М. Е. Лобашев к. В. Ватти

Организм  клеткаларындағы  хромосомалар  санының  езгеруі  оның  белгілері  мен 
қасиеттерінің  өзгеруімен  қатар  жүреді,  сон~  дықтан  оларды 
геномдық  мутациялар 
деп атайды. 
Полиплоидия.  Полиплоидия  —  гаплоидты  жиынтыққа  қара-ғанда  еселенген 
хромосомалар  санына  артатын  геномдық  мута-циялар.  Хромосомаларынын, 
гаплоидты  жиынтықтарыньщ  саны  әр  түрлі  болып  келетін  клеткаларды: 
Ъп
—
триплоидты, 
Ап
—те-траплоидты деп және т. с. с. атайды. Полиплоидты клеткалардан 
дамып  жетілген  организмдерді  тиісінше 
триплоидтар,  тетрапло-идтар 
деп  атайды 
және т. с. с. 
Гомозиготалы  организмнен  пайда  болған  тетраплоид  та  го-мозиготалы  болады. 
Егер жиынтықтың кебеюі гомологты хромосомаларында белгілі бір гендердіқ әр түрлі 
аллельдері  болатын  буданды  организмде  жүзеге  асатын  болса,  онда  түзілетін: 
тетраплоид та осы гендер бойынша гетерозиготалы болады. 
Соматикалық 
клеткалар 
полиплоидизацияланған 
жағдайда 
клеткалар 
организмнің  бастапқы  полиплоидтық  клеткадан  дамыған  белігінде  ғана 
полиплоидты болады да, организм химер-лы болып шығады. Егер полиплоидизация  
зиготаның  бірінші  бе-лінуінде  жүрсе,  онда  ұрықтың  барлық  клеткалары 
 
 
69-сурет. Сол жақта диплоидты және оң жақта тетраплоидты қара бидай. 
болып  шығады.  Барлық  хромосомалардың  мейозда  ажырамауы 
хромосомаларының 
саны  редукцияланбаған 
гаметалардың  түзі-луіне  әкеп  соғады,  мұндай  гаметаларда 
хромосомалар  жиынты-ғы  бірден  емес,  екіден  болады.  Хромосомаларының 
жиынтығы  редукцияланбаған  гаметалар  ұрықтануға  қатысқанда  полипло-идты 
организмдер пайда болуы мүмкін. 

Полиплоидия  организм  белгілерінің  өзгеруіне  әкеп  соғады,  сондықтаи  да  ол 
эволюция  мен  селекцияда,  әсіресе  өсімдіктер  эволюциясы  мен  селекциясында 
өзгергіштіктің  маңызды  көзі  бо-лып  табылады.  В.  С.  Федоров  селекциясындағы 
диплоидты  және  тетраплоидты  қара  бидай  өсімдігінін,  фото-суретінде  бұл  жақсы 
керінеді  (69-сурет).  Тетраплоидты  форманың  сабағы,  масағы  «дәуір  қуатты  және 
дәні ірі болып келеді, бұл шаруашылық тұр-ғыдан алғанда оны барынша тиімді етеді. 
Бидай  туысы  (Тгііісит)  бірнеше  турден  тұрады,  олар  хро-мосомаларының  саны 
бойынша,  еондай-ақ  өсімдіктің  қасиеттері  мен  белгілері  жөнінен  үш  топқа  бәлінеді. 
Бірінші топқа, мыса-лы, соматикалық клеткаларында саны 14-ке тең диплоидты хро-
мосомалары  бар  бір  дәнектілер  (Т.  топососсит)  жатады.  Екін-ші  топқа  28 
хромосомасы бар қатты бидай (Т. сһігигп) жатады. 42 хромосомасы бар жүмсақ бидай 
(Т.  аезііүит)  үшінші  топқа  кіреді.  Егер  бидайда  хромосоманың  негізгі  еа-ны 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: