70
Биология. 8-сынып. 23.11.2009.
Сабақтың тақырыбы: ЕСТУ МҮШЕСІНІҢ ҚҰРЫЛЫСЫ МЕН ҚЫЗМЕТІ
Биология. 8-сынып. 20.11.2009
Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды есту мүшесінің мен атқаратын қызметіментаныстыру
2. Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып, сезім мүшелерімен олардың маңызын білу.
3.Оқушыларды адамгершілікке, бас гигиенасын таза ұстауға тәрбиелеу
Сабақтың типі:Жаңа сабақ
Сабақтың түрі: ақпараттық
Сабақтың әдісі: иллюстративті баяндау. трек-сызба құру.
Сабақтың пән аралық байланысы: математика
Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық,сызба-нұсқалар
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын сұрау
І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру
ІІ .Көрудің маңызы. Адам көру анализаторы аркылы Қоршаған дүниеден 90%-дан көп ақпарат Есту анализаторының маңызы. Есту мен сөйлеу адамдар арасындағы қарым-катынастың маңызды құралы Есту мүшесінің кқұрылысы. Есту мүшесі сыртқы ортаңгы және ішкі құлақ болып бөлінеді. Сырткы құлақ қүлақ қалқаны мен сырткы есту жолы жатады .
Ортаңгы құлақ самай сүйегінде орналасқан және ол есту сүйекшелері бар тар қуыс болы табылады
Бұлшық еттер
І шкі кұлақтың жартылай иірім өзектері
құлақ
қалқаны Сырткы есту жолы
Дабыл жарғағы
Ортаңғы құлақ қуысы жүткыншақка ашылатын есту түтігіне (евстахий) өтеді . Бүл дабыл жарғағы мен ортаңғы кұлақ қуысында қысымды атмосфералык кысыммен теңестіруге мүмкіндік береді. Осыған байланысты дабыл жарғағы дыбыс тербелістерін бұрмаламайды.
Есту сүйекшелері — балғашық, төстік, үзеңгі буын арқылы қозғалмалы байланысқан. Сондықтан дабыл жарғағында п.б. механикалық тербелістер ішкі құлаққа оңай беріледі.
Ішкі құлақ самай сүйегінде тереңірек орналасқан жіңішке иірім өзек (канал) жүйесі (шытырман) болып табылады. Сүйек шытырманының (лабиринт) ішінде оның пішінін қайталайтын жарғакты шытырман орналасқан. Ішкі құлақ есту иірімінен, жартылай иірім өзектен, сопақтау және домалак қапшық — вестибула аппаратынан тұрады. Иірім екі жарым орам құрайды, Иірімнін жарғақты бөлігінің қабырғаларынын бірі ұзындығы әр түрлі 24 мың талшықтан тұрады. Әрбір талшық өз дыбысына жауап береді. Талшыктарда үшындаітүкшелері бар жасушалар орналасады. Бұл — естуі рецепторлары. Рецепторлар бетінде жамылғы мембранасы болады. Әрбір рецепторға есту жүйкесінің ұшы келеді.
Есту мүшесінің қызметі. Құлақ қалканы дыбыс толқындарын қабылдап, есту жолына бағыттайды. Ол бойынша дыбыс толқындары дабыл жарғағына жетіп, механикалық тербеліске ұшырайды. Есту сүйекшелері жүйесі (балғашық — төстік — үзеңгі) арқылы тербеліс ішкі құлаққа жарғақты шытырманның сопакша кіреберісі арқылы беріледі, себебі оған үзенгі тіреледі, Бұл тербелістер иірімдегі сұйыктың жылжуына әсер етіп, ол түкшелерді тербетеді. Осы кезде рецептор жасушаларының түкшелері жамылғы мембранасына жанасады. Рецепторларда қозу п.б, есту жүйкесі арқылы есту анализаторының орталық бөлігіне — самай бөлігіне, үлкен ми сыңарларынын есту аймағына беріледі. Осы жерде дыбыстың әр түрлі, сипаты: оның үні, ырғағы, күші, жіңішкелігі, мағынасы талданады.
Есту гигиенасы. Есту мүшесі бас сүйектің самай сүйегіне терең орналасқан. оны зиянды өсерлердей және инфекция енуінен сақтау керек. Есту жолының түбінде кұлық бөлетін бездер бар. Құлықтын жабысқактығы сыртқы құлақтан түсетін шаң мен микробтарды жабыстыру жөне ұстау үшін керек. Жиналған құлык бөлініп, құлакты жуған кезде сыртқа шығарылады. Салдыр-салақ адамның құлағында құлық
тығын түзуі мүмкін. Ол естудін нашарлатады. Құлықты әр түрлі затпен (сірщке, түиреуіш, й ) алуға болмайды. Ортаңғы құлақ аурулары жұқпалы аурумен ауырған (скарлатина), баспа, тұмау, т.б.) мүрын-жұтқын шақтан микробтар мұрын шырышымен (сілемей) есту түтігі арқылы ортаңғы құлакка түскенде п.б.
Құлақ ауырған кезде дөрігерге керіну керек. Есту мүщесіне адамға күнделікті эсер ететін қатты шу зор зиян келтіреді..
Вестибула аппараты (тепе-теңдік мүшесі). Адамда тепе-тендік мүшесі ішкі күлакта орналаскан. Ол екі капшьщ пен жартылай иірім өзектен түрады. Өзек өзара перпендикуляр үш куыста орналаскан. Жартылай иірім озек куысы сүйыкка толы. Жартылай иірім өзек қабырғасында рецепторлар мен көмір қышкылды кальцийдің (әк) ұсақ кристалдары орналаскан.
Дененід әр түрлі қалпында кристалдар кқысымы қандай да бір рецепторларда қозу тудырады. Пайда болтан жүйке импульстері миға (ортаңғы ми, мишык, үлкен ми сыңарының кыртысы) Мидан жауапты импульстер қаңка бұлшық еттерінің өр түрлі тобына түседі. Бұлшық еттер жиырылады, дене тепе-теңдігі бұзылса, қалпына келеді.
Вестибула аппараты орталық жүйке жүйесіне дене және оның бөліктерінің кеңістіктегі орны туралы үнемі аппарат беріп отырады.
өтеді.
Ж артылай иірім өзек _________
Жүйке
талшык
тары
Бастын өр түрлі калпындагы тепе-тендік мүшесіндегі өзгеріс
ІІІ. 1. Есту анализаторының құрыпысы қандай?
2. Дыбыс тербелістері есту мүшелерінде қалай беріледі?
3. Ішкі құлақты топтыратын сұйықтық дыбыс тербелістерін беру кезінде қандай рөл атқарады?
Есту түтігі дегеніміз не? Есту түтігі дабыл қуысын қандай мүше қуысымен біріктіреді?
5. Есту сүйекшелері қандай рөл атқарады?
6. Ішкі қүлақ қүрыпысы қандай?
7. Құлақтың қандай бөлігінде тепе-теңдік мүшесі орналасқан?
8. Вестибупа аппаратының құрылысы қандай?
ІV. §21
V.
Д 4-зертханалық жұмыс. Кұлақтын есту қабілетін анықтау
Кұлақтың қалай еститінін тексеру үшін мектеп дәрі-герін шакыру керек.
Биология. 8-сынып. 27.11.2009.
Сабақтың тақырыбы: ТЕРІ ЖӘНЕ БҰЛШЫҚ ЕТ СЕЗІМІ, ИІС СЕЗУ ЖӘНЕ ДӘМ СЕЗУ
Сабақтың мақсаты: 1.Оқушыларды тері бұлшық етсезімі,иіс сезу және дәм сезудің жүзеге асу
2. Оқушылардың танымдылық қабілетін арттыра отырып, сезім мүшелерімен олардың маңызын білу.
3.Оқушыларды адамгершілікке, бас гигиенасын таза ұстауға тәрбиелеу
Сабақтың типі:Жаңа сабақ
Сабақтың түрі: ақпараттық
Сабақтың әдісі: иллюстративті баяндау. трек-сызба құру.
Сабақтың пән аралық байланысы: математика
Сабақтың көрнекілігі: электронды оқулық,сызба-нұсқалар
Сабақтың барысы: І. Ұйымдастыру бөлімі.
ІІ. Жаңа сабақты түсіндіру.
ІІІ. Бекіту.
ІV. Үйге тапсырма беру.
V. Үй тапсырмасын сұрау
І. Амандасу. Сабаққа әзірлеу. Түгелдеу, Сабақ мақсатымен таныстыру
. Тері сыртқы ортамен тікелей жанасады. Ол жанасу мен кқысымды, жылу мен суықты, ауыруды кабылдайды. Бұл сезімдерді тіл, мұрын, ауыздың сілемейлі қабықтары кабылдайды. Теріде ауырсыну рецепторлары көп, 1 см2-де, шамамен, 100 ауырсыну рецепторы бар.
Ауыру — бұл қорғаныш реакциясы, қауіппен күресуді жеделдетудің маңызды сигналы. Ауырсыну сезіміне адам үйренбейді. Ал температура өзгерістеріне жеңіл бейімделеді. Жылуды бір рецепторлар, ал суыкты басқа рецепторлар қабылдайды. мұндай рецепторлар бетте және ерінде көп орналаскан.
Сипап сезу — бұл тері сезімі және оны арнайы рецепторлар жасайды. Олар саусак, тіл ұшында, ерінде көп болады. Рецепторлар капсулаға немесе қабыққа оралған жүйке ұштары болып табылады. Теріге түсетін қысымға біз тез үйренеміз, сондыктан біраздан кейін киімнің тигенін сезінбей қаламыз. Көзді жұмып затты ұстағанда, біз оның пішінін, мөлшерін, бетінің сипатын, температурасын анықтай аламыз. Бұл сезім соқыр адамда өте жақсы дамыған Еңбек іс-әрекетінің дағдысы саусақ ұштарының сезім-талдығымен байланысты. Сезімтал жүйке бойынша тері рецепторларының сигналы жұлын мен мидағы бұлшық ет сезімі аймағына бағытталады.
Достарыңызбен бөлісу: | 
