М. Е. Лобашев к. В. Ватти

Ішек 
таяқшасының 
бірқатар 
штаммаларын 
зерттеу 
олардың 
кейбіреулерінің  арасында  коньюгация  жүрмейтінін,  ал  басқала-рының 
арасында  ол  рекомбинантты  формалардың  пайда  болуы-мен  ойдағыдай 
ететінін көрсетті. Бүл барлық штдммаларды екі топқа бөлуге және оларды 
жыныстық  түрлер  ретінде  карасты-руға  мүмкіндік  берді,  Олар 
Ғ+ 
немесе 
Ғ~ 
таңбасымен  белгіле-неді.  Әр  түрлі  жыныстық  түрге  жататын 
бактериялардың  ша-ғылыстыру  кезіндегі  атқаратын  қызметі  де  түрліше 
болатынын  салыстыру  керсетті. 
Ғ~ 
клеткаларының  ішінен  коныогациядан 
кейін  10~
6
  немесе  10~
9
  клеткаға  1  жиілікте  мерозиготалар  мен 
рекомбинанттар  пайда  болады.  Сондықтан 
Ғ~ 
клеткаларын  «аналық» 
клеткалар деп атайды. 
Ғ
+
 
клеткасы ұрықтандырушы («аталық») клетка ролін 
атқарады,  ол  коньюгация  процесіиде  тұқым  қуалау  информациясын 
сақтайтын ДНК-ны береді. 
Коньюгациядан кейін 
Ғ~ 
көптеген клеткалары культураныя басқа 
ешқандай белгілерін қабылдамастан, 
Ғ
+
 
клеткаларынын. сипатына ие 
болатыны байқалған. Жыныстық фактордың бері-луі басқа генетикалық 
маркерлерге тәуелсіз етеді 
.
 
78-сурет 
Езсһегісһіа  соіі-де  (2) 
коныогацияның  ұзақтығына 
байланысты генетикалық материалдьщ берілу тәуелділігі және Ғ-
фактор 
(1) 
мысалында  эпи-сомалардын.  берілуі:Ғ+-«аталың» 
клеткалар; 
Ғ~ 
— 
«аналық» 
клеткалар; 
Щг
—
рекомбинацияныңжоғары  аныңтайтын  жыныс  түрі: 
В,  £,,  Т 
— 

гендер  символы: 
О
—хромосоманың  донордан  рециниентке 
беріле бастайтьщ учаскесі. 
Жыныстыц  фактор  Ғ+-тщ 
хромосомалық  еместігі,  оның  ДНК-дан 
тұратыны  және  онда  нуклеотидтердің  шамамен  10
5
  жұбы  болатыны 
бірқатар эксперименттер арқылы дәлелденген. 
Қазіргі  уақытта  ДНК-ның  автономиялы  репликацияға  қабі-летті, 
бөліну  кезінде  жас  клеткаларға  берілетін  және  белгілі  бір  белгілерді 
анықтайтын айтарлықтай көп, хромосомадан тыс  молекулалары белгілі. 
Олар 
плазмидтер 
деп  аталады.  /
7
+-фак-тор—ішек  таяқшасының  жақсы 
зерттелген  плазмидтерінің  бірі. 
Ғ
х
 
—■  плазмидтердің  өзгерген  басқаша 
туріне  жатады.  Ол  бол-ған  жағдайда  донор  клетка  бұл  плазмидті 
реципиентке  беріп  қана  қоймастан,  сондай-ақ  хромосомалық  гендерді 
беруге де қабілетті болады. 
Ішек  таяқшасының  басқа  штаммаларының  ішінен  рекомби-нацияның 
жоғары жиілікте болуын анықтайтын және 
Щг 
таң-басымен белгіленген 
тағы  бір  жыныстық  тип  анықталды. 
Ғ~ 
X 
Н^г 
шағылысуы 
рекомбинанттардың өте жоғары процен-тін береді: 10 бастапқы клеткаға 1. 
Сонымен  қатар, 
Ғ
+
 
клетка-лармен  шағылыстырудан  өзгеше, 
Ғ~ 
«аналық» 
клеткалары  Я/Ү-дің  қасиеттерін  ете  сирек  жағдайларда  қабылдайды.  Бұл 
жағдайда жыныстық фактор басқа гендермен тіркесе отырып берілетінін 
және  бактериялық  хромосомада  белгілі  бір  локусты  алып  жататынын 
генетикалық  талдау  көрсетті.  Хромосома 
Ғ~ 
клеткасына  ауысқанда  ол 
әрқашан да соңғы болып шығады (78-сурет, 
2).
 
У.  Хейс 
Щг 
штаммалары 
Ғ+ 
штаммаларынан  шығатынын  және  бұл 
өзгеріс фактордың жойылуымен байланысты еместі-гін көрсетті, өйткені кері 
мутациялануда 
Н}г-+Ғ+ 
жыныстық  фактордың  донорлық  қасиеті  қалпына 
келеді.  Сонымен,  егер  клеткада  Ғ-фактор  болса,  ол  өзін  екі  түрлі,      яғни 
цитоплазмалық  бөлшек  ретінде 
(Ғ+ 
клеткаларында)  немесе  хромосоманың 
локусы ретінде 
(Н[г 
клеткаларында) ұстауы мүмкін. 

Бактериялық  клетканың  хромосомасына  ене  алатын  плаз-мидтерді 
эписомалар 
деп  атайды.  Плазмидтер  геномы  оларды  жеткізетін 
бактериялардың қасиеттерін анықтайды. Қасиеттері әр түрлі болуы мүмкін, 
бірақ  плазмидтер  көп  ретте  бактерия-лардың  ауыр  металдардың 
түздарына,  антибиотиктерге  және  басқа  агенттерге  төзімділігін 
анықтайтын  ферменттерді  жасап  шығаруға  жауапты  болады.  Кейде  олар 
бактериялардың  ауру  туғызғыштығын  да  анықтайды.  Дәрі-дәрмектерге 
резистентті-лікті анықтайтын плазмидтерді і? таңбасымен белгілейді. Олар 
ішек  таяқшасының  бір  мезгілде,  мысалы,  10-нан  астам  антибио-тиктерге 
төзімділігін анықтай алады. Жапонияда дизентерия аурулары терапиясында 
антибиотиктерді қолданудан кейін сипатталған ғажайып құбылысты олардың 
дәл  осы  қасиеттерімен  түсіндіруге  болады.  Аурулар  саны  кенет  кеміді  де, 
содан соң қайтадан тез өсе бастады. Осы уақытта көптік төзімділік, яғни /?-
плазмидтері бар бактериялардың кездесу жиілігі де артты.  Резистенттілікті 
қамтамасыз ететін механизмплазмидтердің антибиотиктерді бүзатын ғіемесе 
инактивтендіретін  ферменг  синтезін  детерминациалау  иемесе  клетканың 
өткізгіштігін  оған  антибиотик  енбейтіндей  етіп  өзгерту  қабілетімен 
анықталадьь  Плазмидтер  молекулалық  массасы  1-10
8
  Д-дан  аспайтын  цир-
кулярлық  формасы  бар  ДНК  молекулаларынан  түрады.  Плаз-мид 
реципиент  клеткасына  бір  созынды  ДНҚ  түрінде  беріледі  де,,  онда  клетка 
мембранасына  бекітілген  күйінде  екі  еселенеді.  Осыдан  кейін  оның 
жабысқақ үштары шеңбер жасай жабысады да, едәуір күрделі спиральданған 
қүрылымға 
айналады. 
Әр 
тур-лі 
плазмидтердің 
репликациясы 
хромосомалық  ДНҚ  репликациясы  секілді  тәуелсіз  реттеледі:  бұл  белгілі 
бір жағдайларда клеткада белгілі бір плазмидтердің ғана талғамалы реплика-
циялануына әкеп соғады. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: