М. Н. Сарыбеков п.ғ. д., профессор, білім беру Ұлттық Академиясының академигі

Балаға ынтымақтас қалаға бет алудағы негізгі бағыттарды белгілеу үшін, сол жолдың қай бөлігінде қала бүгін тұрғанын білу қажет еді. «Сәредегі» алғашқы қадам хал-ахуалды зерделеу болып табылды. Социологиялық деректер және әлеуметтік зерттеулер негізінде қаладағы балалар жағдайы талданды. Күшті және осал жақтары белгіленді, бар түйінді мәселелер айқындалды. Нәтижесінде басымдылықтарды әрі қаладағы балалармен жүргізілетін жұмыстың негізгі бағыттарын белгілеуге және балалар құқықтарын қорғау саласындағы мүдделі құрылымдар арасында ақпарат алмасуын жүзеге асыруға мүмкіндік беретін ақпараттық деректер қоры жасалды.

Сұрақ-жауап парақтарын әзірлеу

Қала мекемелері

Қада кәсіпорындары

Азаматтық қауым

Сұрақ-жауап жүргізу

«Балаға ынтымақтас қала» – жалғыз ғана бір мекеме жұмысының нәтижесі емес. Бұл бастама қаладағы балалар мүдделерін кешенді қамтамасыз ету үшін идарааралық кедергілерді жоюға себепші болып, барлық қалалық идараларының міндетті түрде қатысуын көздейді. Сондықтан бірінші кезеңнен бастап «орындардағы» жұмыс жүйесін қалыптастыру қажеттілігі пайда болды. Мемлекеттік органдарының басшылары мен жастар озаттарын енгізілетін жобаның негізгі қағидаттары жөнінде хабардар ету үшін сапа менеджментін жетілдіру және ИСО 9001: 2000 стандартының сапасын қамтамасыз ету Мектебінің шеңберінде 2008 жылғы сәуір-мамырда «Балаға ынтымақтас қала» Жобасын енгізу бойынша Саран қаласында бірқатар семинарлар жүргізілді.

Орындарда жобаны іске асыру жұмыстарын ұйымдастыру үшін әлеуметтік саланың барлық мекемелерінде «Балаға ынтымақтас қала» жобасы бойынша жоспарды іске асыруды үйлестіру жөнінде топтар қалыптастырылды, ішкі бұйрықтармен жобаны енгізуге жауаптылар тағайындалды.

Әкім о/басары

Ұйымдар, мекемелер басшылары

Үйлестіру бойынша топтар




4-ҚАДАМ. Балалар және отбасылар мәселесі бойынша Қоғамдық Кеңес құру.

Жобаны іске асыруды идарааралық үйлестіру және қаладағы балалардың жағдайын тәуелсіз бағалау мақсатында, шешім қабылдау және Бағдарламаны орындауға балалардың қатысуын қамтамасыз ету үшін балалар және отбасылар мәселесі бойынша Қоғамдық Кеңес құрылды.

Қоғами кеңес

Жастар озаттары

Жобаны іске асыру бойынша мақсаттарды айқындау, басымдылықтар мен негізгі бағыттарды құрылымдандыру үшін маслихат сессиясында «Қазақстан балалары. Саран, балаға ынтымақтас қалаға бет алу» іс-шаралар жоспары, Тұжырымдамасы, Бағдарламасы және «Саран, балаға ынтымақтас қалаға бет алу» Стратегиясы әзірленіп, бекітілген. Нәтижесінде жобаны іске асыру шегінде мекеменің жұмыс бағыттары және қаржыландыру көздері белгіленді.

Қоғами кеңес

Жобаны талқылау

«Балаға ынтымақтас қала» Жобасының негізгі қағидаттарына қолданылатын бағдарламаларды сәйкестендіру үшін әкімгерлер оларға түзету енгізді. Бағдарламаларды іске асыру бойынша жоспарларға балалар мен жастар тіршілік әрекетін жақсартуға бағытталған іс-шаралар енгізілді.

Әлеуметтік бағдарламалардың талдау мен мониторингі бөлімі

Бағдарламаларды әкімгерлер түзетуі

«Балаға ынтымақтас қала» бастамасы ниеттер туралы мәлімдеме болып қала бермеу керек. Үрдісті үнемі қадағалап байқау қажет, сол үшін мониторингілеу жүйесі қалыптастырылды. Бағдарламанының іске асырылуын мониторингілеу және бағалау жүйесі бағдарламаны үйлестіру бойынша топтардың тоқсан сайынғы есеп берулеріне, әлеуметтік сұрақ-жауаптар қорытындысына және статистикалық деректерге негізделеді. Қала әкімінің «Саран, балаға ынтымақтас қалаға бет алу» Стратегиясын іске асыру үрдісіндегі жобаны іске асыру сапасын мониторингілеу үшін объективті және субъективті өзгерістерін белгілейтін 8 бағыт бойынша индикаторлар әзірленген: жалпы мәліметтер, денсаулық сақтау саласы, білім беру, мәдениет, отбасы амандығы, әлеуметтік қорғау, қылмыстық, бюджет шығындары жағдайлары.

«Балаға ынтымақтас қала» - бұл тек қана қала өкіметінің жұмысы емес. Қаладағы балалар жағдайы, олардың дамуы ең алдымен оларды қоршаған балалар мен ересектерге байланысты.

Жоба шегінде жүргізілетін жұмыс келісім-шарт жасасу, меморандум қабылдау, мемлекеттік әлеуметтік тапсырысты іске асыру сияқты дәстүрлі формаларды пайдалана келе әлеуметтік серіктестік қағидатында іске асырылады. Аталмыш жұмысқа үкіметтік емес ұйымдар, бизнес-бірлестіктер, БАҚ тартылған.

Қиын өмірлік жағдайға душар болған балаларға жәрдемдесу мақсатында қалада «Жасыл бұтақша» жобасы қызмет көрсетеді, бұған бүкіл қала құрылымы қатысады. Жобаны іске асыру бойынша ұсынымдар жасау үшін қала ұйымдары мен мекемелерінде «Пікіріңіз, сұрақтарыңыз, ұсыныстарыңыз» атты пошта жәшіктері орнатылған. Құқықсақтау органдарының, кәмелетке толмағандар құқықтарын қорғау бойынша комиссиясының, «Білім бөлімі» ММ, «Жұмыстандыру және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі» ММ, «Саран қаласының емханасы» МКҚК өкілдерімен бірлесіп, БАҚ, ҮЕҰ, ата-аналар жұршылығы қатысуымен «Жеткіншек», «Балалар түнгі қалада», «Денсаулық», «Бала еңбегі» және т.б. профилактикалық рейдтер жүргізіліп жатады. Жеткіншектер арасында келеңсіз оқиғалардың алдын алу мақсатында, жазғы демалысты ұйымдастыру, жазғы кезеңде балалар мен жеткіншектерді сауықтыру және бос уақытын қамту мақсатында дәстүрлі қалалық «Ескерту – қорғау» акциясы шеңберінде қала мектептері мен ата-аналар жұртшылығының қала құрылымы өкілдерімен кездесулері жүргізіліп жатады.

«Балаға ынтымақтас қала» бастамасының маңызды қағидаты шешім қабылдауға балалардың қатысуы болып табылады. Бүгін қалада қабылданып жатқан балалыққа қатысты шешімдер балаларды осы мәселені шешуге кеңінен қатыстыруды көздейді. Бұл балалардың мүдделері мен құқықтарына сәйкестігінің кепілі болып табылады.

Бұл бағыттағы жұмысты жүйеге келтіру үшін қала мектептерінің өзін-өзі басқару кеңестері бастамасы бойынша 2008 жылғы 19 желтоқсандағы 10 қалалық мәслихаттың шешімімен қала мектептері оқушыларының ішінен балалар мәслихаты бекітілді. Балалар мәслихаты – бұл балалардың азаматтық бастамасын қолдау және дамыту, олармен жүргізілетін жұмыстың болашақты формаларын ендіру механизмі. Қала басқаруға қатысудың басқа түрі өзін-өзі басқару мектептік кеңестер жұмысы болып табылады. Балалар қаладағы барлық іс-шараларды ұйымдастыру және жүргізудің тікелей қатысушылары мен кеңесшілері болып табылады, мектептік кеңес пен балалар мәслихаты арқылы іс-шаралар жүргізу жоспарларына ұсынымдар жасалады. Қала деңгейінде балалар мен жастарды шешім қабылдау үрдісіне қатыстырудың, менеджмент негіздеріне оқытудың тағы бір механизмі мектептік өзін-өзі басқару мүшелері, орта арнайы оқу орындарының оқушылары мен жұмысшы жастар қатысатын «Жас озат мектебі» қалалық жобасының іске асырылуы болып табылады. Мектеп оқуларын жыл сайын қала әкімдігі ұйымдастырады. Оқу курсын табысты аяқтаған тыңдаушыларға қала әкімінің сертификаты тапсырылады.

Осының бәрі қала өкіметінің саясатын қалыптастырғанда балалар пікірін есепке алу механизмдерін әзірлеуге мүмкіндік берді, сондай-ақ, балалар мен жеткіншектердің қаладағы қоршаған ортаны жақсартуға бағытталған бастамаларды әзірлеп, іске асыруға қатысуын қамтамасыз етті.

Баланың қажеттілігіне сәйкестендірілген, мектеп, отбасы және көпшілік ынтымақтастығы үшін жағдай жасалған, балаға бейімделген білім беру ортаға көшуді қолдау мақсатында қаланың 4 мектебінде (50%) «Балаға тілектестік қарым-қатынас мектебі» жобасы енгізілді; аталмыш мектептер оқу үрдісінде оқушылар арасында міндетті түрде тілектестік қарым-қатынас орната келе, балалардың жоғары сапалы негізгі білім алу құқығын қамтамасыз етуге себепші болады.

Жоғарыда айтылған жобаларды үйлестіру мақсатында «Саран қаласының білім бөлімі» ММ және жоба енгізген мектептерде «Балаға тілектестік қарым-қатынас мектебі» жобасының кеңесші-үйлестірушінің қосымша мөлшерлемелері енгізілді.

Саран қаласы өзінің рәміздеріне ие: қалалық мәслихат сессиясында бекіткен «Балаға ынтымақтас қала» белгісіне, әнұранға. Бүгін белгі жоба бойынша жарнамалық және ақпараттық материалдарды ресімдеу үшін қолданылады. Омыраубелгілер, белгісі бар блокноттар, қағаз қапшықтар жасалды.

Балалардың құқықтарын және заңды мүдделерін іске асыру үшін қалада орындаушы органдармен, құқықсақтау органдарымен, білім беру, денсаулық сақтау және үкіметтік емес ұйымдарымен өзара әрекеттестіктегі, үнемі қолданыстағы ақпараттық-кеңестік органдар болып табылатын Қоғамдық қабылдау бөлмесі және сенім телефоны құрылған. Отбасылық жағдайсыздығының алдын алуға қалалық білім бөлімінің жанындағы Жағдайсыз отрбасы орталығының жұмысы бағытталған. Жұмыстандыру және әлеуметтік бағдарламалар бөлімі жанында Отбасын қолдау орталығы қызмет көрсетуде. Емханалық гинекология орталығында Жас ана мектебі құрылған. Көмекті қажет ететін ана мен отбасын қадағалау және қолдау мақсатында, сондай-ақ, баланы мұнан әрі де сүйемелдеу үшін «Саран қ. емханасы» МКҚК «Дені сау бала» кабинеті қызмет көрсетеді.

Қалалық өкімет органдары қала тұрғындарын үнемі бастама туралы хабардар етіп, балаларға тілектес қоғам қалыптасуына себепші болады. «Саран, балаға ынтымақтас қалаға бет алу» жобасы жөнінде жұртшылықтың дұрыс пікірін қалыптастыру мақсатында буклеттер, кітапшалар, ақпараттық парақтар әзірленіп, таратылады. Балаларды отбасыларға орналастыру бойынша кітапшалар әзірленіп, таратылды («Патронаттық тәрбиешілерге арналған оқу құралы», «Қамқоршыларға арналған оқу құралы», «Асырап алған ата-аналарға арналған оқу құралы», «Бала асырап алушыға арналған оқу құралы»). Кәмелетке толмағандардың құқық және міндеттері бойынша төлқұжаттар әзірленіп, таратылды.

Аталмыш жобаны іске асыру бойынша көпшілікті хабардар ету мақсатында қалада балалар-жастар сайты, «Сіздің газетіңіз» қалалық газеті бетінде «Жастар калейдоскопы», «Саран, балаға ынтымақтас қалаға бет алу» айдарлары ұйымдастырылды .
Жоғары атап айтқан әрекеттерді іске асыру мемлекеттік органдарының, қоғамдық бірлестіктерінің, бизнес-бірлестіктерінің және басқа да мүдделі ұйымдарының балалық жас түйінді мәселелерін шешуде күшін біріктіру бойынша, балалар мен жеткіншектер құқықтарын іске асыруға тең мүмкіншіліктер жасау бойынша жұмыстың нәтижелілігін жоғарлатуға мүмкіндік берді. Аталмыш жұмыс келешекте жаңа мүмкіндіктер қарастыруға және жұмыс барысында туындаған түйінді мәселелерді кезең-кезеңмен шешуге жағдайлар туғызады. Алдағы кезеңдерде қала қатысушы мүдделі органдар, құрылымдар және тұлғалар тобын кеңейте келе, біздің балаларымызға лайықты өмір сапасын қамтамасыз ету бойынша жұмысын жалғастыра түседі.

№ 4 қосымша

• 
  баланың өз қажеттілік талаптарына сай бейімделеген білім беру ортаға көшуді қолдау;
  
• 
  мектеп, отбасы және жұртшылық әрекеттерінің ынтымақтастығы үшін жағдай жасау;
  
• 
  мектепті өзін-өзі басқаруды жергілікті бірлестікте құрылған, орталықсыздандырылған тұрғыдан нығайту;
  
• 
  сабақ босату жағдайларын анықтау жүйесі мен мониторингін әзірлеу.
  

Денсаулық сақтау халықаралық ұйымы «Балаға тілектестік қарым-қатынас мектебінің» 9 бағалау өлшемін ұсынды:

1. 
   Физикалық қоршаған орта.
   
2. 
   Ғимарат және ыңғайлылық.
   
3. 
   Оқу материалдары және жабдық.
   
4. 
   Психоәлеуметтік ахуал.
   
5. 
   Оқушының қатысуы.
   
6. 
   Белсенді білім беру.
   
7. 
   Мектеп-үй қарым-қатынасы.
   
8. 
   Мектеп-бірлестік қарым-қатынастығы.
   
9. 
   Денсаулықты мадақтау және сақтау.
   

БТҚҚМ-де оқу үрдісінде қатысушылардың арасында тілектестік, өзара сыйластық қарым-қатынасын, сондай-ақ, мектептен тыс ұйымдар тарапынан да сыйластық білдіреді.

Оқушыға мұғалімнің жылы тілектестік қарым-қатынасы өте маңызды, мұғалім қамқорындағыларға сабырлылық және түсіністік көрсету қажет. БТҚҚМ-і оқушының құқықтарын сақтауды негіз етіп алған.

Уәжлің жетілдірілген жүйесінің маңызы зор. Мұғалімдер оқушының жоғары көрсеткіштеріне мүдделі, ол үшін қалай өз біліктілігін көтерсе, солай өз оқушыларына жақсы нәтиже көрсетуіне дем беруі қажет. Өз жұмысының түрлі жайларымен қанағаттануда мұғалім уәждемесінің маңызы зор (еңбекақы, өз мақсатын жүзеге асыру мүмкіндігі).

Оқу үрдісі барлық қажетті материал және құралдармен, ыңғайлы жиһазбен, ал мұғалім болса – тегін әдістемелік материалмен қамтамасыз етілген.

БТҚҚМ мұғалімдері жоғары деңгейлі дайындықтары мол. Айтарлықтай мәселе, әсіресе ауыл мектептерінің – кадрлар жетіспеушілігі. БТҚҚМ-де оқытушылар құрамы қандай жоғары қамсыздандырылған болса, сондай әкімшілік штат және басқа да қажетті қызметкерлермен қамсыздандырылуы қажет.

Балаға тілектестік қарым-қатынас мектебінде ата-аналар балалының тәрбиесі мен оқуына тартылады.

БТҚҚМ-де балаларға саламатты өмір салты дәріптеледі, қосымша білім ыңғайлы түрде беріледі.

2010 жылы «Балаға тілектестік қарым-қатынас мектебі» жобасының тұжырымдамасы іске асырылу мүмкіндігі бола қалса, стандарттарының және оқу-әдістемелік кешендерінің әзірлемесі жоспарланған.

Айта кетерлік жәйт, балаға тілектестік қарым-қатынас өлшемдерін сақтау, мектепке бүкіл шағын ауданың нәтижелі демалу және сауық құру орталығына айналуға мүмкіндік береді.

№ 5 қосымша

Өз қызметінде БЖҚК келесі міндеттерді іске асырады:

• 
  аурушаңдықтың, түйінді мәселелер және олардың қайталануының алдын алу;
  
• 
  емдеу және сауықтыру;
  
• 
  ақпараттық және кеңестік сүйемелдеу;
  
• 
  заңды азаматтық құқықтарын зерделеу және қорғау;
  
• 
  клиниканың әр клиенті үшін емдеуді, әлеуметтік және психологиялық мәселелердің шешілуін жеңілдететін психологиялық жайлы жағдай жасау, бұл көрсетілетін қызмет түрлері жиынтығын нәтижелілігіне себеп болады;
  
• 
  балалар мен жастардың мүмкіншілігіне сай медициналық-психологиялық-әлеуметтік бағдарламаларын іске асыру үшін денсаулық сақтау технологияларының асқан тәжірибелерін пайдалану, жетілдіру;
  
• 
  саламатты өмір салтының мәдениетін қалыптастыру.
  

Қызметтің негізгі қағидаттары келесі:

• 
  еріктілік, ыңғайлылық, тілектестік;
  
• 
  құпиялылық, төзімділік, кәсіби кодексін ұстану, уақытылылық, жеткіліктік болып табылады.
  

БЖҚК дәстүрлі медициналық мекемеден айырмашылығын төмендегі кесте бойынша қадағалауға болады:

Әлеуметтік тәжірибе әйгілегендей, адам өміріне топтарға бірігу айтарлықтай ықпал етеді. Клуб – бұл адамдардың мүдделері бойынша ерікті бірігуі, клуб мақсаты көлемді, ал клуб қызметі бос уақытты ұнамды ұйымдастырудың үлгісі болып табылады. «Демеу» МОДА әкімшілігі және әлеуметтік қызметі емхана пациенттерінің қажеттіліктері мен мұқтаждықтарын зерделей келе, бірқатар ынталы клубтардың құрылуына себепші болды, олардың мақсаты СӨС дағдыларына машықтандыру және әлеуметтік мәселелерді шешу арқылы денсаулық пен өмір сапасын жақсарту болып табылады. «Демеу» МОДА жанында келесі клубтар қызмет көрсетеді: «Достойный возраст» клубы, «Грамотные родители – здоровое потомство» клубы, девиантнтты мінез-құлықты жеткіншектер клубтары «Эврика», «Анонимные наркозависимые», жеткіншектер клубы «Сенім», «Безопасное детство», ерекше мұқтажды тұлғалар клубы «Үмiт», кардиологиялық клубы «Жансая».

2004 жылдан бастап Астана қ. тәжірибесі Өскемен, Семей қалаларында кең таралды.
№ 6 қосымша
« гайденс» ҚЫЗМЕТІ

(АҚШ тәжірибесі)
«Гайденс» қызметі американдық мектепте мақсаттылы әлеуметтендіру жетекшісі болып танылады, 1910 жылдан бастап қызмет етеді. «Гайденстің» тарихи қызметі қоғамның балалар мен жастарды социумға бейімдеу қажеттілігі арқылы пайда болды. Оның қызметтері әлеуметтендіру факторы ретінде білім беру қызметіне барабар. Баланы мектепке даярлау «Гайденстің» басқа міндеттерге қарағанда тар және ерекше міндеті болып табылды.

Заманауи американдық мектебінде «Гайденс» қызметі құрылым бөлігі болып табылады да, оқу үрдісімен қандай байланыста болса, тәрбие үрдісімен сондай байланыста болады: бұл қызмет оқушы тұлғасын бейімдеу және басқарумен шұғылданады. Қызмет атауы ағылшын етістігі «to guide» (жетектеу, басқару, бағыттау) пайда болған. Кең мағынада «Гайденс» сөзін оқушылар да, ересектер де қиын жағдайларда таңдау қажеттілігі, шешім қабылдау немесе жаңа жағдайларға бейімделу қажеттілігі пайда болғанда көмек деп түсінеді.

«Гайденс» қызметінің үш негізгі бағыты тұжырылымданды:

1) экономикалық – кәсіби бағдар беру;

2) оқу – оқыту бағдарламаларын таңдау;

3) әлеуметтік – оқушының тұлғасын зерделеу.

«Гайденс» қызметінің ұйымдастыру құрылымы
«Гайденс» психологиялық-педагогикалық қызметі АҚШ мектептік білім беру жүйесінің ажыратылмас бөлігі болып табылады. Оның қызметін министрліктер деңгейінде арнайы бөлім үйлестіреді. Штаттар мен округтар деңгейінде директорлар не қызметтің үйлестірушілері басшылық ететін бөлімдер бар. Әр мектептік округта және жеке сыныптарда өздік «Гайденс» бағдарламасы жасалады. Қауымның мүдделері негізінде оқу бағдарламалары қалай жоспарланса, солай тәрбиелік бағдарламалар да жоспарланады.

Мектептердің көбінде мектеп директоры, оның орынбасарлары, бас каунслер және бірнеше балалар алдында беделді педагогтардан құралған арнайы комитеттер бар. Мұндай комитеттердің міндеттеріне оқушылардың тілектерін зерттеу; шешуде ересектер көмегін қажет ететін мәселелер және «Гайденс» мектеп бағдарламасын онан ары өңдеуі кіреді. Мұндай жоспарлау әдісі оқушылардың даму қозғалысын есепке алуды үнемі жүргізуге және аталмыш дамуға басшылық ететін пелагогтардың әрекетін түзетуге мүмкіндік береді, бұл жүйе икемділігінің дәлелдейді.

«Гайденс» қызметінің ұйымдастырылуы туралы сызбанұсқа-түсінік (1-сызбанұсқа)

1-сызбанұсқа

«Гайденс» бағдарламасына қатысу үрдісінде мектеп қызметкерлерінің өзара әрекеттестігі жөнінде мәселені қарастыра келе, тәрбие үрдісі деп түсінетін «тәрбие объектінің әлеуметті көздеулі дамуында» олардың барлығы белгілі бір қызметтерді орындайтынын ескере кету жөн.

Мектеп директоры және бағдарлама жетекшісі (үйлестірушісі) бақылау қызметін орындайды. Каунслер мен бағдарламаның басқа қатысушылары арасындағы қарым-қатынас субъекттік-объекттік сипатты.

Каунслерден басқа «Гайденс» қызметінің қатысушылар арнайы тобына ресми қызметкер, психолог, оқушылардың сабаққа қатысуына жауап беретін қызметкер, дәрігер, мейірие, сотпен байланыс бойынша атташе, мұғалім-кеңесшілер, «үй бөлмесінің» мұғалімдері, клубтар мен командалар жетекшілері, ассистенттер-хатшылар.

Бағдарламаның негізгі тұлғасы – каунслер. Ол «Гайденс» қызметінің мақсаттарын жақсы білуге тиіс, балалар және ересектермен жемісті қарым-қатынас құруға қабілетті, зерттеу жұмысына бейімді болуға тиіс. Мектепте бірқатар жауапты міндеттер орындаудан басқа каунслер қоғамда көптеген жеке тұлғалар және ұйымдармен өзара әрекеттестікте болады. Балалар үшін ол кеңесші, жетекші сенімді тұлға, ересектермен келістіруші болып табылады. Педагогтар алдында ол әдіскер, кеңесші қызметін орындайды. Әкімшілік үшін ол – тұлға даму мәселелері бойынша маман, оқу-тәрбиелеу үрдісі басшыларының бірі, мектеп пен жұртшылық арасында байланыс бөлігі. Ата-аналар үшін ол – бала тәрбиесі мен даму мәселелері бойынша кеңесші.

Сонымен, «Гайденс» қызметінің маманы америкалық мектептің тәрбие әрекетінде оқушы тұлғасына әсер ету бүкіл құралына ие жетекші тұлға болып танылады.

2-сызбанұсқа

Әлеуметтік өкілеттіктер

Жеке меншік ұйымдар

Оқушылар отбасы

Бизнес пен өндірістік

Түзету орындары

Діни ұйымдар

Оқу орындары

2. Ақпараттық қызмет «Гайденс» қызметінің бүкіл мәселелері бойынша ақпарат таратуға байланысты. Алайда қызметтің бұл құрамдасы мақсаты тек статистикалық деректер тапсыру емес, оқушылардың қоршаған дүниенің факторларын тікелей жағдайларға немесе келешектегі жоспарларына байланысты түсініп, бағалауға көмектесу болып табылады.

3. «Каунслинг» қызметі (кеңес беру) «Гайденс» қызметінің, бәлкім, ең маңызды бөлігі болар, себебі тек сол ғана бала тұлғасына жекелеген әсер етеді. Қызметтің басқа түрлерімен салыстырсақ, бұнда жартылай мамандар болмайды. Каунслинг «каунслер мен оқушы арасындағы өзара әрекеттестік үрдісі, ол тұлғаға өзін-өзі және қоршаған ортасын түсіне білуге көмектеседі, соның нәтижесінде келешектегі мінез-құлық мақсаты мен құндылықтары өңделіп, нақталады» деп белгіленеді.

Каунслинг келесі ерекшеліктермен сипатталады: оқушының ақпараттануда, кеңес, нұсқаулық, көмек алуда және ересектер тарапынан түсіністік қажеттілігі туындағанда қарым-қытынас пайда болады. Оқушыға пайда болған мәселені шешу үшін өзінің білімі мен машығы жеткіліксіз болғандықтан, көмек қажет. Каунслер көмекке әзір, себебі ол тек педагогика мен психология, тұлға және мінез-құлықтық ғылымдар саласында арнайы білімдерге ғана ие емес, ол өмірлік тәжірибеге ие. Өз мамандағы бойынша ол бала тұлғасының дамуына жәрдем көрсетуге бейімделген.

4. Жолдама қызметі оқушыларды жұмыстандыру немесе басқа оқу орнына орналастырумен шұғылданады. Жеке мектептерде мұндай әрекетпен кәсіби бейімдеу және жұмыстандыру бойынша арнайы каунслерлер айналысады. Оның міндеті мектепті бітіргендерді, сондай-ақ, оқығысы келмейтін не мүмкіндігі жоқтарды жұмысқа орналастыру болып табылады.

Талай оқушылар отбасылық немесе қаржылық себептермен күндізгі мектепте оқуды тоқтатады, оснау жағдайларда олар жұмыс істейді де, кешкілік қысқартылған бағдарламалар бойынша оқиды. Мұндай жағдайда каунслер өндірісте мамандығын шұғыл игеруге көмектесетін пәндерді таңдап береді.

Мектеп бітірушілерінің сәтті жұмыстануына каунслердің Жұмыстандыру бойынша қызметтің жергілікті бөлімшесімен тығыз байланысы көмек етеді.

Жолдама қызметінің оқушылар мектепті тастап кетудің алдын алуда маңызы зор, ол уақытылы үлгере алмаған оқушыны ауыстырып, мектепті машақатқа түсуден босатады. «Гайденс» қызметінің нәтижелілігі осы кезеңде алдыңғы үш кезеңде қаншалықты жемісті жұмыс жүргізілгеніне айтарлықтай дәрежеде байланысты.

«Гайденс» қызметкерлері жауаптарды талдай келе, жұмыстың қандай да болсын бағыттары нәтижелілігін қадағалай алады және уақытылы өзгертулер енгізе алады. Жастар мен ересектердің, мектепте болсын, мектептен тыс болсын, өз тәжірибесіне орай әрекеті туралы мәліметтердің көлемді қоры қолданыстағы білім беру жүйесінің осалдығы мен құндылығын бағалауға мүмкіндік береді. Материалдардың жалпы қорытындысы каунслердің ұсынымдары мен оқушының өмірлік жол таңдауы арасындағы байланысын тауып көрсетуге жағдай жасайды. Кей мектептерде Мектеп бітірушілер қоғамдастығы болады, оларда бақылау қызметінің нәтиже қадағалау бойынша міндеттері айтарлықтай жеңілдейді.

Бағалау келесі параметрлер бойынша жүргізіледі:

• 
  мектеп бітіруші негізгі академиялық және еңбек дағдыларына ие болуы тиіс;
  
• 
  мектеп бітірушіде еңбек құндылығы туралы ұғым қалыптасқан болуы тиіс;
  
• 
  мектеп бітіруші мансап таңдап, тиісті жұмыс тауып оған орналасуы қажет;
  
• 
  әр мектеп бітіруші тұлғааралық қарым-қатынас пен өзін-өзі бағалаудың бастапқы дағдыларын игеруі тиіс;
  
• 
  мектеп бітіруші демалу және сауық құру уақытын қайда және қалай өткізу туралы ұғымы болуы тиіс.
  
• 
  мектеп бітіруші саналы, мағыналы қимыл-әрекетке тырысуымен ерекшеленуі қажет.
  
• 
  мектеп бітіруші маман ауыстыру мүмкіндігін және осыған байланысты әлеуметтік пен тұлғалық сипатты салдарын сезінуі тиіс.
  

«Гайденс» қызметі қызметкерлерінің кәсіби ұйымы АГҚ (Американдық «Гайденс» Қоғамдастығы) өз міндеттері есебіне ғылыми, педагогикалық әдебиет басып шығаруды, «Гайденс» мәселелері бойынша зерттеулер жүргізуді қосады. «Гайденс» қызметінің нәтижелілігі, оның ықпалының артуына жұмыстың алуан түрлілігі, оқушылар тұлғасын қалыптастыруда жаңа тұрғылар іздеу себепші болып табылады.

№ 7 қосымша