-
міндеттеме ретіндегі мердігерлік келісім бойынша мердігердің қарызының
жалпы сомасын.
Мердігерлік келісім бойынша тапсырыс берушінің қарызының жалпы сомасы
тапсырыс берушінің дебиторлық борышын білдіреді, ал мердігерлік келісім бойынша
мердігердің қарызының жалпы сомасы мердігердің кредиторлық қарызын білдіреді.
Мердігерлік келісім-шарт бойынша ақпаратты ашу процесін мына мысалдан
қарастырайық. Есепті кезеңнің соңында бірінші құрылыс нысанының жылдық тұрақты
бағасы бар мердігерлік келісім-шарт бойынша келесі ақпараттары бар болған жағдайда:
7-кесте
Ашылуы қажет ақпараттар
Келісім-шарт 1
Келісім-шарт 2
Табысты
тану
принципіне
сəйкес
есептелінген мердігерлік келісім-шарт бойынша
табыс
200,0
175,0
Шығыстарды тану қағидасына сəйкес
есептелінген мердігерлік келісім-шарт бойынша
шығыс
60,0
107,0
Болжамды зияндар
-
20,0
Есептелінген табыстар минус болжамды
зияндар
104,0
48,0
Кезеңде шеккен шығындар
60,0
150,0
Мердігерлік
келісім-шарт
бойынша
табыстар
200,0
175,0
Аралық шоттар
25,0
170,0
Мердігерлік
келісім-шарт
бойынша
фактураланбаған табыстар
175,0
75,0
Алынған аванстар
150
150
Осылайша, бірінші келісім-шарт үшін есепті кезеңде танылуы тиіс табыс сомасы
200,0 мың теңгені құрады. Мердігерлік келісім-шарт бойынша шығындар жəне танылған
табыстар сомасы (60+140)= 200,0 мың теңге. Алынған аванстар – 150 мың теңге. Актив
ретіндегі мердігерлік келісім бойынша тапсырыс берушінің қарызының жалпы сомасы
(0+140) – 25= 175 мың теңге.
Екінші келісім-шарт үшін: есепті кезеңдегі табыс сомасы – 175,0 мың теңге.
Мердігерлік келісім-шарт бойынша шығындар жəне танылған табыстар сомасы (107+48) =
156 мың теңге. Алынған аванстар – 150,0 мың теңге. Мердігердің қарызының жалпы сомасы
(107+48)-170= (15) құрады жəне олар міндеттеме ретінде есепке алынады.
11 – тақырып: Көмекші өндірістік шығындар есебі жəне калькуляциялау əдістері
Құрылыс-монтаж жұмысымен айналысаиын кəсіпорындардың өз қызметінің құрамында
қосалқы жəне қосымша өндірістерін ашуға мүмкіндіктер бар. Себебі, мұндай өндірістер
негізгі өндірістің үздіксіз жұмыс істеуіне пайдалы пайдалы əсер етеді. Қосалқы өндірістік
шаруашылықтар өз бетінше бір құрылым блоғанмен, мысалы ағаш бұйымдарын жасайтын
цех, кірпіш өндіретін шағын зауыт, конструкциялық бұйымдар цехы тікелей негізгі құрылыс
өндірісінің сұранысын толық жəне уақытында қамтамасыз етіп отыру үшін қызмет жасайды.
Сонымен қатар, негізгі өндіріс тұтынатын өнімді шығару жұмысына ықпал етіп жəне қызмет
көрсететін өндіріс көмекші өндіріс деп аталады. Бұл – қазандық, электр станциялары, сумен
жабдықтау, жөндеу механикалық цехы, автокөлік жəне т.б. Көмекші өндірістің шығындарын
есептеуге 8030 «Көмекші өндіріс» шоты арналған жəне ол «Цехтардың шығындары» деп
аталатын ведомоста жүргізіледі, онда əрбір өндірістек нысан үшін жеке талдамалық шот
(тіркемелі парақтарда) ашылады.
Көмекші өндірістердің əрбір цехтары бойынша шығындарын есепке алу «Цехтар
шығындары» деп аталатын ведомоста көрсетіледі. Ведомостқа жазбалар талдамалық
кестелерден немесе бастапқы құжаттардан алынып жазылады.
Көмекші өндірістік талдамалық (аналитикалық) есебі əрбір цехта, өнім түрлері (егер олар
əрқилы болса) жəне шығын баптары бойынша жүреді. Шығын номенклатурасы өндірістегі
мен сипатына тəуелді болып келеді. Əдетте, ол өзіне негізгі материалдарды, көмекші
материалдарды, отын-энергетикалық жəне технологиялық шығыстарды, электр энергиясын,
өндіру мақсаты үшін пайдаланылатын буды, суды, негізгі жəне қосымша жалақыдан
аударылатын аударымдарды, үстеме шығастарды қосады.
Қосымша өндірістің күрделеніп, сондай-ақ шығарылатын өнімнің біртектесін немесе
біртекті емесін көмекші өндірістің көрсеткен қызметінің өзіндік құнын есептеу үшін əртүрлі
əдіс қолдануға мəжбір етеді.
Көмекші өндірістің есеп айырысуы мен калькуляциясы ерекшеленеді, өйткені кейбірі бір-
бірімен тығыз байланыста болады жəне тұрақты түрде бір-біріне қызмет көрсетеді, мысалы
жөндеу-механикалық цехы жүк автомашина цехына ағымдағы жөндеу жұмысын жүзеге
асырады, ал автокөлік цехы жөндеу-механикалық цехына жүк тасымалдайды.
Автомашинаның ағымдағы жөндеу өзіндік құнын есептеу үшін автомашинамен
тасымалданатын жүктің өзіндік құнын білу керек, ал тасымалданатын жүктің өзіндік құнын
есептеу үшін ағымдағы жөндеудің өзіндік құнын білу қажет. Бұл жағдайда өзіндік құн
матаматикалық, не өзіндік құны бойынша есептеледі. Көмекші өндірісте шығындар ай сайын
тартылады, сондықтан онда қалдық қалмайды.
Тек жөндеу-механикалық жəне аспаптар жасайтын цехтарды қоспағанда, бұл цехтарда ай
соңында қалдықтар болуы мүмкін. Бұндай қалдықтарды есептеу кезеңінің соңында
өндірістік бухгалтерияда қаржылық бухгалтерияға беріледі, ол кезде 1340 «Аяқталмаған
өндіріс» шоты дебеттеледі де, 8030 «Көмекші өндіріс» шоты кредиттеледі. Бұл операциядағы
аяқталмаған өндірістің қалдығы қаржылық есеп беруде көмекші өндіріске жатқызылады. Тек
жөндеу-механикалық жəне аспаптар жасайтын цехтарды қоспағанда, бұл цехтардың ай
соңында қалдықтары болуы мүмкін. Бұндай қалдықтар есептік кезеңнің соңында өндірістік
(басқарушылық) бухгалтериядан қаржылық бухгелтерияға беріледі, ол кезде 1340
«Аяқталмаған өндіріс» шоты дебеттеледі де, 8030 «Көмекші өндіріс» шоты кредиттеледі, бұл
операцияның көмегімен аяқталмаған өндірістің қалдығы қаржылық есеп берудің көмекші
өндірісі жатқызылады.
Келесі есептік жылдың басында қаржылық есептен өндірістік (басқарушылық) есепке
беріледі, ол кезде 8030 «Көмекші өндіріс» шоты дебеттеліп, 1340 «Аяқталмаған өндіріс»
шоты кредиттеледі.
Көмекші өндірістің өнімінің санын есептеуіштердің көрсеткіштері бойынша немесе
шамамен (шартты жолымен) анықтайды.
«Көмекші өндіріс қызметін таратудың» талдамалық кестесі үш бөлімнен тұрады:
- бірінші бөлімде өнімнің, жұмыстардың көрсетілген қызметтердің жəне көмекші
өндірістер шығындардың, ондағы материалдық құндылықтардың іс жүзіндегі өзіндік
құны есептелініп шығарылады жəне олардың жоспарлы өзіндік құны келтіріледі.
Қабылданған жəне көрсетілген қарама –қарсы қызметтердің өзіндік құны тең болуға
тиіс. Екінші бөлімде алынған жəне көрсетілген қызметтердің саны мен жоспарлы
өзіндік құны негізгі тұтынушыларға босатылған қызметтердің саны мен құны,
материалдық шоттарға кіріске алынған құндылықтардың құны көрсетіліп, өнімнің,
жұмыстар мен көрсетілетін қызметтердің бір өлшемінің өзіндік құны анықталады;
- екінші бөлімінің деректері «Цех шығындарының» негізінде ведомостқа жазылады,
содан соң өнімді, жұмысты жəне қызметті тұтынғандардың шоттары дебеттеледі де,
8030 шоты кредиттеледі.
- үшінші бөлімде көрсетілген қызметтің жабдықтаушысы болып саналмайтын
бөлімшелердің шығындарының таратылғаны көрсетіледі.
Достарыңызбен бөлісу: |
