Мақсаты: Құрал-жабдықтар

Берілген қорғаныш рефлексінің орталығы басқа да көптеген рефлекстері сияқты (түшкіру, жөтелу, құсу, жастың бөлінуі) бас миының бөлімінде орналасқан.

1.Рецепторлар (көздің ішкі жағында орналасқан) қозу пайда болады.

2. Сезімтал нейрондар – нерв импульстерін жүйке жүйесінің орталығына береді.

3. Жүйке жүйесінің орталығына қойылу нейроны ақпаратты өңдейді.

4. Қозғалмалы немесе орындаушы нейрон (ақпаратты береді және орындаушы ағзаны қозғалысқа келтіреді).

5. Жұмыс жасау ағзасы (көз айналысындағы бұлшық ет), қабақтың жанасуы.
Рефлексті сипаттау

Көздің ішкі бұрышына тиген кезде рецептордың тітіркенуі пайда болады. Олар қозады, яғни сезімтал нейронға берілетін нерв импульсін түзіледі. Жүйке жүйесінің орталығына сезімтал нейронның қозуы беріледі, жүйке жүйесі нерв импульсін атқарушы нейронға жібереді, ал ол көздің айналасындағы бұлшық етке қозу жібереді. Бұлшық еттер жиырылып, қабақтар жанасады (яғни қозғалыс пайда болады).

Бұлшық етке берілетін нерв импульсінің механизмі.

1.Атқарушы нейронның аксоны

2. Синаптикалық тесік

3. Ацетилхолин көпіршіктері

4. Ацетилхолинді қабылдайтын бұлшық ет жасушаларының рецепторлары

5. Митохондрия

Атқарушы нейронның қозуы нәтижесінде жарылатын биологиялық белсенді сұйықтық көпіршектері атқарушы нейронның аксонында орналасқан. Ацетилхолин синаптикалық тесікке шығады (бұлшық ет жасушалары және аксон арасындағы кеңістік) берілген затқа жауап ретінде қозатын және қысқарылатын бұлшық ет жасушаларының жасушалық қабығына әсер етеді. Осылай рефоекторлық қабақтың жанасуы өтеді. Жыпылықтату рефлексі тек қана көздің ішкі бұрышында орналасқан анықталған рецепторлар қозуы нәтижесінде көрінеді. Жанасу бірнеше рет өткеннен кейін жыпылықтату рефлексі жойылады, себебі қозудың шексіз таралуына мүмкіндік бермейтін тежелу рефлексі өтеді.

Себебі: тітіркенудің қайталана беруі медиаторлар қорын көпіршіктерде азаяды және олардың қалыпқа келуіне уақыт керек.

1.Вегетативті жүйке жүйесінің симпатикалық бөлімінің алғашқы нейрондарының денелері қайда орналасқан?

2. Олар жүйке түйіндерін қайда түзеді?

3. Жұлынның қандай бөлімдерінде парасимпатикалық бөлімнің алғашқы нейрондарының денелері орналасқан?

4. Олар жүйке түйіндерін қайда түзеді?
Қорытынды.

Зертханалық жұмыс №5
Тақырыбы: Көрудің жітілігін анықтау. Көздің нұрлы қабығы мен көзбұршақтың қызметін анықтау. Соқыр дақты табу.
Мақсаты: көздің ішкі құрылысын анықтау

Құрал-жабдықтар: көру жітілігін анықтауға арналған кесте.
Жұмыс барысы.

Соқыр дақты анықтауға арналған тәжірибені жасаңдар. (69 бет сурет.)

Сол көдеріңді алақанмен жауып, мына суретті көздеріңнен 15 см арақашықтыққа қойыңдар. Оң көзбен айқышқа (+) қарап, кітапты жайлап өздеріңе жақындатыңдар, содан кейін алыстатыңдар. Осылайша шеңбердің біреуі көрінбей қалғанша жалғастырыңдар. Бұл құбылысты қалай түсіндіруге болады?
Қорытынды.

Зертханалық жұмыс №6
Тақырыбы: Құлақтың есту мүмкіндігін анықтау.
Мақсаты: мектеп дәрігермен құлақтың жарлпы сипатамсын анықтау

Құрал-жабдықтар:
Жұмыс барысы.

Бұл жұмыс мектеп дәрігерінің қатысуымен орындалады.

Құрал-жабдықтар:

1.Әрбір оқушының бойын бойөлшегішпен өлшеп, көрсеткішті оқушының жұмыс дәптеріндегі кестеге жазу керек.

2. Жұмсақ таспамен иық жалпақтығын өлшеу.

3. Бас шеңберін өлшеу

4. Кеуде шеңберін өлшеу

5. Бел шеңберін өлшеу

6. Сан шеңберін өлшеу

Көрсеткіштерді кестеге жазу.

Дене бөліктерің қаншалықты мөлшерлес (пропорционал) екенін ойланып, талдаңдар. Таңертеңгі гигиеналық гимнастикамен айналысыңдар.

1.Микроскопты жұмысқа дайындаңдар.

2. Микроскоптың зат үстеліне адам қанының микропрепаратын орнатыңдар.

3. Препаратты қараңдар. Эритроциттерді тауып, суретін салыңдар.

4. Зат үстеліне бақа қанының микропрепаратын орнатыңдар.

5. Бақа қанының эритроцитін қараңдар және суретін салыңдар. Адам қанының эритроциттерінен айырмашылығын табыңдар.

1.Жүрек құрылысындағы қандай бейімделулер қанның бір бағытта қозғалуын қамтамасыз етеді?

2. Неліктен жүрек үздіксіз және бүкіл өмір бойы қажусыз жұмыс істей алады?

3. Жақтаулы қалпақшалар қайда орналасқан?

4. Жарты ай тәрізді қақпақшалар қайда орналасқан?

5. Венаның құрылысы қандай?

1.Оқулықтағы 37-параграфты оқыңдар. Мынадай сұрақтарға жауап беріңдер: тамырлың соғуы дегеніміз не? Оны қалай және қайдан анықтауға болады? Неліктен тамырдың соғуын адам денесінің сол жерінен табуға болатынын түсіндіріңдер.

3. 1 минуттағы: а) отырып; ә) тұрып; б) 20 рет отырып тұрғаннан кейінгі тамырдың соғысын санаңдар.

1.Сіріңкедегі мақтаны сілекейге батырып алып, крахмалданған дәкенің ортасына әріп жазыңдар.

2. Дәкені алақандарыңа алып, 2-3 минут қысып, содан кейін йод ерітіндісіне салыңдар.

3. Дәкенің қалай боялғанын бақылаңдар.

Тәжірибе нәтижесін түсіндіріңдер.
Қорытынды.

Зертханалық жұмыс №14
Тақырыбы: Тамыр соғуының санына сәйкес шамамен энергия жұмсау мөлшерін анықтау. Тамақтану мөлшерін анықтау, тамақ рационын құру.
Мақсаты:

Құрал-жабдықтар: сызбанұсқа, плакаттар.
Жұмыс барысы.

1.Зат және энергия алмасудың маңызы қандай?

2. Пластикалық және энергетикалық алмасулар дегеніміз не?

3. Организм үшін витаминдердің қандай маңызы бар?

4. Адам организміндегі энергетикалық алмасудың маңызы қандай?

5. Тамақтану мөлшерін анықтау, тамақ рационын құру.

1.Бәсеңдейтін инфекция бүйрек қызметіне қалай әсер етеді?

2. Өрлеме инфекция дегеніміз не?

3. Бүйрек эпителийіне өте ащы тағам қалай әсер етеді?

4. Спиртті ішімдік пен едәуір күшті есірткілер бүйрек іс-әрекетінің бұзылуына қандай зиян тигізеді?

5. Зәр шығару жүйесінің қандай ауруларын білесіңдер? Бұл аурулардың қалай алдын алуға болады?

1.Лупа арқылы алақанның сырт жағын қарау.

2. Алақанды қарау. Терінің түйсіну (дене түйсігі арқылы сезіну) және суықты сезіну рецепторларын тауып айқындау.

3. Алақанды оның сырт жағымен салыстыру және құрылыс ерекшелігіне мән беру.