М. Е. Лобашев к. В. Ватти

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	146/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 142 143 144 145 146 147 148 149 ... 275

Lobashev

аллополи-плоидтар
немесе
амфиплоидтар
деп
атайды.  Мысалы,  түр  ара-лық  буданда
А
және
В
геномдары  қабысатын  болса,  одан
алын-ған  аллотетраплоид
ААВВ
болады.  Аллополиплоидияны  басқа-ша  түрде
будандық полиплоидия деп атайды. Оның зор практи-калық маңызы бар.
Алшақ  будандар  көп  ретте  үрықсыз  болып  шығады  (мыса-лы,  қара  бидайдың
бидаймен,  шомырдың  капустамен  буданы  және  т.  б.).  Бүл  қүбылыстың  себептерінің
бірін қарастырайық. Шомыр мен капустаның геномдары )? және
В
қабысты делік, бүл
жағдайда  шомыр-капуста  буданында  әр  түрлі  екі  геном—
Я
және
В
болады.  Шомыр
будан  зиготасына  9  хромосомадан  тү*  ратын  геномын,  капуста  да  9  хромосомадан
түратын
В
геномын  енгізеді.  Мүндай  алшақ
Ғ\
буданының  соматикалық  клеткала-
рындағы  хромосомалардың  жалпы  саны  18.  Мейоз  профазасын-да  жыныс
клеткаларының  түзілуі  процесінде  гомологты  хромо-сомалар  коньюгациясы  жүруі
тиіс.
Алайда  шомыр  хромосомаларының  капуста  хромосомалары  ішінде  гомологтары
болмайтындықтан, мейозда олардың әрқай-сысы өзін унивалент ретінде жеке үстайды.
Мейозда  көрсетілген  будан  клеткаларынан  18  унивалентті  санауға  болады.  I  анафа-
зада  олар  полюстерге  қарай  тәртіпсіз  таралады  да,  осының  нә-тижесінде
хромосомаларының  саны  0-ден  18-ге  дейінгі  түрліше  шамада  кездесетін  гаметалар
түзіледі.  Олардың  кәпшілігі
теңестірілмеген
болып  шығады,  яғни  олардағы

хромосомалардың  саны  нёгізгіге  қарағанда  еселенбеген,  сондықтан
тіршілікке
қабілетсіз
болып шығады.
Алайда мұндай будандағы аналық, сондай-ақ аталық гаметалардың кейбір бөлігінде
9К  +  9В  =  18  хромосома  болады.  Бүл  гаметаларды
редукцияланбаған
деп  атайды.
Редукцияланбаған  гаметалардың  ұрықтану  процесінде  бірігуінен  екі  түрдің  де  хро-
мосомалар  жиынтығы  екі  еселенген  зигота—аллотетраплоид  немесе
амфидиплоид
пайда  болады.  Онда  шомыр  хромосомалары-ның  екі  жиынтығы  (9К  +  9В)  және
капуста  хромосомаларының  екі  жиынтығы  (9К  +  9В),  яғни  барлығы  36  хромосома
болады  және  оның  мейозында  әрбір  хромосоманың  коньюгацияланатын  серігі
болатындықтан фертильді болып шығады.
Амфидиплоидтарды алу будандастыру жолымен және будандардың хромосомалар
санын  екі  еселендіру  жолымен  жаңа  константтық  формалар  синтездеу  мүмкіндігін
ашты,  өйткені  олар  бастапқы  формаларды  бермейді  және  өздеріндегі  констант  бел-
гілерге  аралық  түқым  қуалаушылық  тән  болады.  20-жылдардың  басында  Г.  Д.
Қарпеченко  шомырды  (Карһагшз  заііуиз)  капус-таман  (Вгаззіеа  оіегасеа)
будандастыру  арқылы  алғаш  рет  туыс аралық өсімтал будан алды. Бүл өте  мықты
будан болып
шықты, әрі ол шомыр мен капустаның белгілерін біріктірді. Ол келесі ұрпақ-тарда
да  өсімтал  әрі  константты  күйінде  қалды.  Екі  туыс  геномдарының  үйлесуі  негізінде
синтезделген  бүл  жаңа  форма
рафанобрассика
(КарһапоЬгаззіса)  не-месе  шомыр-
капуста  буданы  деп  аталды.  70-суретте  рафанобрассиканын
(4)
жемісі  мен
хромосомалар жиынтығы кел-тірілген. Бұл форманың бүршаққынының: жоғары бөлігі
шомырдан  (70-сурет,
1),
ал  оның  табаны  капустадан  (70-сурет,
2)
қүрастырылған
болып шықты. Бүл

буданың диплоидты формасы ұрықсыз бо-лады (70-сурет,
3).

Әр түрлі геномдарды үйлестіру және полиплоидизация жолымен табиғатта жоқ
жаңа формаларды синтездеуге болатыны қарастырылған мысалдан көрінеді. Мұндай
жаңа формаларды шығаруды

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 142 143 144 145 146 147 148 149 ... 275