М. Е. Лобашев к. В. Ватти

жүктеу 8,1 Mb.

Pdf просмотр

бет	239/275
Дата	29.04.2022
өлшемі	8,1 Mb.
	#38344
түрі	Лекция

1 ... 235 236 237 238 239 240 241 242 ... 275

Lobashev

2. ИММУНДІК ГЕНЕТИКА
Медициналық генетиканың өте маңызды бөлімі иммундік генетика, соның
ішінде, қан тобының генетикасы болып табы-лады.
Мұны К. Ландштейнер ашқан
А ВО
системасындағы қан топ-тарын алып
талдайық.  Әрбір  адам  эритроциттерінің  антиген  (агглютиноген)  деп
аталатын  субстанциясы  болады.  Антиген-нің  қасиеттері  генетикалық
көптеген аллельдер сериялары бо-йынша: 1° , І
л
,
\
в

анықталады (13-тарауды
қара). Эритроцит-тердегі антигеннің болуына қарай қан топтары
А, В, АВ, О
деп  аталды.  Адамдар  қанының  сары  суында  антителалар  (агглю-тининдер),
яғни эритроциттердің агглютинациясын — желімде-луін туғызатын белоктар
болады. Алайда бұл құбылыс болмайт ды, өйткені адам қанының белгілі бір
тобында  қан  арнасында  кездеспейтін,  эритроциттердің  агглютинациясын
туғыза  алатын  антителалар  ғана  болады.  Мәселен,
А
тобындағы  қанда
В
эрит-роциттеріне  қарсы  тұратын  антителалар  (р-антителалар),
В
тобында
А
тобының  эритроциттеріне  қарсы  туратын  а-антителалар,
О
тобында  —
а-
және  {3-антителалар  болады,  ал  ЛіЗ  тобында  ешқандай  антителалар
болмайды.
Қан  құйғанда  осы  ерекшеліктерді  білудің  маңызы  аса  зор.  Егер  қаны
А
тобына жататын реципиентке
В
тобындағы донор-дың қаны қуйылса, донор
эритроциттерінің  агглютинациясы  жүреді  де,  қан  құйылған  адамның
(реципиенттің) өліп кетуі ықтимал.
Көп
жылдар
бойы
АВО
системасындағы
қан
топтарының
сыйыспаушылығы  қан  құйғанда  ғана  табылады  деп  саналып  келді,  соңғы
кезде  алынған  мәліметтер  шеше
(О
тобы)  мен  ұрық
(А
және
В
тобы)

арасында
осындай
ерте
тусік
тастауға
әкеп
соқтыратын
сыйыспаушылықтың орын алатындығын көрсетіп отыр.
1940  жылы  резус-фактор  деп  аталған  қан  тобы  табылды.  Көпшілік
адамдардың эритроциттері (85%-і) резус маймылдары қанымен иммунделген
қоян  қанының  сары  суымен  агглютин-денеді  (желімденеді),  қалғандарының
эритроциттері  (15%)  —  агглютинденбейді.  Иммунделген  қояндардағы  адам
мен  май-мыл  эритроциттерінің  агглютинациясын  туғызатын  антитела-
лардын,  түзілуіне  жауапты  антиген  —  резус-фактор  деп  аталды.  Осы
факторы
(Rh)
бар  адамдарды  оң-резустылар  (доминантты  белгі),  ал  осы
факторы  жоқтарын
(rh)
теріс-резустылар  (рецес-сивті  белгі)  деп  аталады.
Адамның организмІнде /?/г-факторына қарсы тұратын табиғи  антителалар
болмайды,  бірақ  теріс  ре-зусты  организмге  түскенде  (қан  құйғанда,  екі
қабат болғанда) резус-фактор оларды тузеді.
99-суретте эмбрион мен шешесініц резус-факторға қатынасы

Схема  түрінде  көрсе-тілген.  Эмбрион  резусфактор  бойынша
(Rhrh)
гетерозиготалы  болып  табылады,  сондықтан  онда  антиген  болады,  ол
антиген  плацента  арқылы  шешесінің  қанына  келіи  түседі.  Шешесінің
терісрезусты  организмінде  оң-резусты  эмбрионның  антигендеріне  қарсы
тұратын антителалар түзіле  бастайды.  Антителалар  эмбрион қанына түсуі
мүмкін,  олар  қанның  сары  ауруын  қоздырады,  бұл  ауру  сәби  дүниеге
келісімен-ақ  өрши  түседі  де,  көбіне  баланың  өлуіне  соқтырады  (жиілігі
0,4%).  Әсіресе,  екінші  және  келесі  екі  қабат  қауіпті  болады.  Алайда,  бүл
құбылыстың  гене-тикалық  және  иммундік  себептерін  біле  отырып  оның
теріс  әрекетін  болдырмауға  да  үйреніп  алдық:  сәби  дүниеге  келісімен  қан
құю арқылы оның қаны ауыстырылады.
Қазіргі  кезде  эритроциттердің  қасиеттерімен  анықталатын  қан
топтарының оннан астам системасы белгілі болып отыр,  осыған орай эр
адам осы топтардың белгілі бір және қайталанбас үйлестерімен сипатталуы
мүмкін.  Мүны  медицинада  және  сот  ісінде  кеңінен  қолданады.  Адам
қанының
топтарын
зерттеу
генетиканың
көптеген
теориялық
проблемаларын шешуге пайдаланылады.

жүктеу 8,1 Mb.

Достарыңызбен бөлісу:

1 ... 235 236 237 238 239 240 241 242 ... 275