Селекцияда  автополип-лоидияны  пайдалану

Полиплоидтандыру  кейбір  жағдайларда  бағалы  химиялық  заттардың 
көп  болуын  (мәселен,  фармацевтика  өнеркәсібі  үшін  маңызды  көкнәр 
апиынындағы,  кейбір  органикалық  қосылыстар,  жүгерідегі 
Л 
витамині) 
қамтамасыз  етеді  немесе,  керісінше,  кей-бір  адам  үшін  қажетсіз  қандай  да 
болмасын  қосылыстардың  синтезделуін  азайтады  (мысалы,  полиплоидты 
қант  қызылша-сындағы  азот  қосылыстары).  Полиплоидтар  бүлардан  басқа 
да  бағалы  белгілерге  ие  болады,  мысалы,  ауруларға  қарсы  төзімді-ліктің 
жоғарылауы т. б. 
Сонымен  бірге  қолдан  алынатын  автополиплоидтардың  фертилділігі 
темен болады. Полиплоидта бастапқы формаға  қарағанда әрбір түқым ірі, 
бірақ  өсімдІктегі  түқым  саны,  әдет-те,  аз  болады.  Мүның  себебі  негізінен 
мейоздың  бұзылуына  байланысты  (13-тарауды  қараңыз).  Алайда  бүл 
кедергілерді жеңуге болады. Полиплоид дайын сорт емес, ол одан әрі мұқи-
ят селекцияны қажет етеді. 
Казіргі  уақытта  шаруашылыққа  қажетті  бағалы  полиплоидтар  бірқатар 
ауыл шаруашылық дақылдарынан: қант қызыл-шасы, тары, көкнәр, зығыр, 
шалқан,  жүгері,  сәндік  өсімдіктер  т.  б.  алынды.  Ауыл  шаруашылық 
өндірісінде  триплоидты  формаларды  пайдалану  үлкен  тиімділік  берді. 
Триплоидты өсімдік-тер, әдетте, стерильді болады. Бірақ олар, әдетте, күшті 
дамуы  арқылы  ерекшеленеді  және  сондықтан  вегетативтік  массасы 
жоғары  өнімді  болады.  Атап  айтқанда,  мысалы  тамыр  жемістерінің өте ірі 
болуы  арқасында  триплоидты  қант  қызылшасы  ауданның  бір  өлшеміне 
шаққанда диплоидқа қарағанда 10— 20% артық қант өнімін береді, бірқатар 
елдерде  ол  егіс  келе-мінің  60—100%-тін  алады.  Триплоидты  өсімдіктерді 
қызылша-ның  диплоидты  және  тетраплоидты  формаларын  шағылыстыру 
жолымен 
алады. 
СССР-де 
түқымсыз 
триплоидты 
қиярлардың 
перспективалы жоғары енімді формалары алынды. 
Кейбір  автополиплоидты  формаларда  қажетті  ерекшеліктер-мен  қатар 
қажетсіз  ерекшеліктер  де  болатынын  ескеру  керек.  Мысалы,  кейде 
клеткалардағы судың мөлшері көп болатыны байқалады, б9л қуаңшылыққа 

және  аязға  төзімділіктің  азаюы-на  соқтырады.  Сондықтан  полиплоидты 
формаларды жасау қатаң сүрыптаумен бірге жүруі тиіс. 
Аллополиплоидтарды  селекцияда  пайдалану.  Аллополипло-идтарды 
селекцияда  пайдалану  полиплоидты  формалардың  артықшылығымен 
комбинативті  өзгергіштікті  үйлестіруге  мүм-кіндік  береді.  Мәселен,  В.  Е. 
Писарев бидай (2я = 42) мен қара бидайды (2/г=14) шағылыстыру жолымен 
амфидиплоид 
(2п  = 
=  56)  жасады,  оған  Triticale  (бидай—Triticurn,  қара 
бидай  Seca-.  le)  деген  ат  берді.  Triticale  есімдігі  қара  бидай  сияқты  қара 
топырақты  емес,  алқап  жағдайында  жақсы  жетіледі,  белок  қорын  көп 
жинайды, бидай сияқты, тат ауруы мен ақ ұнтақ ауруына төзімді келеді. 

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: