Практикалық, семинарлық сабақтарға әдістемелік нұсқаулар

Бұл курс бойынша негізінен тірек –қимыл аппаратының негізгі құрлысы мен қозғалысы, бұлшық еттер жүйесінің дамуына көп көңіл бөлінеді.Соның ішінде қозғалыс аппаратының қызметтік принципі, оның қозғалысының ерекшеліктері сол арқылы ағзаның дамуына әсері зерттелінсе, ішкі органдар жүйесі ас қорыту, тыныс алу, зәр шығару, қан тамырлар жүйесі негізгі қозғалыс аппаратын басқаратын құрлым жүйесінің ерекшеліктері оқытылады. Студенттерге осы ішкі жүйе мен сыртқы жүйесінң бірлестігі мен қызметтік жүйесінің байланысы мен үйлесімділікте біртұтас ағза ретінде дамуын түсіндіру ең маңызды рол атқарады. Бұл пән дәрістік және зертханалық сабақтар және студенттердің өз бетімен жұмысы ретінде оқытылады. Дәріс мазмұнында пәннің жалпы теориялық негізі қаланса, зертханалық сабақтар өткізгенде дәріс жүйесінде алған білімдерін практика жүзінде шыңдайды. Әрбір студент дене қозғалысына анатомиялық талдау жасап, олардың даму ерекшеліктеріне статистикалық мәлімет бере отырып, антропометриялық әдістермен зерттеу жолдарын үйренеді. Дене компонентерінің салмағын өлшеу, өздігінен оқытушының көмегімен анатомиялық өлшеу әдістерін жүргізуге үйренеді.

Семинар сабақтарында көбінесе теория жүзінде жауаптар алынып, бағаланып жалпы білімдері тексеріледі.

Барынша барлық тақырыптарға көрнекілік материалдар қолдану.
№ 1. Зертханалық жұмыс
Тақырыбы: Қаңқа.

Мақсаты: Омыртқа жотасының және көкірек қуысының құрылысымен танысу. Олардың құрылысы мен дамуына әртүрлі факторлардың әсері.

Жоспары: 1.Омыртқа жотасының құрылысы-жалпы көрінісі, бөлімдері, омыртқалардың әр бөлімдегі құрылысы. Сегізкөз бен құйымшақ, олардың ерекше құрылысы. Омыртқалардың жалғануы: омыртқааралық дискілер, буындар (ауыз омыртқа-шүйде, ауыз омыртқа-эпистрофей, басқа омыртқалар арасындағы буындар). Сіңірлер (жалғама дәнекерлер).

2.Омыртқа жотасының иіндері. Сымбат, оның түрлері.

3.Көкірек қуысының құрылысы: қабырғалардың құрылысы, төс сүйегі. Ерекшеліктері. Қабырғалардың омыртқалармен және төс сүйегімен жалғануы.

Жабдықтау: 1.Қаңқа түгел. 2.Бөлек сүйектер. 3.Омыртқа жотасы.

Кестелер, планшеттер.

1.Омыртқа жотасының құрылысы және маңызы неде?

2.Бөлімдері және олардың ерекшеліктері.

3.Омыртқалардың ортақ және жеке құрылысындағы ерекшеліктері.

4.Омыртқа тесіктері. Омыртқа арнасы, қалай құралады? Қайдан басталып, қайдан аяқталады?

5.Омыртқа жотасы қандай себептерден қисаюы мүмкін? Қалай алдын алуға болады?

6.Сегментарлық құрылысын қалай түсіндіруге болады? Барлық бөлімдері сондай ма? Дәлелдеңдер.

7.Омыртқа жотасындағы қозғалыстар.

8.Қабырғалар мен төс сүйегінің құрылысы.

9.Көкірек қуысының пішіні мен қозғалысы неге байланысты?

2.Ми сауыты сүйектерінің құрылысын меңгеру.

3.Бас сүйегінің бет сүйектері (жұп пен тақ, қозғалмалы және қозғалмайтын).

Жабдықтау: 1.Адамның бас сүйегі. 2.Ми сауытының төбесі мен табаны (бөлеек). 3.Боялған ми сауыты сүйектері. 4.Бас сүйегінің жалғамалары. Жіктер, түрлері.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Бас сүйегінің ми бөлігіне қандай сүйектер кіреді?

2.Бас сүйегінің бет бөлімі, бұған қандай сүйектер кіреді?

3.Адамда ми бөлімі мен бет бөлімінің ара қатысы қандай? Ол неге байланысты?

4.Бет сүйектерінің құрылысына сипаттама беру.

5.Ми сауыты сүйектерінің құрылысына сипаттама беру.

6.Сол жақ самай сүйегін оң жақтан қалай айыруға болады? Күрделі құрылысы неге байланысты?

7.Сүйектердің пішініне қарай атқаратын қызметін қандай белгілер арқылы анықтауға болады?

8.Бас сүйегінің ішкі құрылысы мен сыртқы құрылысының ерекшеліктері неде?

9.Көз, мұрын және ауыз қуыстары қандай сүйектерден тұрады? Қандай қуыстарымен және шұңқырларымен байланыстары бар?

2.Бөлек сүйектер.

3.Қол сүйектері.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Жоғарғы бөлімнің сүйектерін атау.

2.Иық белдеуінің сүйектерінің құрылысы.

3.Оң жақ бұғананы сол жақ бұғанадан қалай айыруға болады?

4.Иық белдеуінің қандай буынға жататынын айқындау.

5.Шынтақ буыны қандай сүйектерден тұрады? Қандай айналу біліктері бар?

6.Білезік буыны қандай сүйектерден тұрады? Бұнда қандай айналу біліктері бар?
№ 4. Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Қаңқаның төменгі бөлімі (сүйектері).

Мақсаты.Жамбас белдеуі мен аяқ сүйектерінің құрылысын жалғану ерекшеліктерін меңгеру, оның иық белдеуі мен қол сүйектерінен ерекше құрылысын салысырып сипаттама беру.

Жоспары: 1.Жамбас белдеуі мен аяқ сүйектеріне жалпы шолу жасау. Олардың өзара орналасуы.

2.Жамбас сүйектерінің құрылысы, топографиясы.

3.Жамбас сүйектерінің тұлға сүйектерімен жалғасуы.

4.Буындар: жамбас, тізе, толарсақ олардың құрылысы, пішіні, айналу біліктері және қозғалыстары.

2.Бөлек сүйектер.

3.Аяқ сүйектері.

Сурет салу: 10, 11/б/, 12 /а,б/, 13.

Тексеру сұрақтары:

1.Төменгі бөлімнің сүйектерін атау.

2.Жамбас белдеуінің сүйектерінің құрылысы.

3.Жамбас белдеуінің тұлға сүйектерімен жалғануы.

4.Төменгі бөлімнің жалғамалары қандай буындарға жатады?

5.Тізе буынының ерекшелігі неде?

6.Жалпақ табандылық деген не, және оны қалай болдырмауға болады?
№ 5. Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Бас пен мойын бұлшық еттері.

Мақсаты:Бас пен мойын бұлшық еттерінің топографиясы, атқаратын қызметін меңгеру.

Жоспары: 1.Бас бұлшық еттері. Шайнау бұлшық еттері, топографиясы, бекитін жерлері.

2.Ымдау бұлшық еттері, топографиясы беку ерекшеліктері.

3.Мойын бұлшық еттері, топографиясы, бекитін жерлері және атқаратын қызметтері.

Жабдықтау: 1.Бас пен мойын муляждары

Таблицалар мен планшеттер.

1.Бастың бұлшық еттері қандай топтарға бөлінеді?

2.Шайнау бұлшық еттерін атау, басталатын жері мен бекитін жері және атқаратын қызметтері.

3.Мойын бұлшық еттерін атау, атқаратын қызметтерінің ерекшеліктері.

4.Тіл асты сүйегіне бекитін бұлшық еттерді атау және олардың басталатын және бекитін жерлерін көрсету.

5.Терең орналасқан мойын бұлшық еттері, олардың атқаратын қызметтері.

6.Мойын фасциялары және олардың құрылысы.
№ 6. Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Кеуде бұлшық еттері.

Мақсаты: Кеуде бұлшық еттерінің басталатын және бекитін жерлері, орналасуы, өзінің бұлшық еттерін келімсек бұлшық еттерден айыра білу.

Жоспары: 1.Кеуде бұлшық еттеріне жалпы сипаттама беру.

2.Арқа бұлшық еттері (үстемелі және тереңде жатқан бұлшық еттер), олардың бекитін жерлері.

3.Төс бұлшық еттері, бекитін жерлері. Келімсек бұлшық еттер және өзіндік бұлшық еттері.

4.Іш (құрсақ) бұлшық еттері, топографиясы, бекитін жерлері.

5.Диафрагма (көк ет) оның орналасуы, құрылысы, бекитін жерлері.

Жабдықтау: 1.Адам қаңқасы, торстар, үстеме орналасқан бұлшық еттер.

2.Терең орналасқан бұлшық еттер.

Таблицалар мен планшеттер.

Сурет салу: /19, 20, 21 қарау), 22 /a/, 24, 25, 26.

Тексеру сұрақтары.

1.Кеуде бұлшық еттері қандай топтарға бөлінеді?

2.Арқа бұлшық еттері, фасцияларды ата, бекитін жерлерін көрсет.

3.Өзіндік арқа бұлшық еттері мен келмісек бұлшық еттердің айырмашылығы неде?

4.Төс бұлшық етері, фасциялары.

5.Құрсақ бұлшық еттері, бекитін жерлері, атқаратын қызметтері.

6.Құрсақ шандыры деген не? Неден құралады?

7.Тыныс алу актісінде қандай бұлшық еттер қатысады?

2.Иық белдеуінің бұлшық еттері, топографиясы және атқаратын қызметі.

3.Қол бұлшық еттерін топографиялық және анатомиялық белгілеріне қарай топтарға бөлу.

4.Бір буынды және көп буынды бұлшық еттер.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Иық белдеуі мен қолдың еркін қозғалатын бұлшық еттеріне сипаттама беру, оларды атау.

2.Иық белдеуі мен қолдың еркін қозғалатын бұлшық еттерін топтарға бөлу.

3.Дененің жоғарғы бөлімінің қандай бұлшық еттері жақсы дамыған және ол неге байланысты?

4.Бұлшық еттердің буындарға байланысты орналасуы қалай?

5.Дененің жоғарғы бөлімінің буындарында алуан түрлі қозғалыстар немен байланысты және бұлшық еттердің рөлі қандай?

2.Аяқ бұлшық еттерінің топографиялық-анатомиялық белгілеріне қарай топтарға бөлу.

3.Дененің төөменгі бөлімінің буындарының ерекше қозғалыстарына көңіл аудару. Тізе буыны.

Жабдықтау: 1.Адам қаңқасы, адамның торсы, бұлшық еті бар мүсіндер.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Жамбас белдеуі мен аяқтың еркін қозғалатын бұлшық еттеріне жалпы сипаттама беру, атау.

2.Дененің төменгі бөлімінің бұлшық еттері қандай топтардан тұрады?

3.Жамбас, балтыр және табан бұлшық еттерінің бекитін жерлерін атау.

4.Дененің төменгі бөлімінің қандай бұлшық еттері жақсы дамыған және ол неге байланысты.

5.Жамбас буыны иық буынынан қандай ерекшелігі бар?

6.Бүгу және жазу бұлшық етерінің қызметі қалай үйлесімді жүреді?
№ 9. Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Қан айналу және лимфа ағу жүйелерінің құрылысы. Жүрек.

Мақсаты: Жүректің қақпақшалары, қуыстары, қабырғаларының құрылысы мен топографиясын меңгеру.

Жоспары: 1.Жүрекке жалпы сипаттама беру. Оның топографиясы, пішіні, көлемі.

2.Жүректің құрылысы: қабырға қабаттары, камералары, қақпақшалары, өзінің қан тамырлары.

3.Жүректі нервтендіру, қанмен қамтамасыз ету және лимфаның ағуы.

Жабдықтау: 1.Жүректің препараттары, модельдері.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Жүрек қай жерде орналасады? Және қандай мүшелермен шектеледі?

2.Жүрек қандай қуыстардан тұрады? Қайсылары араласып тұрады, қалай?

3.Эпикард, миокард және эндокард дегендер не? Олардың ерекше құрылысы неде?

4.Жүрек айналасындағы бос кеңістік және оның қоржынының атқаратын қызметі.

5.Жүрек қақпақшалары, қызметі.

6.Жүрек қабырғаларының құрылысында қандай ерекшеліктері бар?

7.Жүректің өзінің қан тамырлары, олардың топографиясы.

8.Жүректің өткізгіш жүйесінің құрылысы қандай? Оның құрамына не кіреді?

9.Жүректің босауы мен жиырылуы қалай деп аталады?

2.Олардың құрылысындағы жалпы және жеке ерекшеліктері. Пайда болуы және оларға классификация беру.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Ішкі секреция бездерін атау, оларға классификация беру.

2.Ішкі секреция бездері сыртқы секреция бездерінен қандай айырмашылығы бар?

3.Жеке бездердің топографиясы.

4.Ішкі секреция бездерінің зат алмасудағы атқаратын рөлі.

5.Қандай бездер ішкі және сыртқы секреция рөлін атқарады, атау.

6.Ұйқы безінің құрылысы қандай?

7.Жыныс бездерінің құрылысы және атқаратын қызметі қандай?

8.Қандай мүшелер, ішкі секреция бездерінен басқа, гормондар бөле алады?


№ 11. Зертханалық жұмыс

Тақырыбы.Нерв жүйесінің құрылысы. Нерв ұлпасы. Жұлын.

Мақсаты: Нерв ұлпасының құрылысын, жұлынның құрылысын, рефлекторлық негіздерін түсініп, меңгеру.

Жоспары: 1.Нерв ұлпасының құрылысын, нерв жасушасының, нерв талшықтарының және нерв дінінің көлденең және тікелей кесінділерін зерттеу.

2.Жұлынның құрылысы: ақ зат пен сұр заттың орналасуы, сегментарлық құрылысы, жұлынның қабықтары, қанмен қамтамасыз етілуі.

2.Нервтердің көлденең және тікелей кесінділерінің микропрепараттары.

3.Жұлынның моделі.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Нерв ұлпасының құрылысы қандай?

2.Нерв жасушаларының басқа жасушалардан ерекшелігі неде?

3.Нерв пен нерв талшығының құрылысы. Қандай нерв талшықтары бар?

4.Нейроглия дегеніміз не? Маңызы неде?

5.Жұлынның сыртқы құрылысы қандай?

6.Жұлын түйіндері неден тұрады, артқы және алдыңғы түптер.

7.Жұлынның сегментіне не кіреді?

8.Жұлын қабаттары, олардың атқаратын қызметтері.

9.Орталық арна деген не, немен толтырылған?

10.Нерв орталықтары деген не, және қайда орналасады?

11.Рефлекторлық доға қандай тізбектерден тұрады?

2.Бас мидың бөлімдерінің құрылысы: сопақша ми, артқы, ортаңғы және аралық ми.

3.Ретикулярлы формация, оның топографиясы.

Жабдықтау: 1.Бас мидың препараттары

2.Бас мидың модельдері.

Таблицалар мен планшеттер.

Сурет салу: 77 /a/, 78, 80, 82.

Тексеру сұрақтары:

1.Бас мидың жалпы құрылысы. Оның бөлімдері.

2.Ми діңін қандай бөлімдер құрайды?

3.Сопақша мидың құрылысы мен маңызы.

4.Көпірдің құрылысы және маңызы.

5.Мишықтың құрылысы және атқаратын қызметі.

6.Орталық мидың құрылысы және атқаратын қызметі, аяқтары және төмпешіктері.

7.Аралық ми, оның құрылысы.

8.Үшінші қарынша оның маңызы.

9.Бас ми қарыншаларының өзара және басқа қуыстармен байланысы.

10.Сопақша мида қандай маңызды орталықтар орналасқан?
№ 13. Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Үлкен ми шеңберлері.

Мақсаты: Үлкен ми шеңберлерінің құрылысын, ақ зат пен сұр заттың орналасуын меңгеру.

Жоспары: 1.Үлкен ми шеңберлеріне жалпы сипаттама беру.

2.Ми қыртысының микроқұрылысы.

3.Базальді ядролардың топографиясы, құрылысы.

4.Үлкен ми шеңберлерінің өткізгіш жолдары.

5.Ми қабықтары.

Жабдықтау: 1.Мидың препараттары мен модельдері.

Таблицалар мен планшеттер.

1.Үлкен ми шеңберлерінің құрылысының ерекшелігі неде?

2.Қандай жазықтықтар мен үлестер бар?

3.Негізгі қатпарлар мен сайлар, олардың маңызы.

4.Ақ зат пен сұр заттың орналасу ерекшелігі неде?

5.Бас ми қыртысының микроқұрылысы.

6.Бас ми қыртысының жазықтықтары, анализаторлар ядролары, олардың орналасуы.

7.Базальді ядролар топографиясы және құрылысы.

8.Бүйір қарыншалардың құрылысы және атқаратын қызметі.

9.Бас мидың өткізгіш жолдары, маңызы.

10.Өткізгіш жолдарды атап, оларға сипаттама беру.
№ 14. Зертханалық жұмыс

Тақырыбы: Жұлын нервтері. Бас мидан шығатын нервтер.

Мақсаты: Жұлын мен бас мидан шығатын нервтердің құрылысын, тарайтын аудандарын, топографиясын меңгеру.

Жоспары: 1.Жұлын нервтеріне жалпы сипаттама беру.

2.Жұлын нервтерінің құрылысы, тарамдары.

3.Өрімдердің құрамы, түрлері.

4.Бас ми нервтеріне жалпы сипаттама беру.

5.Бас ми нервтеріне классификация беру.

Жабдықтау:1.Адам қаңқасы, омыртқа жотасы (модель).

2.Бас сүйегі. Шынайы препараттар, муляждар.

Таблицалар мен модельдер.

Сурет салу: 93.

Тексеру сұрақтары:

1.Жұлын нервтеріне жалпы сипаттама беру.

2.Жұлын нервтері қандай тарамдарға бөлінеді?

3.Қандай жұп өрімдер белгілі және олар неден құралған?

4.Құйымшақ өрімі неден тұрады және қандай тарамдар береді?

5.Дененің жоғарғы бөлімі қалай нервтендірілген?

6.Дененің төменгі бөлімі қалай нервтендірілген?

7.Бас ми нервтерінің орталықтары қайда орналасқан?

8.Бас ми нервтерінен шығатын нервтер қайда барады?

9.Бас ми нервтерінің түйіндері қайда орналасқан?

2.Бас пен мойынды қанмен қамтамасыз ету.

3.Дененің жоғарғы бөлімін, көкірек, құрсақ және ішкі мүшелерді қанмен қамтамасыз ету.

4.Дененің төменгі бөлімін қанмен қамтамасыз ету.

Таблицалар, планшеттер және модельдер.

1.Қолқа қандай бөлімдерге бөлінеді?

2.Қолқаның өрлеме бөлімінен қандай артериялар шығады?

3.Қолқаның доғасынан қандай артериялар шығады?

4.Көкірек қолқасынан қандай тарамдар шығады және қанмен қалай қамтамасыз етеді?

5.Ішкі және сыртқы ұйқы артериясының негізгі тармақтары және қанмен қамтамасыз ету.

6.Бас миды қанмен қамтамасыз ету.

7.Жұлынды қанмен қамтамасыз ету.

8.Дененің жоғарғы бөлімдері қалай қанмен қамтамасыз етіледі?

9.Өкпені қандай қан тамырлары қанмен қамтамасыз етеді?

10.Дененің төменгі бөлімдері қандай қан тамырларымен қамтамасыз етіледі?
9.Студенттердің өзіндік жұмысына арналған материалдвр: үйге берілген тапсырмалардың мәтіні, әр бір тақырып бойынша өзін-өзі тексеру материалдары, реферат т.б. ұй жұмыстары бойынша тапсырмалар, әдебиет тізімі және арналған уақыт көлемі.
СӨЖ-дидактикалық тапсырмаларды өз бетімен орындауға, танымдық қабілетті арттыруға және белгілі бір ғылым саласына байланысты білімін толықтыруға негізделген оқу үрдісінің ерекше бір түрі.

СӨЖ-шығармашылық белсенділікті, логикалық ойлауды дамытуды қамтамасыз ететін сарамандық тапсырмаларды жүзеге асырумен байланысты болып табылады.

СӨЖ оқытушының қатысуымен (ОЖСӨЖ) аудиториядан тыс және оқытушысыз аудиториядан тыс (СӨЖ) сабақтардан тұрады.
СӨЖ материалдарының түрлері кафедраның профессор-оқытушылар құрамымен дайындалып, келесі құжаттарды қамтиды:

• 
  Пәннің оқытылу кезеңін түгел қамтитын СӨЖ кестесі;
  
• 
  Типтік және жұмыс оқу бағдарламаларының негізгі бөлімдеріне сай келетін тапсырмалар жүйесі;
  
• 
  Рефераттардың, баяндамалардың, шығармашылық жұмыстардың тақырыптары;
  
• 
  Негізгі және қосымша әдебиеттердің тізімі;
  
• 
  Кеңес түрлері;
  
• 
  Бақылау түрлері;
  
• 
  Бағалау критериялары, орындалатын жұмыстардың көлемі және оны тапсыру уақыты ж.т.б.
  

• 
  Библиографиялық мәліметтерді өңдеумен (картотеканы дайындау);
  
• 
  Жазбаша жұмыстарды дайындаумен (реферат, баяндама, бақылау тапсырмалары, аннотация);
  
• 
  Ғылыми жобаны өңдеумен (семестрлік, курстық, дипломдық жұмыстар, проблемалық мақалалар);
  
• 
  Виртуальдық жұмыстарды іздестірумен (интернет жүйесі және жергілікті желі арқылы);
  
• 
  Жеке аудированиямен (лингофон және медиатека арқылы);
  
• 
  Электрондық курстың материалымен танысып оны меңгеру (компьютерлік жүйе арқылы);
  
• 
  Лабораториялық тәжірибені енгізумен байланысты (спорттық кешен арқылы).