М. Е. Лобашев к. В. Ватти

ДНҚ  геннің  ерекше  компоненті  болып  табылатындығын  дә-лелдейтін 
сенімді  мәліметтер  алынған  соң  мынадай  мәселелер  алға  койылды:  ДНҚ-
ның  тенетикалық  қүрылымы  (тұқым  қуа-лау  информациясын  жеткізущі 
ретінде  гениің  алғашқы  функ-циясы)  қағідай?  ДНҚ  организмнің 
онтогенездегі  белгілері  мен  қасиеттерін  (екінші  функциясы)  қалай 
анықтайды? 
Мендель  —  Морганның 
ген 
■— 
белгі 
постулаты  генетикалық 
зерттеулердің  негізгі  өзегі  болды.  Гендердің  көпшілігі  ерекше  белок-
ферменттер  синтезін  бақылайтындьғғы  көптеген  микроор-ганизмдерден 
көрсетілді:  гендер  мутациясы  ең  алдымен  тиісті  ферменттер  активтілігінің 
езгеруінен  немесе  жойылуынан  бай-қалады.  13-тарауда  айтылғанындай, 
адамда  фенилкетонурия  және  т.  б.  осы  секілді  аурулардың  пайда  болуы 
жекелеген ген-дердің мутациялануы салдарынан ферменттік қызметтің бүзы-
луымен  байланысты  болады.  Бұл  фактілер  Г.  Бидл  мен  Е.  Та-тумға 
«бір 
ген 
— 
бір фермент» 
қағидасын үсынуға мүмкіндік берді. Қазіргі уақытта бұл 
қағиданы  әрбір  белок  үшін  оның  қүрылымы  мен  активтілігін  бақылап 
отыратын ген болады деп түсіну керек. 
Алынған  жаңа  фактілердің  әсерімен  бүл  қағида  одан  әрі  нақтыланып, 
анықтала  түсті.  Адам  гемоглобинінің  терт  —  екі 
а 
және  екі  |3  тізбектен 
түратын  молекуласындағы  әрбір  тізбек  генетикалық  жолмен  жекелей 
бақыланатыны  анықталды.  Осы  және  осыған  үқсас  басқа  да  фактілер 
«бір 
ген 
— 
бір полипеп-тидтік тізбек» 
деген неғұрлым дәл постулатты енгізуге 
мүмкін-дік  берді.  Ал  енді  полипептидтік  тізбекте,  дәлірек  айтқанда 
генетикалық  түрғыдан  не  бақыланатынын  анықтап  көрейік.  Адам 
қанының  тұқым  қуалайтын  зілді  ауруы  —  орақша-клет-калы  анемия  ауруы 
кезінде  —  мутацияның  нәтижесінде  гемо-глобиннің  қасиеті  езгереді.  Бүл 
жағдайда  574  амин  қышқылы-ның  қалдығынан  тұратын  гемоглобин 
молекуласында  бір  ғана  алмасу  өтеді:  глутамин  қышқылын  валин 
алмастырады.  Осыдан  келіп,  ген  полипептидтік  тізбектің  амин  қышқылды 

қүрамын,  демек,  олар  түзетін  белоктарды  бақылайды  деген  қорытынды 
жасауға болады. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: