Литературоведение

Қазақ мемлекеттік қыздар  
педагогикалық университеті                                                                                Хабаршы №3 (51), 2014 ж.  
 
19 
 
тропинки,  ответвлявшиеся  от  дороги,  и  каменные  крестьянские  дома  с  канделябрами 
грушевых деревьев вдоль южной стены, и низкие каменные ограды в полях» [4, 43с.]. 
Қазақшасы: «Қашырлар керуенінен кейін бізге енді қайтып ештеңе қарсы ұшырасқан 
жоқ. Бір төбеден екінші төбеге өрмелей отырып, ақыры көлбеу баураймен өзен аңғарына 
келіп жеттік. Бұл арадағы жолдың екі жағына ағаш отырғызылған екен, оң қанаттағы ағаш 
қатарларының ар жағынан суы мөлдір де жүйрік, тайыздау өзенді көрдім. Өзен саязданып 
қалыпты.  Тілкем-тілкем  қиыршық  құмның  және  малта  тастардың  арасымен  жіңішке 
салаларға бөлініп ағып жатыр. Түбін ұсақ тастар көмкерген кей тұстарында кең жайылып, 
жарқырап көрінеді. Жағаның нақ жиегінен терең шұңқырларды көзім шалды, бұндағы су 
аспанның  өзіндей көкпеңбек  еді.  Мен  өзен  үстіндегі  доға  тәрізді  тас  көпірлерді,  бұларға 
барып жалғасып жатқан үлкен жолдан тармақталған соқпақтарды, оңтүстік қабырғалары 
жағында алмұрт ағаштары шырақтай шаншылған шаруалардың тас үйлерін, егістіктердегі 
аласа тас қоршауларды да көріп келе жаттым» [5, 45 б.]. 
Ағылшыншадан  қазақ  тіліне  тікелей  сөзбе-сөз  аударсақ,  «beyond  the  mule  train  the 
road  was  empty»  «после  каравана  мулов  на  дороге  было  пусто»  болар  еді.  Алайда 
орысшаға  «после  каравана  мулов  нам  уже  больше  ничего  не попадалось  навстречу»  деп 
аудару  арқылы  бір  жағдаятты  сөйлемнің  лексикалық  құрылымын  өзгерте  отырып, 
мазмұнды  толық  сақтап,  анағұрлым  табиғилық  беріп  отыр,  Хемингуэй  орысша  жазған 
болса, осылай жазар еді деп ойлаймыз. «There were trees along both sides of the road» деген 
бірінші  сөйлемнің  бөлігі  орысшада  «Здесь  дорога  была  обсажена  деревьями»  деп 
аударылған.  Сөзбе-сөз  алсақ:  «жолдың  екі  жағында  жағалай  ағаштар  болды».  Орысшаға 
екі жағында деп аудармағанмен артынша «за правой шпалерой я увидел реку» деп, оның 
орнын  толтырады.  Керісінше,  бұл  жерде  қазақшаға  аударғанда  түпнұсқаның  дәл 
берілгендігін  көреміз.  Сонымен  қатар  орыс  тіліне  аударғанда  аудармашы  сөздердің 
орналасу тәртібіне де жабысып қалмайды. Ағылшынша «the water clear, fast and shallow», 
яғни судың мөлдірлігі бірінші, жылдам ағып жатқандығы екінші, таяз болғандығы үшінші 
айтылып  тұрса,  орысшада  көріп  отырғанымыздай  орындарын  ауыстырып  берген. 
Қазақшада түпнұсқадағыдан, яғни ағылшыншасындағыдан өзгертілмеген. Дәл осы жерде 
Қараманұлының шығарманың түпнұсқасына да үңіліп отырғандығын көреміз.  
Кейде  табиғат  көріністерінің  үш  нұсқада  да  барынша  жақын  шыққан  кездері  де 
кездеседі. Мысалы: 
«By the middle of January I had a beard and the winter had settled into bright cold days 
and hard cold nights. We could walk on the roads again. The snow was packed hard and smooth 
by the hay-sleds and wood-sledges and the logs that were hauled down the mountain. The snow 
lay over all the country, down almost to Montreux. The mountains on the other side of the lake 
were all white and the plain of the Rhone valley was covered» [3, 348р.]. 
Орысша  нұсқада:  «К  середине  января  я  уже  отрастил  бороду,  и  установились 
наконец по-зимнему холодные, яркие дни и холодные, суровые ночи. Снова можно было 
ходить по дорогам. Снег стал твердый и гладкий, укатанный полозьями саней и бревнами, 
которые волокли с горы вниз. Снег лежал повсюду кругом, почти до самого Монтре. Горы 
по ту сторону озера были совсем белые, и долина Роны скрылась под снегом» [4, 248 с.]. 
Қазақша нұсқада:  «Январдың ортасына таман сақалым да өсті. Нағыз қысқа лайық 
суық та ашық күндер мен суық та үскірік түндер кезектесе бастады. Қайтадан жолдармен 
жүретін  болдық.  Шана  табандарымен  және  таудан  сүйреп  түсірілген  бөренелермен 
тапталған  қар  тастай  боп  қатып,  теп-тегіс  боп  жатқан.  Монтренің  өзіне  дейінгі  маңның 
бәрін  қар  жапқан  еді.  Көлдің  ар  жақ  бетіндегі  таулар  аққаладай  аппақ  боп  тұрған.  Ал, 
Рона алқабы қар астында көміліп қалған-ды» [5, 280 б.].  
Тек мұнда да аудармашы жазушының теңеуді аз қолданатынын ескермеген сияқты, 
нәтижесінде  «аққаладай  аппақ»  деген  теңеу  еніп  кеткен.  Басы  артық  сын  есімдердің 

 
 Казахский государственный женский 
 педагогический университет                                                                                  Вестник №3(51), 2014 г. 
 
20 
болмауы  –  жазушы  стилінің  тағы  бір  ерекшелігі.  Автор  үшін  ең  бастысы  зат  есім.  Сын 
есім  беруге  тиіс  ақпар  мен  қасиеттер  имплицитті  түрде  зат  есімнің  бойында  бар  деп 
есептеген жазушы оларды оқырманға өз тәжірибесіне қарай толықтырып алуға мүмкіндік 
қалдырады.  
Түпнұсқа  мен  аударма  нұсқаларды  салыстыра  отырып  талдау  барысында  ағылшын 
тілін білетін Қ.Қараманұлының аударма барысында түпнұсқамен де жұмыс істегені, бірақ 
аударғанда  жазушы  стиліне  жат  элементтерді  енгізіп  қойғандығы  анықталды.  Сонымен 
қатар  синтаксисті  жазушының  өзінікіндей  етіп  сақтауды  И.Кашкин,  Ә.Сатыбалдиев, 
И.Левый,  А.В.Федоров  сынды  ғалымдар  жазушы  стилін,  түпнұсқаның  тілдік 
ерекшеліктерін берудегі  ең басты шарттардың бірі  деп атайды. Ал жоғарыда келтірілген 
мысалдарды  оқи  отырып,  қазақ  тіліне  аударғанда  сөйлемдерді  біріктіруден  гөрі, 
бөлшектеудің  көп  қолданылғанын  байқадық.  Бұл  тәсілдің  аудармада  қаншалықты  орын 
алғанынан хабардар болу үшін қазақша нұсқадағы сөйлем санының орысшадағыдан 632-
ге  артық  болып  шыққандығын  атап  айту  қажет.  Кей  жерлерде  тілдердегі  синтаксистік 
мүмкіндіктерге  қарай  сөйлем  құрылымын  сақтай  алмауы  түсінікті,  алайда  арасында 
тұтастай  аударуға  қолайлы  жағдайды  пайдаланбай,  қысқа  сөйлемдердің  орынсыз 
бөлшектенуі де жиі кездеседі.  
 
ӘДЕБИЕТТЕР ТІЗІМІ 
1. Финкельштейн И. Хемингуэй – романист. Годы 20-е и 30-е. Горький, 1974. 
2. Жұртбаев  Т.  Көркем  аударма:  табыс  пен  талпыныс  //  Аударма  тәжірибесі: 
Хрестоматия /Құраст: Г.Қ.Қазыбек. – Алматы: Қазақ университеті, 2006. – Б. 74 – 92. 
3. Hemingway E. A Farewell to Arms. – СПб.: КОРОНА принт, Каро, 2007. – 416 с.   
4. Хемингуэй Э. Прощай, оружие! Рассказы: пер. с англ.  – М.: Правда, 1982.  – 352 с. 
5. Хемингуэй Э. Қош бол, майдан! Роман. / Орыс тілінен аударған Қ.Қараманұлы/.  – 
А.: Жалын, 1979. – 312 б.  
РЕЗЮМЕ 
Байзакова И.М., преподаватель 
(г.Алматы, Казахский государственный женский педагогический университет) 
ПЕРЕВОДЧЕСКОЕ ОПИСАНИЕ ПЕЙЗАЖА В РОМАНЕ АМЕРИКАНСКОГО 
ПИСАТЕЛЯ  Э. ХЕМИНГУЕЯ «ПРОЩАЙ, ОРУЖИЕ!» 
В  данной  статье  рассматривается  перевод  пейзажа  романа  американского  писателя 
«Прощай, оружие!».  
Ключевые  слова:  перевод,  стиль,  оригинал,  русский  вариант,  казахский  вариант, 
природные явления, сравнение. 
 
SUMMARY 
Baizakova I.M., 
teacher 
(city Almaty, Kazakh state women’s teacher training university
) 
TRANSLATION DESCRIPTON OF LANDSCAPE IN THE NOVEL OF AMERICAN 
WRITER E.HEMINGWAY «FAREWELL TO ARMS»