М. Е. Лобашев к. В. Ватти

сипаты осындай болады. Моноспермия, полиспермия, таңдаушылық жэне селективті

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	32/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 ... 275

Lobashev

сипаты  осындай
болады.
Моноспермия, полиспермия, таңдаушылық жэне селективті

ұрықтану.  Жануарлардың  және  өсімдіктердің  бір  жұмыртқа  клеткасына  келетін
сперматозоидтар  мен  тозаң  түйірлерінщ  саны  орасан  көп  болғанымен,  ұрықтану
процесіне  әдетте  бір  ғана  сперматозоид  пен  бір  тозаң  түйірі  қатысады.  Ұрықтанудың
мұндай  түрі
моноспермиялы ұрықтану
деп аталады.  Мұндай үрықтану  жануарлардың
және өсімдіктердің көпшілігіне тән болады.
Моноспермиялы үрықтануды бірқатар механизмдер бақылайды.
Дегенмен,  жануарларда  жұмыртқа  клеткасының  цитоплаз-масына  бірнеше
сперматозоид
кіреді.
Жұмыртқа
клеткасының
цитоплазмасына
бірнеше
сперматозоидтың ену құбылысыь
полиспермия
деп атайды. Полиспермия ұлулар, тікен
терілілер,  насекомдар  сияқты  омыртқасыздарда  кең  таралған.  Ол  құбылыс  балықтар
(акула  тәрізділерде  заңды  түрде),  амфибиялар,  рептилиялар  және  құстар  сияқты
омыртқалыларда да кезде-седі.
Сүт  қоректілерде  полиспермия  әдетте  сирек  кездеседі  (1—2%);  бір  тесіктілер  бүл
ережеге  бағынбайды,  оларда  әдетте  осы  құбылыс  кездеседі.  Полиспермия  құбылысы
өсімдіктерде  егер  ұрық  қалтасына  бірнеше  тозаң  түтігі  еніп  кеткенде  байқалады.
Қызылшада,  мақтада,  қарақұмықта,  темекіде  және  басқа  өсімдіктерде  полиспермия
байқалды.
Алайда полиспермия құбылысында жүмыртқа клеткасына бірнеше сперматозоидтың
еніп  кеткеніне  қарамай,  аналық  нуклеуспен  бір  ғана  аталық  нуклеус  қосылады.
Басқалары  жойылып  кетеді.  Полиспермді  кариогамия,  яғни  бірнеше  нуклеустер-дің
құйылып  қосылуы  әдетте,  кездеспейді.  Өсімдіктерде  қосымша  спермиялар  жүмыртқа
клеткасы  ядросымен  емес,  ұрық  қалтасындағы  басқа  ядролармен  (синергидтермен

немесе  антиподтармен)  қосылып  бірігу  құбылысы  байқалғаны  белгілі.  Мұн-дай
жағдайда бір ұрық қалтасынан бірнеше ұрық (полиэмбриочия) пайда болады.
Жұмыртқа  клеткасы  цитоплазмасына  бірнеше  спермияның  енуі  және  оның
біреуінің  ғана  жүмыртқа  клеткасының  ядросымен  қосылып  бірігуі,  бұл  процесс
кездейсоқ механикалық процесс емес деген ойға көптен бері итермеледі. Кариогамия
процесінде  «таңдаушылық»,  яғни  аналық  пронуклеустің  белгілі  бір  аталық
пронуклеуісті «таңдап», онымен қосылуы мүмкін деп есептелінеді.
Екінші  жағынан,  сперматозоидтар  өзара  таласып  бәсекелес  алады,  ондайда  белгілі
қасиеттері бар сперматозоидтар көбінесе жұмыртқа клетканы ұрықтандырады. Мұндай
құбылыс селективті ұрықтану деп аталады. Бұл жағдай еркін шағылысуға (панмиксия)
тежеу  салады  және  өсімдіктер  мен  жануарлар  эволюциясында  оқшаулануға
бейімделу механизмдерінін бірі болып табылады.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 28 29 30 31 32 33 34 35 ... 275