әріден  будакдастыруды  қолдану

мүмкіндік  берді.  Практикада  картопты,  жүзімді  және  т.  б.  түр  аралық 
будандастыру кеңінен пайдаланылады. 
Әдетте,  жабайы  түрлердің  генотиптері,  оларды  мәдени  формалармен 
шағылыстырғанда,  бірінші  ұрпақтың  гибридтеріне  «мәдени»  белгілерді 
түншықтыра  отырып  әртүрлі  ауруларға,  тіршіліктін,  қатал  жағдайларына 
қарсы  иммундылық  пен  тұрақтылық  береді;  бүл  жағдайда  «дақылдық» 
белгілер  басып  тас-талады.  Бүл,  шамасы,  табиғаттық  түрлердің 
будандарға  көбіне  кеп  жағдайда  өзінше  доминантты  болатын  жабайы 
типтің гендерін беретіндігімен түсіндіріледі. Мәселен, совет генетиктері 
Н.  Н.  Бутарин,  Б.  Ф.  Румянцев  және  басқалары  (Я.  Я.  Лустьщ 
басшылығымен) 30-жылдарда биязы жүнді және қылшық жүн-ді қойларды 
жабайы  арқар  қойымен  будандастыруда  бастады.  Н.  Н.  Бутариннің  көп 
жылдық  селекциясы  нәтижесінде  биік  таулы  жайылым  жағдайларына 
бейімделген биязы жүнді ар-қар-меринос түқымы жасалды. 
Жуырда  СССР-де  бестер  деп  аталатын  қорытпа  балықтың  (Huso) 
стрелядьпен  (acipenser)  туыс  аралық  буданы  алынды.  Бестер  әке-стерлядь 
сияқты  өте  тез  жетілгіш  және  өте  жақсы  дәмдік  сапаға  ие,  анақорытпа 
сияқты  ірі  және  жыртқыш.  Бар-лык  бекіре  түқымдас  балықтардан 
өзгешелігі  ол  қапаста  жақ-сы  өсіріледі,  бүл  өзендерді  реттеу  мен  бекіре 
түқымдастарды  табиғи  өндірудің  мүмкін  еместігі  жағдайында  өлшеусіз 
қасиет болып табылады. 
Әріден  будандастыру  микроорганизмдердің  селекциясында  да 
қолданылады.  Мәселен,  ашытқыньщ  екі  түрінің  буданында  — 
Saccharomyces  cerevisiae  және  S.  carlsbergensis  —  екі  түрдің  де  қанттарын 
гидролиздейтін  ферменттері  болады.  Осының  нә-тижесінде  ол  сірнеден 
спирттің  көп  шығуына  мүмкіндік  жасай-ды.  Бүл  буданды  штамма 
ажырау бермей-ақ вегетативті жол-мен шексіз үзақ көбейе алады. 
5. ГЕТЕРОЗИС 
Гетерозис  туралы  ұғым.  Жануарлар  мен  өсімдіктер  селекциясында 
гибридтік  буданды,  ңуаттылық 
қүбылысы  немесе 
гетерозис 
айрықша 

орын  алады,  ол  мынадайлардан  тұрады.  Жануарлар  түқымдары  мен 
өсімдіктер  сорттарының  алуан  түрлерін,  нәсілдерін,  сондай-ақ  инбредті 
линияларды  шағылыстыру  кезін-де, 
Ғ\ 
будандары  бастапқы  ата-ана 
организмдерден  өсу  энер-гиясы,  қоректік  заттарды  жақсы  пайдалануы,  әр 
түрлі  ауруларға  төзімділігі  және  т.  б.  женінен  көбіне  асып  түседі. 
Ғ\ 
будандарын  езара  шағылыстыру  бұл  нәтиженің  келесі  үрпақтарда 
тоқталуына әкеледі. 
Дарвиннің  пікірі  бойынша  гетерозис  —  түрлер  эволюция-сында 
шағылысудың биологиялық  пайдалы  себептердің бірі  болып табылады.- 
Айқас  үрықтану  табиғи  сүрыптаумен  сақта-лып  отырады,  өйткені  айқас 
үрықтану  гибридтік  қуаттылықты  қолдаудың  механизмі  болып 
табылады.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: