ДНҚ — ТҰҚЫМ ҚУАЛАУ ИНФОРМАЦИЯСЫН САҚТАУШЫ

тышқандарға  пневмококканың  (5)  кап-суласы  бар,  қыздыру  арқылы  өлтірілген 
штаммасымен  бірге,  оның 
(Я) 
капсуласынан  айрылған  тірі  штаммасын 
инъекциялаған. Біраз уақыт еткен соң ол инъекцияланған тышқандардан  капсуласы 
бар  тірі  пневмококкаларды  бәліп  алады.  Сонымен,  елтірілген  пневмококканың 
қасиеті — капсула түзу қабілеті — тірі бактерияға ауысқан. 
1944 жылы осынау жұмбақ құбылыстың табиғатын О. Эвери ез қызметкерлерімен 
бірге  анықтай  алды.  Олар  да  айтылған  екі  —  і?  және  5  штаммасын  алды.  Шешуші 
тәжірибелер алдын-да екі форманың да спонтанды мутациялануы зерттелді. Тегіс 5-
форма  ете  сирек  болса  да,  і?-формаға  мутацияланатын,  ал  /?-форма  5  формаға  іс 
жүзінде  мүлде  мутацияланбайтын  болып  шықты,  яғни  мутация  тек  бір  5—>-і? 
бағытында  ғана  өтеді.  Егер  і?-форманы  5-форманың  елтірілген  клеткаларынан 
алынған  экстрактқа  орналастырса,  і?->-5  езгерісінің  жиілігі  10  000  есе  артқан.  Бір 
штамманын,  (5)  белгісі  экстрактың  бір  заты  арқы-лы  басқа  штаммаға  (/?)  берілетіні 
түсінікті болды. Бірқатар үрпақ бойында сақтала алатын түқым қуалау езгерісі пайда 
болды. Бүдан соң мүқият тазарту — бүл затты 5-форма клетка-ларының экстрактынан 
бөліп алу жүмысы жүргізілді. Зат 
трансформациялаушы фактор 
деп, ал қүбылыстың 
өзі — 
транс-
 

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
формация 
деп  аталды.  Трансформациялаушы  агент  биохимиялық 
табиғаты жөнінен ДНК болып шықты.Трансформация құбылысы ДНК- 
О,,
:
- 
.
]Нк
, 
„  ның  тұқым  қуалау  информациясын  /\Гл^\ 
-оёлЧңуі 
сақтаушы 
ретіндегі ролін анықтай-
\[
:
',д) \ 
тын негізгі дэлелдердің бірі болды. 
ч
-
і
~-
:>
 
г
 ' 
Трансформацияның болатындығын дәлелдейтін тәжірибе схемасы 76-суретте 
келтірілген.  Стрептомицинге  төзімділік 
8т
г
 
штаммасынан 
8т
5
 
штаммасына  стрептоми-цинге  төзімділіктің  түқьгм  қуалау  информациясы 
«жазылған»  ДНҚ  Міс»лекулаларьшың  бөлігімен  бірге  берілді.  Егер  донор 
ДНК-сын  реци-пиент  культурасына  орналастырудан  бұрын  оны  бүзатын 
фермент— дезоксирибонуклеазамен өңдесе, трансформация болмайды. 
Әдетте, әр түрлі белгілер транс-формацияланады, бірақ ол бірден аспайды 
және  кей  жағдайда  ғана  бір  мезгілде  бірнеше  тіркескен  белгілер 
трансформацияланады.  Әдетте,  белгілі  бір  түрдің  әр  түрлі  штаммалары 
арасында  трансформация  болуы  мүмкін,  алайда  таяуда  түр  аралық 
трансформацияның  болу  мүмікіндігі  де  керсетілді.  Трансформация 
механизмі ДНК молекулалары арасындағы рекомбинация болып табылады. 
 
76-сурет, Трансформация құбылысын көрсететін тәжірибенін, схемасы: 
стрептомицинге        сезімтал      8т 
5 
бактерияларының          штаммалары; 
8т
ч
 
стрептомицинге төзімді бакте риялар штаммалары. 

Тканьдер  культурасында  жа-нуарлар  мен  адамның  клеткасы  да  ортадаи  өз 
геномының қүра-мына таңбаланған бөгде ДНҚ-ны қоса алатыны көрсетілді. 
Трансдукция.  Трансформация  құбылысынан  басқа,  бактерия-лардан  тағы 
да бір қызық қүбылыс — 
трансдукция 
ашылды. 
Трансдукция қүбылысының  мәні  мен оны  ашу  әдісі  мына-дай. 11-тәрізді 
түтіктің  теменгі  бөлігі  бактериялық  сүзгімен  бө-лінді.  Бүл  түтіктің  бірінші 
жартысына  тышқан  сузегінің  бакте-риялары  (Заітопеііа  Іурһітигіит) 
штамма 
22А, 
ал екінші жар-тысына — фагы бойынша лизогенді штамма 
2А 
орналастырыл-ды  (77-сурет).  Бүл  жағдайда  бактериялық  клеткалар  қалқа 
арқылы  өте  алмайды.  Штамма 
22А-да 
триптофан 
ігр~ 
синтезін  тежейтін 
імутация  болды,  сондықтан  өсіру  кезінде  бактериялар  ортаға  триптофан 
қосуға  мүқтаж  болды. 
2А 
бактериясының  штаммалары  триптофанды 
ігр+ 
синтездеді, сондықтан өсіру ке-зінде ол триптофанға мүқтаж болған жоқ. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
77-сурет. 
Заііпопеііа-
дағы трансдукция құбылысын керсететін тәжірибе 
схемасы:
22А
—триптофанды 
(ігр~) 
синтездей  ал-майтьш  бактериялар 
штаммалары: 
2А-* 
триитофанды 
(ігр~*~) 
синтездеуге  қабілетті  және 
бактериофаг бойынша лизо-генді бактериялар штаммалары. 

Тек  қана  бактериялық  сүзгімен  бөлінген  тутікте  осы  екі  штамманы 
инкубациялаудан  кейін  екі  штамманың  да  клеткаларын  себу  жүргізілді, 
22А 
штаммасының клеткаларын триптофаны жоқ ортаға сепкенде аздаған 
мөлшерде  колониялар  табылды.  Демек, 
22А 
штаммасының  кейбір 
клетхалары қалай да болмасын триптофан синтездеу қабілетіне ие болған 
жәие  бұл  амин  қышқылы  жоқ  ортада  колония  бе-ре  алған.  Мұндай 
клеткалардың пайда болу жиілігі 1ХЮ~
5
-ке тең. 
Өзгерген  бұл  клеткалар  г'тр~-так  [гр 
+
  -қа  кері  мутация  нәтижесінде 
немесе  трансформациялаушы  фактордың 
2А 
штаммасынан  ауысуы  нәтк-
жесінде  пайда  болды  деп  жо-рамалдауға  болатын  еді.  Бі-рақ 
22А 
штаммасы  өте  тұрақ-тылығымеи  ерекшеленеді,  сондықтан  1гр
+
  генотипі 
клетка-ларының  көрсетілген  пайда  болу  жиілігін  /10~
5
/  кері  мутацияның 
пайда 
болуымен 
тү-сіндіруғе 
болмайтын 
еді. 
Ортадан 
да 
трансформациялаушы  фактор  табылған  жоқ.  Демек,ауысу  процесі  фагтын, 
ғана  жәрдемімен 
1А 
штаммасынан  келуі  мүмкін.  2Л  штаммасынын, 
бактериялық  клеткаларынан  шыққан  фаг  сүзгі  арқылы  өтіп,  22Л 
штаммасынын,  кейбір  клеткалары-на  енді  де,  оларға  тұқым  қуалау 
информациясының  бір  бөлі-гін—2Л  штаммасының  тұқым  қуалау 
материалының 
фрагментін 
берді. 
Бактериофагтың 
тұқым 
қуалау 
информациясын бір бактериядан екіншісіне тасымалдау қүбылысы — гендер 
рекомби-нациясынын,  жаңа  формасы  — 
трансдукция 
деп  аталды.  Транс-
дукцияның  болатындығын  дәлелдейтін  алғашқы  фактілер  1952  жылы 
алынды.  Бүл  құбылыстың  механизмі  мынада:  трансдукциялайтық 
бактериофаг  иесінің  клеткаларында  көбейгенде  оның  генетикалық 
материалының 
(ДНК) 
бір  бөлігін  алып  алады  да,  оны  жаңадан 
зақымданатын  клеткаларға  жеткізеді.  Фаг  бакте-риалардың  алуан  түрлі 
гендерін тасымалдай алады. Әдетте, бір мезгілде бір, сирек жағдайда тығыз 
тіркескен екі ген және ете сирек жағдайда үш ген трансдукцияланады. 
Соңғы  кездегі  эксперименттерде  адамньщ  фермент  синтез-дей 
алмайтын, галактоза алмасуын қадағалайтын фибробластары клеткаларының 

культурасына  бүрын  бактерияларда  әсірі-летін  лямбдафагтарды  қосса, 
адамның  клеткаларынан  біраз  уақыттан  кейін  активті  ферментті  табуға 
болатьшдығы  көрсе-тілген.  Мүны  фагтар  ДНҚ-ны  бактериялардан  ■ 
адамның клеткаларына тасымалдай алатындығымен ғана түсіндіруге болады. 
Лямбда-фагтың  жәрдемімен  сондай-ақ  (3-галактозидаза  фе-ментінің 
синтезіне  жауапты  генді  ішек  таяқшасының  клеткаларынан  генді 
тасымалдауға  дейін  галактозаны  сіңіруге  қабілет-
сіз 
болған  тканьдер 
культурасындағы  томат  клеткаларына  та-сымалдау  жүзеге  асырылды. 
Сонымен,  трансдукция  ДНК-ның  тұқым  қуалау  информациясын  сақтаушы 
екендігіи толық дәлел-дейді. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: