Материалдары

 
308 
ұйымдастыратын болса, өте маңызды болар еді. Балаларға әсер етудің үш тәсілі 
бар:  
- түрлі хабарлар арқылы жеткіншекке әсер ету;  
- жеткіншектердің жан дүниесіне, сезімдеріне тікелей әсер ету; 
- жеткіншек балаларды әртүрлі қызықты іс-әрекетке қатыстыру. 
Тәрбиелеу  тек  педагогикалық  ұжыммен,  отбасы  алдындағы  міндеттерді 
орындаумен  шектелмеу  керек.  Сыныптан  тыс  жұмыстар  оқушылардың 
қызығушылығына  қарай  ұйымдастырылуы  керек.  Қосымша  білім  беру,  балаға 
әсер  ету  мәдениет,  ғылым,  шығармашылық,  іс-әрекет  арқылы  нәтижелі 
болатынын білімуіміз керек [4]. 
Қорыта  айтқанда  жеткіншек  кезеңнің  басты  ерекшелігі  өзі  үлгі  тұтатын 
ересектерге  еліктеу,  өмір  позицияларын  таңдау,  өзін  қызықтыратын  бағытта 
ізденіспен  әрекет  ету  болғандықтан  жеткіншек  тәрбиесінде  жағымды  үлгілер, 
елін,  жерін  сүюге  тәрбиелейтін,  еліктіретін  мазмұдағы  жұмыстар  ұсынудың 
маңызы зор деп есептейміз. 
 
Әдебиеттер: 
 
1. Назарбаев  Н.Ә.  Қазақстан  Республикасында  білім  беруді  дамытудың 
2005-2010  жылдарға  арналған  мемлекеттік  бағдарламасы  //  Егемен  Қазақстан.- 
2004. 
2. Мұқамбетова  С.Қ.,  Дүйсенбаева  А.Қ.  Жеке  тұлғаның  бойында 
патриоттық  қасиеттерді  қалыптастыру  мәселелері  «Білім  беру  жүйесіндегі 
этнопедагогика  тәжірибесі,  мәселелері  мен  болашағы»  атты  халықаралық 
ғылыми-тәжірибелік конференцияның материалдары, Ақтау, 2005. 
3. М.А.Құл-Мұхаммет.  Қазақ  тілі  терминдерінің  салалық  ғылыми 
түсіндірме сөздігі «Педагогика және психология» Алматы  «Мектеп» 2002. 
4. Губашев  С.Г.,  Отарбай  А.Ж.  Тәрбие  жұмысының  әдістемесі:  Оқу 
әдістемелік құрал. – Астана: Фолиант, 2007. 
 
 
 
ЖОҒАРЫ СЫНЫП ОҚУШЫЛАРЫНЫҢ МАМАНДЫҚ ТАҢДАУЫНА 
ӘСЕР ЕТЕТІН ФАКТОРЛАР 
 
Агбаева У.Б., Сабиева А.Ж., Елмуратова Э. 
Қызылорда қ., Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті 
altynai_sabieva@mail.ru
 
 
Бүгінде  жаһандану  заманында  жас  ұрпаққа    білім  беру  мен  мамандық 
таңдау  мәселесі  көкейкесті  мәселе  болып  отыр.    Қоғам  сұранысынан  туындап 
отырған  талапқа  сәйкес  оқушының  ой-өрісін  дамытып,  алған  білімдерін  өз 
тәжірибесінде жаңа жағдайларда қолдану біліктілігін, ізденімпаз, шығармашыл 
тұлға қалыптастыру қазіргі педагогтардың негізгі міндеттерінің бірі. 

 
309 
Жоғары  сынып оқушысының  арнайы және жалпы қабілеттерінің негізгі 
жетекші  іс-әрекеті:  оқу,  қарым-қатынас  және  еңбек  базасында  дамуының 
жалғасуымен  сипатталады.  Оқуда  жалпы  интеллектік  қабілеттер,  әсіресе,  
түсініктік    теориялық  ойлау  қалыптасады.  Бұл  түсініктерді  игеру,  оларды 
пайдалану  ептіліктерімен,  логикалық  және  абстрактілі  талдай  алумен  жүзеге 
асады. 
Қарым-қатынаста 
оқушылардың 
коммуникативті 
қабілеттері 
қалыптасады  және  дамиды.  Еңбекте  олардың  практикалық  ептіліктері  және 
дағдыларының    қалыптасуы  белсенді  түрде   жүреді,    бұлар   болашақта   кәсіби 
қабілеттерінің жетістіктерге жетуіне ықпал етеді. Сонымен қатар, бұл шақ түрлі  
қабілеттер  дамуының  сензетивті  кезеңі  болып  табылады.  Бұл  кезеңде  барлық  
мүмкіндіктерді практикалық қолдану жекелік ерекшеліктерге әсерін тигізеді. 
Әрбір 
жеке  тұлға  өзінің  жеке  қызығушылығы,  ниеті,  психо-
физиологиялық 
ерекшеліктері 
мен 
еліміздің 
әлеуметтік-экономикалық  
қажеттілігі  негізінде  мамандық  таңдауы  қажет.  Мектептен  түлеп  ұшқалы 
отырған  оқушылардың  «қандай  мамандықты  таңдаймын» немесе    «таңдаған 
мамандығыма қалай қол жеткіземін» деген көптеген ойлар мазалайтыны анық. 
Әрбір 
жеке  тұлға  өзінің  жеке  қызығушылығы,  ниеті,  психо-
физиологиялық 
ерекшеліктері 
мен 
еліміздің 
әлеуметтік-экономикалық  
қажеттілігі  негізінде  мамандық  таңдауы  қажет.  Мектептен  түлеп  ұшқалы 
отырған  оқушылардың  «қандай  мамандықты  таңдаймын»      немесе  «таңдаған 
мамандығыма қалай қол жеткіземін» деген көптеген ойлар мазалайтыны анық.  
Ең      маңыздысы,    жоғары  сынып  оқушыларының  мамандық  таңдауына 
әсер  ететін  факторларды  анықтап  алу  қажет.  Қандай  да  бір  мамандықты 
таңдауға әсер  ететін факторларды  ішкі  және сыртқы деп бөліп қарастырайық.  
Сыртқы  факторларға  қоршаған орта әсерлерімен,  яғни ата - аналардың, 
достардың,  қатарластардың  пікірі  жатса,  ішкі  себептерге  жеке  тұлғаның 
қасиеттері - қабілеттері, икемдері, әдеттер мен мінезі.  
Мамандық  таңдау  кезінде  әсер  етуші  ең  негізгі  фактордың  бірі- 
мамандықтың 
беделі. 
 Мәселен 
қазіргі 
заманға 
сай 
экономикалық  
мамандықтар 
ерекше 
мәртебеге 
ие. 
Алайда, 
мамандардың 
көптігіне 
байланыста,  сұраныстың  аз  екендігін  де  ескеру  қажет.  Бұдан  шығатын 
қорытынды  -  мамандық    таңдау  кезінде  оның  беделі  басты фактор  болмауы 
тиіс;  
Сонымен  мамандық  таңдау  кезеңінде  достары  мен  құрдастарының  пікірі 
де маңызды роль атқарады.  
Мамандықтың  өзіне  деген  қызығушылық,  яғни  оны  таңдаудың  ішкі 
себебі өкінішке орай соңғы орындарды   қанағат тұтады.  Кімнің жұмысы өзіне 
қуаныш  сыйласа,  ол  іс  оның  сүйіктісіне  айналады  және  жұмыс  істеу  де 
нәтижелі,  әрқашан  жетілу  үстінде  болады.    Алайда,  бұл  көбіне  ескерілмей 
қалып жатады. 
 Келесі  фактор  –  оқудың  қолжетімділігі.  Қазіргі  болашақ  білім 
алушылардың басты  толғандыратын мәселелерінің бірі – оқу ақысының көлемі 
мен  мемлекеттен  бөлінетін  грант  саны,  сол  себепті  бұл  жағдайларда  баланың 
жеке қасиеттері мен қызығушылықтары ескерілмейді.