Базаларды таңдауға байланысты қателіктер

52
1.21-сурет. Беттерді өңдеу барысында базалау сұлбаларын жасау:
1-6 тірек нүктелері
Дайындаманы бекіту кезінде қателіктер әрқашан болады және олар 
дайындаманың айлабұйымдағы орналасу жағдайына әсер етеді. Іс 
жүзінде партиядағы әрбір дайындама айлабұйымда басқа жағдайдан 
өзгеше орналасады.
Мысалы, цилиндрлік білікшені призмаға 1 базалау кезінде ең 
үлкен диаметрлі Д білікше осі О нүктесінде орналасқан болса, ал ең 
кіші диаметрлінікі (Д-а) – О
1
нүктесінде болады. Призманың симме-
трия жазықтығы бағытындағы білікше осінің (оның диаметрлерінің 
қателіктері арқасында) ығысуы ОО кесіндісіне тең. Ал призманың 
симметрия жазықтығына перпендикуляр бағытта білікше осі ешқашан 
да ығыспайды. Айлабұйымда базалау кезінде дайындаманың әртүрлі 
беттері мен нүктелері әртүрлі шамаларға ығысады. Мысалы, сол 
білікшенің осі m шамаға ығысса (1.22-сурет а), А нүктесі – n шамаға, ал 
В нүктесі – l шамаға ығысады. 
1.22-сурет. Білікшені призмада базалау қателіктері (а) 
және оны есептеу сұлбасы (ә)
Дайындаманың базалау кезінде талап етілетін жағдайдан ауытқуы, 
ең алдымен оның бастапқы базадан ауытқуы, операция кезінде бастапқы 
өлшемдерді сақтап қалу дәлдігіне әсер етеді. Сондықтан базалаудың 
әрбір жағдайында дайындаманың бастапқы өлшемі бағытындағы 
бастапқы базадан ығысуын анықтау қажет. Бұл ығысу бастапқы базаның 
базалану қателігі деп аталады да, 
d
бб
деп белгіленеді. 

53
Бастапқы базаның базалау қателігі – бастапқы размер бағытында 
өлшенетін, айлабұйымда базалану кезінде партиядағы әртүрлі 
дайындамалардың бастапқы базасына орналасатын шеткі жағдайлар-
дың арасындағы қашықтық.
Дайындаманы базалау кезіндегі бастапқы базаның ығысуын дайын-
дау қателіктері мен тірек элементтерінің тозуы да тудырады. 
Іс жүзінде 
d
бб
анықтау кезінде тозудың әсеріндегі қателіктерді оның 
дайындау шақтамасының шегінен аспауына байланысты ескермеуге де 
болады. 
Базалау қателіктерін анықтау таза геометриялық есептерді шығаруға 
келіп тіреледі [10].
ОО
2
О
1
тік бұрышты үшбұрыштағы білікше осінің призманың сим-
метрия осі бағытындағы қателіктер шамасын есептелік (1.22-сурет ә):
OO
R
R
2
=
−
max
m
in
; 
OO
1
1
=
s
;
мұндағы, 
d
б
– білікше осінің призманың симметрия жазықтығының 
бағытында базалау қателігі, мм: 
d
g
1
R
R
=
−
max
m
in
sin(
)
2
; (1.27)
Егер призмаға (Д-а) диаметрдегі білікше бекітілсе, онда 
R
max
max
=
=
2
2
;
R
a
mi
n
mi
n
=
=
−
2
2
;
R
max
және R
mіn
мәндерін (1.27) формулаға қойып, өрнекті түрлендірген 
соң, алатынымыз:
d
б 
=




0
2
2
si
n
g
; (1.28)
мұндағы, а – білікше диаметріне берілген шақтама, мм; 
g
– призманың 
тірек беттері арасындағы бұрыш.
Тәжірибе жүзінде әдетте 
g 
= 90
0 
бұрышты призмалар қолданылады. 
g 
= 90
0
мәнін (1.28) формулаға қойып, табатынымыз:
d
б 
= 0,71
а
; (1.29)

жүктеу 5,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: