М. Е. Лобашев к. В. Ватти

ды  (9і?4-9і?  +  9В).  РафанобрассикаХкапуста  екінші      будандас-тырылуында 
хромосомалардың  кері  қатынасы  болды,  бірақ  екі  жағдайда  да  9  бивалент  пен  9 
унивалент  түзіл-ді.  Демек,  екі  триплоидтың  да  мейоз      барысымен      өсімталдығы 
бірдей  болуы  тиіс  деп  күтуге  болатын      еді.      Шындығында      да,.  сырт  қарағанда 
мейоз  буданның  екеуінде  де  бірдей  өтетін  болып  шықты,  бірақ  екінші  жағдайда 
гаметалар толығымен қырыла-ды, ал бірінші жағдайда—қырылмайды- Мұнын, себебі 
мынада::  бірінші  жағдайда  шомырдың  9  биваленті  үшін      шомыр      цито-плазмасы 
өзінікі, ал екінші жағдайда—капустаның 9 биваленті үшін бөтен болып шығады. 
Сонымен,  цитоплазмасы  бірдей,  бірақ  хромосомаларынын  жиынтығы  түрліше 
аллополиплоидтардың  өсімталдығы  жөнінен  айырмашылығы  болады.,  өйткені 
аллополиплоидтар гаметогене-зінде цитоплазма айтарлықтай роль атқарады. 
Полиплоидия  өсімдіктерде  кеңінен  тараған.  Бұл  оларда  гермафродитизмнің 
(өздігінен  тозаңдануы),  апомиксистің  (парте-
ногенез)  және  вегетативтік  көбеюдің 
барынша 
кеңінен  таралғандығына  байланысты.  Сірә,  өсімдіктерде  полиплоидияның 
жүзеге асуына себепші  болатын басқа да себептер болса керек. 
Жануарлар полиплоидиясы. Дара жынысты жануарларда полиплоидия өте сирек 
кездесетіні анықталды. 
Қазіргі  кезде  түт  көбелегінің,  тритонның,  аксолотльдің  автополиплоидты 
особьтары алынды. Жібек құрты (ВотЬух тогі) автотетраплоидтарының ұрғашылары 
есімтал, ал еркектері стерильді келеді. Мүның себебі, еркектерінде (гомогаметалы 
жы-ныс)  мейоз  профазасында  поливаленттер  түзіледі,  осының  нәти'  жесінде 
хромосомаларының  саны  анеуплоидты  болып  келетін  тіршілікке  қабілетсіз 
гаметалар  пайда  болады.  Ұрғашыларының  (гетерогаметалы  жыныс)  хромосомалар 
коньюгациясы  шектел-ген,  поливаленттер  түзілмейді,  ал  пайда  болушы  гаметалар 
тір-шілікке  қабілетті  келеді.  Дара  жынысты  жануарларда  полиплоидтардын.  сирек 
кездесу себептерінің бірі — олардың ұрық-сыздығы. 
Жыныстық  көбе.юі  партеногенезбен  алмастырылған  жануарларда  полиплоидия 
түгелдей дерлік өсімдіктердегідей жүзеге асуы мүмкін. 
Жануарлардағы  полиплоидтық  қатар  мысалына  олардың  аскаридадағы,  жер 
қүртындағы,  қос  мекенділердегі,  көбелектер-дегі  және  басқалардағы  көрінісін 
жатқызуға болады. 

Сүт  қоректілерден  триплоидты  зиготалар  табылған.  Алайда  триплоидтық 
эмбриондар  тышқандарда  эмбриондық дамудың  ортасына дейін ғана тіршілік етеді. 
Адамда  спонданды  жасалатын  аборттар  немесе  баланын,  өлі  тууы  материалдарын 
талдау нәтижесінде триплоидия және тетраплоидия жағдайлары табылған. 
Жануарлар аллополиплоидтарын жасанды жолмен қолдан алу соңғы уақытқа дейін 
шешілмейтін  проблема  болып  есептеліп  келеді.  Алайда  таяуда  қызметкерлерімен 
бірге  Б.  Л.  Астау-ров  ВотЪух  тогіХВ.  тапсіагіпа  жібек  көбедегінің  түр  аралық 
буданынан  алғашкы  аллополиплоид  алды.  Аллотетраплоидты  синтездеуде  жасанды 
партеногенез  әдісі  пайдаланылды.  Шағылыстыру  процесінде  екі  жыныстьщ  да  әр 
түрінің  хромосомалар  жиынтығы  екі  еселенген  формалары  сұрыпталып  алынды: 
1п 
В. тогі + 2/г В. тапсіагіпа — аллотетраплоидтар немесе амфидиплоидтар. 
Жануарлар  дүниесіндеғі  полиплоидия  бірқатар  тканьдердің  соматикалық 
клеткаларында, яғни митоз жолымен мейозсыз көбейетін жағдайларда айтарлықтай 
кең таралған. 
Қазіргі  кезде  генетиктердің  көпшілігі  жануарлар  эволюция-сында  полиплоидия 
емес,  хромосома  аралық  және  хромосома  ішілік  қайта  қүрылулар  негізгі  роль 
атқарады деген көзқарасты жақтайды. 
Анеуплоидия. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: