Психопрофилактика
—
клиент
психикасында
үнамсыз
көріністерді болдырмауға бағытгалған алдын - any іс-әрекеті.
Психокоррекция (психологиялык түзету)— қажетті психологиялык
сапалар мен күйлерді өзгерту, бекіту немесе қалыптастыруды
көздейтін мақсатқа бағытталған эсер ету жүмысы. Психологиялыкр
реабилитация — тұлғалық және әлеуметтік мэртебелік күйлер,
бұзылған психикалық функцияларды, күйлерді қалпына келтіруге,
түзетуге немесе орнын толтыруга (компенсациялауга) багытгалған
психологиялык, педагогикал ық, әлеуметтік тұргыдагы шаралар
жүйесі.
Психогигиена - клиентгің қажетті психикалық функциялары мен
күйлерін камтамасыз ету, бекіту және сақтау шарттарын жасауга
байланысты психологтьщ жұмысы. Практикалық жұмыс процесінде
психолог
өз
функцияларын
психологиялык
кеңес
беру,
психопрофилактика, психокоррекция, психогигиена, психологиялык
реабилитация сиякты багыттар бойынша кешенді түрде жүзеге
асы рады. Бұл багыттардың барлыгы бір — бірімен өзара байланысты
жэне тэжірибеде жүмыстар бөлінбейді, тек бірін — бірі өзара
толықтырып
отырады.
Алайда
осы
бағыттардың
өзіндік
ерекшеліктерін анықтау үшін олардың ішінен практик психологтьщ
өзектілейтін жэне өзінің кәсіби іс-әрекеті процесінде іске асыратын
негізгілерін бөліп көрсетуге болады.
Психологиялык, кеңес беру жэне агар ту. Кеңес беру, бұл -
психологтьщ орын алған күйлердің себептері мен кемшіліктерін
клиентпен бірлесе отырып анықтауга негізделген, ұсыныс беру
сипатындагы жүмысы. Психологиялык агарту күнделікті тіршілік ету
контекстінде жэне мақсаттық шаралар түрінде жүзеге асады. Ол
клиенттің психологиялык мәдениетін арттыруга багытталган.
Әртүрлі сфералардагы практик психологтардың іс-эрекетімен
танысу олардың күнделікті еңбегін ұйымдастыруда шешілмеген
мэселелер мен көптеген келеңсіздіктердің кездесетіндігін көрсетеді.
Оның ішінде, психологтьщ еңбек шыгыны мен негізгі іс-әрекет
багьггтарының көріну деңгейін қолайлы деп айтуга келмейді.
Практикалық іс-эрекеттің жекелеген багыттарында еңбек
шығындарының жеткіліксіздігі байқалады. Ол шамамен 31%-ы
қүрайды. Ол басқа жұмыстарга қолайлы нормадан 34%-ы жогары,
артық уақыт пен күш жұмсалады. Сонымен қатар, психологтар өз
күиггерінің 17%-н өздеріне тэн емес функцияларды орындауга
жұмсайды.
Жалпы
өлшеуде
практик
психологтардың
еңбек
43
шығындарының тек 35%-ы ғана олардың қолайлы еңбек болжамына
сәйкес бөлінеді [18,35 б.].
Практик психолог шығармашылығының құпиясы неде деген
пайымдаудың соңында мыналарды атап кеткен жөн. Қандай да бір
мәртебесі
бар
функционер
ретіндегі
практик
психологтың
шыгармашылық бағыты мен соған сәйкес жузеге асыратын өнімді
кәсіби іс-эрекеті еңбектің қолайлы жүйесін енгізу жағдайларында
ғана мүмкін болады. Мұндай жүйені жасау мен жүзеге асыру
перспективалы жэне ағымдық жоспарлармен берілетін қолайлы
модельдер, алгоритм жэне технологиялар түрінде болса мақсатқа сай
болады. Өмір сөзсіз өз түзетулерін енгізеді, алайда негізі тактикалық
тексерілген, ғылыми негізделген жэне стратегиялық тұргыда да,
тактикалық тұргыда да құрылған болуы тиіс. Осьшың барлыгы
практик психологтьщ өзінің көп қырлы еңбегінде шыгармашылық
пен инициатива таньггуыньщ негізі болып табылады.
Практик психологтың іс-әрекеті ол үшін жеткілікті негіздер
болған кезде тиімді болады деу заңды. Мұндай қорытындыны
салыстыру немесе баламаларды таңдау кезінде жасауға болады.
Аталмыш салыстыру мына екі мәселе шешілген жагдайда мүмкін
болады: біріншісі - тиімділік көрсеткіші дегеніміз не жэне салыстыру
немесе таңдау қандай белгі, ереже бойынша жүзеге асырылады.
Психологтың
практикапық
іс-әрекетінің
тиімділік
критерийлерін таңдау оны тиімдендірудің маңызды кезеңі болып
табылады. Бүкіл әлеуметтік - психологиялық жүмыстың барысы мен
нәтижесі оның дәлдігіне айтарлықтай дәрежеде тәуелді болады.
Критерий (гр. тіл ауд. Kriterion - пайымдау үшін қүрал) -
әлденені бағалауга, анықтауға немесе топтастыруға негіз болатын
белгі; пайымдау, багалау өлшемі. Критерий объектінің мәнді
өзгерістерін көрсетеді және шекті білу, оның мәнінің нақты түрде
көрінуінің шегі, толықтыгын білу болып табылады [22,23,24]. Бүл
күрал - бағалауга қажетті қүрал, бірақ оның өзі бага болып
табылмайды. Сонымен қатар, критерийді таңдау көп жагдайда
білгірлікгі, барынша нэтижелі жэне психолог үшін ең маңызды іс-
әрекеттен түратын практикалық қызығушылықтарымен анықталады.
Бүл жагдайда ол практик психологтың кәсіби іс-әрекетінің маңызын,
ол туралы
білімдердің жиынтыгын
немесе
осы
іс-әрекетгі
тиімдендірудің нақты жетістіктері
мен мүмкіндіктері жайлы
білімдердің жиынтыгын сипаттайтын гылыми негізделген “модель”
ретінде көрсетілуі мүмкін.
44
