрлері бар? Қысқа мерзімді кезеңде бәсекелес факторлар нарығындағы фирманың тепе-теңдігін сипаттаңыз.
Факторлардың ұзақ мерзімді нарығындағы фирма тепе-теңдігінің ерекшеліктері неде тұрады?
Өндіріс факторларына салалық сұраныстың қисық сызығын сипаттаңыз.
Монопсониялық билігі бар өндіріс факторлар нарығына сипаттама беріңіз.
Монополиялық фактор нарығында тепе-теңдік қалай орнатылады?

Есептер, жаттығулар, тестілер
1. Өндіріс факторларына сұраныс анықталады:

а) басқа факторларға деген сұраныспен

б) фактордың өнімділігімен

в) фактор өндіретін өнімге деген сұраныспен

г) барлық жауаптар дұрыс

2 «Фактордың шекті табыстылығы» көрсеткіші анықтайды:

а) өндіріс факторларына деген сұранысты

б) өндіріс факторларының ұсынысын

в) өндіріс шығындарын

г) осы фактордың көмегімен өндірілетін тауарларға деген сұранысты

3. А өндіріс факторының бағасы – 5 долларға тең, ал оның шекті табыстылығы – 7,5 доллар. В фактордың бағасы 12 долларға тең, шекті табыстылығы – 10 доллар. Пайданы жоғарылату үшін фирма факторларды қалай үйлестіру керек?

4. Дайын өнім нарығында монополиялық билікке ие, бірақ өндіріс факторлар нарығында монопсонист емес фирма жалдайды...

а) бәсекелес фирмаларға қарағанда, көбірек еңбекті, бірақ төмен жалақыға

б) бәсекелес фирмаларға қарағанда, аздау еңбекті, төмендеу жалақыға

в) бәсекелес фирмаларға қарағанда, көбірек еңбекті, жоғарылау жалақы үшін

г) бәсекелес фирмаларға қарағанда, аздау еңбекті, сондай жалақы үшін

5. Нағыз бәсекелес нарықта өнім өткізетін фирма бәсекелес нарықта жұмысшыларды жалдайды, өнім бірлігінің бағасы = 30. Кестені толтырыңыз:

Жұмысшылар саны	Жиынтық өнім	Шекті өнім	Шекті өнімнің құны
1	4
2	10
3	15
4	18
5	20
6	21

Егер жалақы мөлшері 50 болса, фирма неше жұмыскер жалдайды? Мөлшер 140 дейін өссе ше? Еңбекке деген сұраныс қисық сызығының графигін жасаңыз. №5 есептегі фирма монополист болды дейік. Өнім бірлігі үшін ол бағаны 30-35 деңгейінде белгіледі. Валдық (жалпы) және шекті табысты есептеңіз, сонымен бірге жалақы мөлшері 50 тең болса, фирма жұмыскерді жалға алады. 140 тең болса? Еңбекке деген сұраныс қисық сызығын салыңыз.

жүктеу 2,65 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 10 11 12 13 14 15 16 17 18