екендігін айқын түсінуі де маңызды. Оның жеке шектеулері немесе
қарама-қайшы көрсеткіштері кәсіби іс-эрекеттің табысты болуына
кедергі келтіретін тұлғалық қиындықтар, кедергілер мен блокаторлар
тобын
қалыптастыратын
объективті
база
болып
табылады.
Акмеограммада аталмыш сипаттамалар - қарама-қайшы көрсеткіштер
жеткілікті түрде жан-жақты келтірілген. Бұл жерде эр түрлі еңбек
сфераларында тиісті функцияларды атқару ерекшелікгері анағұрлым
кеңталаптар жүйесін ұсынатындыгын ескеру қажет [18].
Сонымен
қатар
практикалық
психологта болмауы тиіс
психологиялық сапаларды бөліп көрсетейік.
Практикалық
психологта болмауы
керек психологиялық
сапапар:
1. Бір ғана көзқарасты ұстану. басқадай мумкін болатын
көзқарастарға деген багапаушылық қатынас.
2. Тұлгааралық ықпалды түсіне білмеу, барлығында тек өзінің
тікелей әрекетінің бейнесін ғана көру.
3. Жұмыстың таптаурынды эдістері мен формаларын қолдану.
4. Психологиялық және кәсіби білгірлігінің төменгі деңгейі.
5. Үжымға
арапасып
кете
алмауы
және
ұжымдагыларға
психологиялық ықпал ету әдістерімен эсер ете білмеу.
6. Адамдарды жек көру, олармен жұмыс істей білмеу.
7. Үзілді-кесілділік, негізгі мен қажеттіні бөліп ала білмеу.
8. Адамның психологиясын түсіне білмеу жэне оның проблема-
ларын бірлесіп шешуге ұмтылмау.
9. Адам психологиясын индивид, тұлға, іс-эрекет субъектісі, жеке
дарапыгы тұргысынан түсіне білмеу.
10. Тұлга, қарым-қатынас, іс-эрекет психологиясын білмеу,
еңбекке қабілетгілігі, мотивациясының төмен деңгейі.
11. Таптаурындарға бой ұруы, өзін-өзі дамыту, өзіндік іске
асырылуына қызыгушылығының жоқгыгы.
12. Психологтың
кэсіби
іс-эрекетінің
субъективтіленуіне
қабілетсіздігі.
13. Өзін-өзі дамьггу мен өзіндік іске асырылуының негізінде
өзінің еңбектегі мәртебесін бекітуге құлықсыздығы.
Сонымен, кэсіби іс-эрекет практик психологтың тұгас еңбегінің
басты компонент! болып табылады. Оны критерийлік модуль
көрсеткіштерін қолдана отырып талдау, оның кәсіби білгірлігін жан-
жақты багалауга мүмкіндік береді. Осындай бағалау іс-эрекеттің
субъектілі жагын көрсетеді. Оның объективті сипаттамаларын
37
(міндеттер, функциялар, нәтижелер) ескере отырып, акмеограмманың
басты бөлігі — нақты білім беру, басқару, өндіріс, бизнес, сауда және
т.б. сфералардағы психологтың профессиограммасы қүрастырылады.
Нақты қалыптасқан сапалардың профессиограмма талаптарына
сэйкес келу дэрежесі практик психологтың практикапық іс-эрекетге
Практик психологтың кэсібиліктің
биігірліктің кезекті шебін алуды
өтуді ұйғарады. Олар: кэсіби
лгірліктщ деңгеиін сипаттайды.
тыңына жету стратегияларын
ын сақтауы, эрқайсысы кэсіби
ідіретін бірқатар
сатылардан
эрекетгі табысты орындауға
тгуге даярлық; функциялар мен
міндеттерді іске асырудағы кзсіби шеберлік; кэсіби іс-әрекеттің
зерттеу — инновациялық стилін шыгармагиылық түргыда меңгеру
сияқты кәсібиліктің деңгейлерін сипаттайды.
Кэсіби білгірліктің көрсетілген деңгейлері багалаудың эталоны
болып табылады және кэсіби өсу эволюциясын қадағалауға, оның
тенденцияларын анықтауға және кәсіби
әрекетпң тиімділігін
анықтауға мүмкіндік береді. Кэсіби білгірлік нақты іс-әрекеттің
түтас еңбектің негізгі компоненті болып табылатыны эблен янык
осы кәсіби
бірлі
анықгаушы фактор
біліктілік қалаулы нэтижелерге жетудегі
Практик психологгың еңбегі жүйесінің сипаты көптеген
талаптарға негізделгенін айта кету керек. Егер еңбек құрамындағы
жетекші жақ
кэсіби
әрекетті боліп көрсетсек, онда
келтіршген принциптерге сәикес осы іс-эрекеттщ аумагын көрсетуге
болады. Білуге тиісті негізгі принциптер (қағидалар) мыналар:
Кәсіби білгірлік принципі. Аталмыш принцип, тиісті қызметтік
функцияларды іске асыру, әлеуметтік-психологиялық қүбылыстьщ
(процестің) мәнін және оның нақты жағдайлар мен ситуацияларда
көріну ерекшеліктерін білуге негізделетінін көрсетеді. Өзінің
қүқықгары мен міндеттері, мүмкіндіктері мен шектеулері туралы
анық түсшігінщ болуы өте маңызды. Кэсіби білгірлік нәтижесің
функционалдық міндетгерді іске асырудың қүралдарын, тэсілдері мен
өнімді технологияларын жете меңгеруді көздейді.
Бүл принцип психологтың мынандай ережелерді сақтауға
міндетті екендігін анықтайды: психолог пен тапсырыс берушінің
мүдделі
психологтың
білгірлікті негізде ынтымақтасуы, клиентпен
әрекетгесуі қалаулы нэтижеге жету
38
Сыналуиіыга зиян келтірмеу принципі. Бұл принцип практик
психологтың назарын процесс те, оның іс-әрекетінің нэтижелері де
адамның денсаулығына, элеуметгік жағдайы мен қызығушылық-
тарына зиян келтірмей, оның әлеуетті мүмкіндіктерінің таңдалған
еңбек сферасы мен толыққанды белсенді өмір сүруіне анағұрлым
жемісті эсер етуіне мүмкіндік туғызатындай болуы керекгігіне
аудартады.
Бүл жерде жұмыс істеуге тура келетін кез келген адамның
ерекшеліктерін ескеру, мақсатқа жетуде қауіпсіз жэне ең қолайлы
әдістемелерді қолдану, сыналушыға психологпен өзара әрекет-
тесулері жайлы хабардар болуы, психологтың алған нэтижелері
қолданушы адамдарга зиян келтірмеуін қамтамасыз ету маңызды.
Осы принциптің талаптары практик психологтың келесі
ережелерді сақтауын көздейді: психолог пен клиент арасындағы
өзара
қүрмет,
қолданылатын
модельдердің,
алгоритмнің,
технологиялардың жэне тікелей эдістемелердің сыналушы үшін
қауіпсіздігі, тапсырыс берушінің қате эрекетгерінің алдын-алу.
Әділдік принципі практик психологган кез келген адамға күні
бүрын ойланған қатынас жасамауды, ғылыми мәліметтерге қайшы
келетін психологиялық сипаттағы эрекетгерді жүзеге асыру мен
қорытындылар жасауға жол бермеуді талап етеді. Бүл жерде
субъективті пікірге немесе үшінші бір адамның талаптарына тәуелді
емес объективті позицияны алған жөн. Бұл принцип сондай-ақ,
жұмыстың мақсатгарына, зерттеу объектісінің ерекшеліктеріне жэне
нақты мүмкіндіктерге адекватты қүралдар мен технологияларды
қолдануды
ұйғарады.
Альшған
нәтижелер
эрдайым
гылыми
негізделген, тексерілген жэне жан-жақты қарастырылған болуы тиіс.
Бүл нәтижелермен үшінші адамның таныс болуы тек клиентгің
келісімімен гана жүзеге асырылады.
Аталмыш принцип талаптарына сай психолог келесі ережелерді
басшылыққа алуға міндетгі: психологиялық қүралдардың мақсат-
тарға,
накты
клиенттің
жағдайпары
мен
ерекшеліктеріне
адекваттылығы,
нэтижелердің
объективтілігі
және
гылыми
негізділігі, психологтың тапсырыс берушіге беретін мэліметгерінің
мақс атқа сай келу і мен ақылга қонымдьшыгы [19].
Құпиялылық принципі кез келген материалдыц саналы түрде
немесе кездейсоқ таралуына жол бермеуді білдіреді, ол кімнің болса
да - сыналушының, практик психологтың, басшының, т.с.с. беделін
түсіруден аулақ болуга мүмкіндік береді.
39
Достарыңызбен бөлісу: | 
