Мазмұны кіріспе 4 1БӨлім. ҚАланың ҚЫСҚаша сипаттамасы

Қаладағы өртке шығулар саны және себептерінің статистикалық

талдауы 44

Қаланың ішіндегі өрт болған жерде мәселелері 45

Өрттердің нысандарын санаттары бойынша таратылуы 66

Қаладағы өртке шығулардың ай және тәулік бойынша талдауы 49

ӨА шақырулармен қызмет көрсету бір уақыттылығын аңықтау 43

ӨА шақырулар бойынша қызмет көрсетудің ұзақтылығын суммарлы түрде есептеу 45

Шақырулармен қызмет көрсетудің уақыт және жиілігі жайлы

сипаттамаларын аңықтау 48

Жоспарлаудың ғылыми базасы болжамдау болып табылады. Терең ғылыми зерттеулер нәтижелері базасында негізгі бағыттар мен өрттермен жедел басқару, өрттер көлемін болжамдау, олардың пайда болу себептері, ықтимал залалдары, бұның бәрі өрттен қорғау қызметінің ұзақ мерзімді жоспарларын дайындаудың қажет ететін шарттары болып табылыды. Осы болжамдардың негізінде өрттен қорғау қызыметінің ұйымдастырушылық даму, қажетті өрт техникасының сандар, өрт сөндіргіш құралдар, жұмысшылардың санаты бойынша өрттен қорғау қызметінің қажетті жеке құрам сандар болжамдары дайындалады.

Қазіргі кезеңдегі жоспарлаудың маңызды ерекшелігі ұзақ мерзімді жоспарлаудың ролін арттыру, оның орташа мерзімді және жедел жоспарлырымен, сондай-ақ ұзақ мерзімді кешенді бағдарламалармен сай келуі болып табылады. Өрттен қорғау қызмет органдарының және бөлімшелерінің даму мен әрекет ету жоспарлары мыналарды қарастыру қажет: экономикалық, ұйымдастырушылық, техникалық мәселелердің кешенді шешімдерін: өрттен қорғау қызметінің тиімділігін анықтайтын маңызды тапсырмаларды шешуге бағытталған күштер мен жабдықтардың шоғырлануын; ғылымның жетістіктерді және халық шаруашылық қалалар обьекттердің өртке қарсы қорғанысына техникаларды ендіру жылдамдатуын; берілген деңгейдегі өрт қауіпсіздігін қамтамассыз ету үшін арналған күштер мен құралдардың ұтымды қолдануын; өрттен қорғау қызметі тиімділігін жоғарлатудыңжоспарлы бағыттарын анықтауын; шұғыл тапсырмаларды шешуге арналған адамдар резервтері мен материалдақ ресурстарды құруын.

Жоспарлаудың сапасы жоспарлаудың әдістерін тікелеу тәуелді болып келеді. Көрсеткіштерді өзгерту жоспарлауы олардың өткен уақыттағы өзгеріс үрдістер негізінде туындайды. Жоспарлауға деген бұл көзқарас бірнеше ғасырлар бойы халық шаруашылығының көптеген салаларында, мұның ішінде өрттен қорғау қызметінде қолданылады. Оны қолдану кезінде экономикалық математикалық әдістер саласында терең білім, күрделі есептерді және әр-түрлі модельдеу әдістерін қажет етпейді. Мұнда ең негізгі қолданылатын әдіс – белгілі бір пайызды жетілген денгейге қосу (немесе азайту).

Жоспарлаудың маңызды бір бағыты тиімді жоспарлау болып табылады. Ол ресурстардың тиімді жұмсау кезіндегі аса жоғары соңғы қортындыға жету мақсатын көздейді. Тиімді жоспарлау көп аспектті бағалауды қарастырады, сондай-ақ әр-түрлі нұсқаларды салыстыру және есептік көрсеткіштер бойынша жақсысын таңдауды қарастырады. Соңғы жылдары тиімді көзқарасты пайдаланудың мүмкіндіктері экономикалық математикалық әдістерінің белсенді жасалуына, электрондық есеп техниканың кең қолдануына, өрттен қорғау қызмет гарнизонымен АСУ құруына байланысты айтарлықтай кеңейеді.

Өрттен қорғау қызмет органдары мен бөлімшелерінің қызмет ерекшелігі ықтимал қасиеті мен оның қызметінде қорытындылады. Сондықтан, көзқарастың «жетілген кезеңнен» жоспарлауға қолданылуы гарнизон жұмысында бірталай қателіктерге алып келуі мүмкін. Сәрі, өртен қорғау қызмет органдары мен бөлімшелерінің қызметін жоспарлауға ең тиімді көзқарас, ұтымды көзқкарастың айтарлықтай көп элементтер санын қамтитын, бейімделген көзқарас болып табылады.

Жылдық жоспарлар қазіргі жылңа арналған бес жылдық жоспар негізінде құрылуы қажет, бес жылдық жоспарлар тапсырмаларының қажетті дәлелдерін, ғылым мен техниканың жаңа жетістіктерін енгізу, сондай-ақ бес жылдық жоспарды орындалуын қамтамассыз ететін экономикалық және ұйымдастырушылық шараларды өткізуін қарастырады.

Өрттен қорғау қызметіндегі жоспарлық жұмыстың толық жетілдіруініңмаңызды бағыттары болып әлеуметтік жоспарлаудың әдістерін менгеруі мен кең қолдануын санауға болады. Бұл жағдайда, өрттен қорғау қызметі еңбек жұмысшыларының ерекше шаттарымен қарастырылған өрттен қорғау қызметі органдары мен бөлімшелері әлеуметтік жоспарлауы өзінің ерекшеліктері бар екенін ойға алу керек.

Әкімшілік орталығы – Қызылорда қаласы, Сырдария өзенінің оң жақ жағалауында, оның төменгі ағысында орналасқан.

Облыс солтүстік – батысында- Қарағанды, Солтүстігінде- Қарағанды, оңтүстік- шығысында- Оңтүстік - Қазақстан облыстарымен, ал оңтүстігінде Өзбекстан Республикасымен шектеседі.

Облыста 7 аудан бар:

1. 
   Арал ауданы, орталығы — Арал қаласы,
   
2. 
   Қазалы ауданы, орталығы — Әйтеке-Би кенті,
   
3. 
   Қармақшы ауданы, орталығы — Жосалы кенті,
   
4. 
   Жалағаш ауданы, орталығы — Жалағаш кенті,
   
5. 
   Сырдария ауданы, орталығы — Тереңөзек кенті,
   
6. 
   Шиелі ауданы, орталығы — Шиелі кенті,
   
7. 
   Жаңақорған ауданы, орталығы — Жаңақорған кенті.
   

Қызылорда облысы Республикамыздың оңтүстік – батыс бөлігінде орналасқан.

Облыстың Оңтүстік – Шығысын Қаратау сілемдері, ал солтүстік

Қызылорда облысы ежелден келе жатқан, Сыр өңірін мекендеген

Алғашқы орыстардың қазақтармен және басқа да Орта Азия

Зерттеудің көкейтестілігі. 2007 жылы қабылданған «Экологиялық Кодекс»

Облыстың экологиялық жағдайы негізінен 3 аймаққа бөлінеді: апатты

Зерттеудің мақсаты: Көпшілік пен студенттер қауымына Қызылорда облысының

Зерттеудің нысаны: Сырдария өңірінің экологиясы мен табиғатын қорғау

Зерттеудің міндеттері:

Қызылорда облысының қазіргі физикалық – географиялық жағдайына жаңаша

Облыстың табиғат қорларының бүгінгі экологиялық жағдайы мен сапалық

Арал өңірінің табиғатын қорғау мәселелері және қазіргі экологиясына

Зерттеудің практикалық мәні:

Қызылорда өңіріндегі қазіргі экологиялық жағдайларға физикалық – географиялық

Облыстың негізгі табиғат ресурстарына (су, жер, фаунасы мен

Облыстың экологиясы мен табиғатын пайдаланудағы соңғы жаңалықтар мен

Арал өңіріндегі қазіргі экологиялық проблемаларды шешу тың материалдармнен

Қызылорда облысының географиялық жағдайлары

«Сыр» өңірін ғана емес бүкіл Қазақстанды оның табиғатын

Себебі, орыс елшілеріне сапарларынан қайтып оралғаннан кейін өздері

XVIII ғ. басында Қазақстанның Рессейге қосылуының әсерінен алғашқы

1740 жылы Д.В. Гладишев пен И.Муравиннің экспедициясы кіші

Өсімдіктерден көктерек, қайың, қараған, сексеуіл, ырғай, тобылғы, тал,

XVIII ғ. ортасында Ресей империясы шалғай

Сол кездегі орыс экспедициясының Сыр өңіріне жасаған саяхаттарының

Сол кездері картографиялық еңбектердің арасында XVIII ғасырдың аяғында

1856 жылдан кейін классикалық кезең – П.П. Семенов,

1848 – 1849 ж. А.И. Бутаковтың экспедициясы Арал

Н.А. Северцов Сырдария өзеніне метеорологиялық зерттеулер жүргізді. Арал

1910 жылы С.С. Неуструев Перовск уезінің жерін зерттеді.

Н.А. Зарудный Арал төңірегі құстарымен қатар бауырмен жорғалаушыларды

И.В. Мушкетов Тұран бассейнінде метеорологиялық деректер жинайды. «Жазы

Қазіргі кездегі зерттеулер. Арал аймағының Қызылордалық бөлігінің географиялық

Бұл жұмыстың басты мақсаты Қызылорда облысында Сырдария өзенінің

60-шы жылдардан кейін ол кездегі Қызылорда Педагогикалық институтының

Қазақстан Республикасының Ғылым Академиясы 1984 жылы «Арал

Қызылорда облысының жағдайына байланысты суармалы жер шаруашылығына

Сурет – 1.

Қызылорда облысының табиғат жағдайы

Облыс территториясының рельефі ұзақ уақыт бойы жердің ішкі

Неогеннің аяғында аридтік климат үстем болып, соған байланысты

Төрттік дәуірдің орта кезінде Амудария өзенінің Қарақұмның солтүстігі

Арал маңы ойпатының оңтүстік – шығыс жағынан төменгі

Облыс рельефі бірсыпыра тегіс, кей жерлерде белесті, адырлы

А) Аллювиалдық жазық және Сырдария аңғары.

В) Эолды – құмды жазықтар.

Б) Арал теңіз жағасы және бұрынғы теңіз табаны.

Бірінші морфологиялық ауданға Сырдария өзенінің төменгі ағысындағы аудан

Геологиясы. Қызылорда территориясы Тұран плитасы шегінде орналасқан. Бұл

Солтүстік Қызылқұм синеклизасы Қаратау – Есіл ойпаңының девон

Арал маңы қарақұмының оңтүстік жиегі бор шөгінділерінен тұрады.

Төменгі протерезойда Сырдарияның оң жағалауын тайыз теңіз басып

Қаратауда конгломерат – құм – саз қам –

Палеозой тобының жыныстары Республика территориясында өте кең тараған.

Төменгі кембрий жыныстарында фосфоритті және ванадийлі горизонттар Қаратауда

Девон кезеңінің басы теңіздің шекарасының кішіреюуімен сипатталады. Неогенде

Жазықтар мен ойпаттар. Облыс Тұран ойпатының жазықтау келген

Жер бедерінің өзгеруіне ауылшаруашылығы үлкен әсер етті. Ол

Бикесары жазығы. Шаруашылық мәні біршама, жеткілікті өсімдік жамылғысы

Жаңадария жазығы. 1848,25 мың гектар жерді алып жатыр.

Қуаңдария жазығы. 621,25 мың гектар жерді алып жатыр.

Төбелер мен қыраттар. Жазық далада әр жерде жатаған

Қаратау. Алып жатқан ауданы 715,75 мың гектар, Жаңақорған,

Минералды – шикізат ресурстары. Қызылорда облысы территориясының геологиялық

Арал теңізінің солтүстігінде темір мен көмірдің қоры барланған.

Рудасыз пайдалы қазбалардан бұл жерде натрий сульфаты, ас

Сурет – 2. Өнеркәсібі.

Облыста Жақсы – Қылыш кен орнында тенардит және

Жанатын пайдалы қазбалар.

Мұнай және табиғи газ. Облыс жерінде мұнайға

Облыстағы экономикалық жағынан басымы – мұнай. Бүгінгі таңда

Қазіргі таңда бұл өңірде шетелдік инвесторларды тартып, көптеген

Көмір. Ең алғаш облыс территориясында көмірдің бар екендігі

... Изенді – Арал мен Ұзынқайыр мүйістері арасындағы

Негізінен бұл өңірде саздауытты – тұзды жерлерден көмір

Кейінгі геологиялық барлау көрсеткендей көмір қабаты 30 метрден

Көмірдің көп қорын іздеу мақсатында келешекте 1000 –

Жалпы алғанда көмірдің жалпы қоры Қызылорда облысының қажетін

Жанғыш сланец. Арал өңіріндегі жаңғыш сланецтің кені Қазалы

Рудалы пайдалы қазбалар.

Темір рудасы. Облыс территориясмындағы барланған руданың бірі –

Ванадий. Қаратаудың солтүстік – батыс бөлігінде Қазақстандағы бірден

Руда құрамында ванадийден басқа молибден, сирек кездесетін элементтер

Жалпы қоры 1 млрд тоннадан астам. Бұл Қазақстандағы

Титан. Кіші Арал теңізінің солтүстігіндегі Бутаков шығанағы маңындағы

Жату бағыты мен қалыңдығына қарай екі рудалы горизонт

Қорғасын – Мырыш. Қаратаудың Солтүстік – Батыс беткейінде

Шалқия кені Қаратау сілемдеріндегі басқа да кен орындарының

Шалқия қорғасын мырыш кен орны облыстағы Жаңақорған елді

Алғашқы жылдары жылына 700 мың тонна руда өндірілу

Шалқия кенішінің тоқтап тұрғанына 5 жылдан астам уақыт

Бірақ, бәрі де аяқсыз қала берді.

Бүгінгі күні Шалқия кенішін игеруге болгарлық кәсіпкерлер ықылас

Шалқия зауыты жоғары сапалы қорғасын мен мырыштан басқа,

Рудасыз пайдалы қазбалар. Қызылорда облысының жері құрылыс материалдарының

Шынылық құм. Кварц құмдары 1953 жылдардан шыны жасауға

Бұлардың барлығы Арал қаласына жақын маңдарда, еңбек күші

Кварц құмы кендерінің құрамында кремнезем 90,12 – 92,74

Гипс. Облыс байтағында гипс сазының кендері баршылық. Олардың

Құрылыс тасы. Құрылыс тасы ретінде Жаңақорған кенішінде доломиттің

Құрылыстық саз. Облыс байтағында құрылыстық саз кең таралған.

Облыс жерінде 80 – нен астам кірпіштік саз

Жалпы алғанда облыс байтағында құрылыстық материалға қажетті тас,

Облысымызда бірден – бір Қызылорда Мемлекеттік Университетінің ғалымдары

Ас тұзы. Шығыс – Арал өңірінде, әсіресе құрғап

Сондай – ақ Арысқұм құмдарының арасында Арыс көлінде

Натрий сульфаты. Облысымыздың солтүстік қиырында Шығыс Арал өңірінде

Қызылорда облысының климаттық жағдайы

Қызылорда облысының климаты тым континентті, қысы аз қарлы

Жылдың 235 – 275 күнін 0˚С – тан

Облыс территориясында жылы мезгілдің басталуымен бірге шаңды дауылдар

Соңғы жылдық температуралық режимді мына көрсеткіштен көруге болады
Жер ресурстары
Қызылорда облысының жалпы жер қоры 24035,9 мың гектарды құрайды. Олардың ішінен 2205,4 га Қарағанды облысы ұзақ мерзімді пайдалануға берген, 771,4 мың га жерді Байқоңыр кешені үшін және Арал ауданының аумағында Сарышаған сынақ полигоны үшін Ресей Федерациясынан жалға алынған. Жалпы жер қорының құрамында 12947,9 мың га – ауыл шаруашылыққа пайдаланатын жерлер, немесе облыстың жалпы жер ауданының 13,5%-ы. Қызылорда облысының топырақ- өсімдік жабыны шөл дала аймағына жатады. Суару жүйесін қосқанда, жердің жалпы ауданынан Сардария өз. жайылмасында - 25%, жартылай шөл дала аймағында- 20%, шөл дала аймағында 55% орналасқан. Жылулық және күндік ресурстар бойынша Қызылорда облысының жағдайдары көптеген дақылдарды өсіру үшін қолайлы, бірақ жауын- шашынның аз болуы салдарынан жер игеру тек суаруға негізделеді.

Облыс Арал теңізінің шығысында Сырдария өзенінің төменгі ағысында орналасқан. Аумақтың негізгі бөлігі Тұран ойпатында орналасқан (биіктігі 50-200 м.)

облыстың батыс бөлігі Арал теңізімен шектеседі;

оңтүстік-шығысы мен солтүстік-батысында Қаратаудың тау жоталары мен жазықтығы орналасқан;

батысында – Қарақұм арал маңы құмдарының төбелері бар.

Сырдарияның сол жақ жағалауында – Жаңадария мен Қуаңдария өзендірінің құрғақ арналары кесіп өтетітн Қызылқұм топырағының төбелері мен кең жазықтығы, оң жақ жағалауында үстірттері (Егізқара, 288 м.), құм учаскелері (Арысқұм және өзгелері), сорға толы таяз шұңқырлар кездеседі. Солтүстігінде – құм төбелері массивтері (Кішкентай Барсұқ және Қарақұм топырағы) бар. Оңтүстік-шығыс бөлігінде Қызылорда облысының аумағына Қаратау тауының жоталары кіреді (биіктігі 1419 м-ге дейін).

Оңтүстік-шығыстан солтүстік-батысқа дейін облыс орталығы арқылы ағып өтетін, ұзындығы 1 мың км. созылған, көптеген арналар мен ағыстарға тараған үлкен иреңді арнасы бар Сырдария өзені-ең ірі жалғыз өзен болып табылады. Тасқындардан қорғану мақсатында өзен жағалауының бойымен қорғаныс бөгеттері салынған; 1956 жылы Сырдария өзеніне Қызылорда плотинасы салынды; Для защиты от паводков вдоль берегов реки построены дамбы; в 1956 на реке Сырдарья сооружена Кзыл-Ординская плотина; 1958 жылы Жаңадария арнасымен жайылымдар мен егістікті суландыруға өзен суы жіберілді.

Жазды күндері кеуіп кететін көптеген тұзды көлдер бар (Жақсықылыш, Қамыслыбас, Арыс және т,б.); Көпек және Терескен көлдерінде — емдік қасиетке ие батпақтары бар. Қызылорда облысының шегінде солтүстік-шығысында Сарысу өзенінің сағасы кіреді.

Аумақтың біршама бөлігі өсімдігі аз топырақтары орналасқан; яғни қатайған жерлерінде жусанды бетегелер, тұзға бейімделген өсімдіктер, көктемде құмдақ және сортаң жерлерде тұрақсыз өсімдіктер сорты; құмдардың арасында дүзгіндер өседі. Құм төбешіктері сексеуіл, жыңғылдар, теріскен, бұйырғандар, жусандармен бекіген.

Облыс аумағының негізгі бөлігі Тұран ойпатында, шығысында Қаратау тауының жоталары, солтүстік-батысында Арал маңы Қарақұмы, оңтүстік-батысында Қызылқұм орналасқан. Қызылорда облысының климаты жазы ұзақ мерзімді ыстық және қары аз қысқа мерзімді суық, күрт өзгермелі континентті. Мұндай климаттық режим еуроазиялық материгінің ішінде орналысуымен, оңтүстік аймаққа жақындығымен, атмосфераның ауысымдылығының ерекшелігімен және өзге де факторлармен сипатталады.

Қызылорда облысы түсті металл кені бойынша Қазақстанда 3-орын алады. Сонымен қатар ас тұзы 60%, мұнай мен газ конденсаты 21,4%, мырыш 15,1%, уран қоры 14%. Оңтүстік Торғай иінінің облысы бөлігінде 350 млн.т мұнай, 100 млрд.м³ газ қоры анықталды. Арал теңізі маңында 73 млн.т мұнай, 2 трлн.30 млрд.м³ газ қоры бар.

Солтүстікке ашықтылық қасиеті облыс аумағына кедергісіз салқын ауа массасыынң енуіне мүмкіндік береді және нәтижесінде қыс айларында күрт салқындайды. Ауа температурасының абсолютты минимумы 420 С градусқа дейін жетеді.

Құрғақшылық – облыс климатының ерекшелектерінің бірі. Жауын-шашын өте аз жауады. Орташа жылдық мөлшері 100-190 мм аспайды және жыл маусымдарында оның түсімі біркелкі емес: барлық жауын-шашынның 60 пайызы көктемгі-қысқы кезеңдерге тиесілі.

Облыс аумағының барлық бөлігінде солтүстік-шығыс бағытындағы күшті және жиі желдер болып тұрады. Оның орташа жылдық жылдамдығы секундына 3,1 метрден 6 метрге дейін ауытқып отырады. Қыс мезгілдеріндегі күшті желдер төменгі температура жағдайында жер бедерлерінің биік беткейлеріндегі қар жамылғыларын ұшырып кетеді, нәтижесінде топырақтың беткі қабаттарының терең қатуына және жарылуына әкеліп соғады. Жазғы уақытта шаңды дауылдар байқалады.

Жауын-шашынның орташа мөлшері 100-115 мм. Арал теңізінің тартылуынан, Байқоңыр ғарыш алаңы тарататын улы заттары және экологиялық ортаның нашарлауына байланысты қышқыл жауын-шашын жауатын болды.
Су қоры
Сырдария өзені, Қызылорда.

Облыс жерімен Сырдария өзенінің 1 мың км-ге жуық төменгі ағысы өтеді. 1956 жылы маусымда Сырдария өзенінде Қызылорда бөгеті іске қосылды. 1958 жылы Сырдарияның ескі арнасы Жаңадарияға өзен суы жіберілді. 1950-1960 жылдары Қызылорда су тораптарының сол жақ және оң жақ каналдары қазылды. 1969 жылы Қазалы су торабы егіс даласы мен жайылымдық жерлерді суғаруға берілді. Өзендер суының теңізге құю мөлшерінің кемуінен Арал теңізі Үлкен және Кіші Арал болып екі көлге бөлінді.

Арал теңізі

Флора мен фауна

Облыстың едәуір бөлігін құм басып жатыр. Топырағы қоңыр, құмдақ сұр, сортаң болып келеді. Жусан, бетеге, сексеуіл, жыңғыл, тал, тораңғы, қамыс өседі. Ауыл шаруашылығына қолайлы жер аумағының 12%-ы Сырдария өзенінің жайылмасында, 23%-ы шөлейтте, 65%-ы шөл аймағында орналасқан.