15
Пакетті орнату үшін –i кілті қолданылады:
sudo dpkg –i / жолы / пакет.deb
Бағдарлама пакеттің қайда орналасқандығын білмейтіндіктен пакеттің
орналасу адресін толық көрсету керек. Пакетті өшіру үшін –r кілті
қолданылады:
sudo dpkg – r пакет
dpkg бағдарламасы пакеттердің тәуелді болуына рұқсат бермейді. Егер
орнатылатын пакет басқа да пакеттерді қамтитын болса, онда оны қажетті
пакетті орнатқанға дейін баптау керек:
sudo apt -get install package
Бұл бағдарламаның графикалық менеджерден еш айырмашылығы жоқ.
3.4 Бақылау сұрақтары
3.4.1 Репозитарий дегеніміз не?
3.4.2 Репозитарий түрлерін атаңыз.
3.4.3 Графикалық менеджер қалай жүктеледі?
3.4.4 Репозитарийлерді баптау жолдары қандай?
3.4.5 dpkg бағдарламасының ерекшелігі неде?
3.4.6 Пакетті өшіру кілті қандай?
3.4.7 Егер орнатылатын пакет басқа да пакеттерді қамтитын болса, онда
оны баптау қажет пе?
4 Зертханалық жұмыс
№4. Пайдаланушылар және топтар
Жұмыстың мақсаты: пайдаланушылар және топтар бағдарламасымен
жұмыс жасау.
4.1 Жұмыс тапсырмасы
1) Тіркеу жазбасын іске қосу.
2) Жаңадан тіркеу жазбасын құру.
3) Root тіркеу жазбасымен жұмыс жасау.
4.2 Теориялық мәліметтер
16
Операциялық жүйелер бірміндетті және көптміндетті болып жіктеледі.
Бірміндетті операциялық жүйе - бір уақытта тек бір ғана тапсырманы орындай
алатын операциялық жүйе. Оған МS DOS операциялық жүйесін мысалға
келтіруге болады. Көпміндетті операциялық жүйе бір мезгілде бірнеше
тапсырманы орындауға мүмкіндік береді. Мысалы: Windows операциялық
жүйесінде компьютерде мәтін тере отырып, әуен тыңдауға және дәл осы сәтте
басқа құжатты баспаға жіберуге болады.
Операциялық жүйені, пайдаланушылардың санына байланысты,
жалғызпайдаланушылық және көппайдаланушылық деп бөлуге болады.
Операциялық жүйелерді үлкен екі топқа бөледі:
- Microsoft фирмасының Windows операциялық жүйелері;
- Linux жүйесінде құрылған операциялық жүйелер.
Linux көпміндетті, көппайдаланушылық операциялық жүйе. Linux
пайдаланушылар мен топтарды басқаруға мүмкіндік береді.
Linux Ubuntu операциялық жүйесінде негізгі қызмет атқаратын тіркеу
жазбасы root деп аталады. Root тіркеу жазбасы жүйені толығымен басқару
құқығына ие. Қауіпсіздік шарасы ретінде root тіркеу жазбасы өшірулі. Бірақ
арнайы командалар көмегімен оны іске қосуға болады.
4.3 Зертханалық жұмысты орындау реті
4.3.1 Тіркеу жазбасын іске қосу үшін келесі командалар тізбегі
орындалады:
Жүйе (Система) – Администраациялау (Администрирование) –
Пайдаланушылар және топтар (Пользователи и группы)
Нәтижесінде ашылған терезе тіркеу жазбасын қосуға, өзгертуге, өшіруге
арналған. тіркеу жазбасын өшіру үшін тіркеу жазбасының атын белгілеп,
өшіру батырмасын басамыз. Тіркеу жазбасын өзгерту үшін сол жазбаны
белгілеп, «Қасиеттері» пернесін шертеміз. Онда пайдаланушы атын, ол
туралы ақпараттарды және парольді өзгертуге болады. Пайдаланушыға қандай
да бір операцияларды орындауға рұқсат беруге немесе бермеуге болады.
4.3.2 Жаңадан тіркеу жазбасын құру үшін «Пайдаланушылар және
топтар» терезесінен «Пайдаланушы қосу» пернесін қолданады. Нәтижесінде
жаңадан пайдаланушы қосу терезесі ашылады. Оның бір ерекшелігі - мұнда
жаңадан қосылған пайдаланушының администратор немесе қарапайым
пайдаланушы екендігін анықтайтын профиль тізімі бар. Жаңадан құрылған
тіркеу жазбасымен қатар сол аттас топ пайда болады.
4.3.3 .root тіркеу жазбасымен жұмыс жасауды қарастырайық. Қауіпсіздік
шарасы ретінде root тіркеу жазбасы өшірулі. Бірақ, арнайы командалар
көмегімен оны іске қосуға болады. Егер root мүмкіншіліктерімен команда
орындау қажет болса, онда терминалдан келесі команда теріледі:
17
sudo команда
Бұдан соң сіздің құпия кодыңыз сұралады:
Password:
Енгізген символдар экраннан көрінбейді. Парольді енгізіп, Enter
пернесін басасыз.
Root құқығына ие графикалық бағдарламаларды жүктеу үшін gksudo
бағдарламасын пайдаланған жөн. Себебі sudo графикалық бағдарламалармен
тиімді жұмыс жасай алмайды және біршама уақыт өткен соң экранға қате
туралы мәлімет шығады.
4.4 Бақылау сұрақтары
4.4.1 Тіркеу жазбасы дегеніміз не?
4.4.2 Root тіркеу жазбасының ерекшелігі неде?
4.4.3 Көппайдалынушық қандай мүмкіндіктер береді?
4.4.4 Тіркеу жазбасын қалай өзгертуге болады?
4.4.5 Пайдаланушы қосу терезесінің ерекшелігі неде?
4.4.6 Root құқығына ие графикалық бағдарламалар қалай жүктеледі?
4.4.7 Пароль енгізудің ерекшеліктері қандай?
5 Зертханалық жұмыс
№ 5. Файлдық жүйемен жұмыс
Жұмыстың мақсаты: файлдық жүйемен жұмыс жасау.
5.1 Жұмыс тапсырмасы
1) Каталог құру.
2) Каталогтар мен файлдардың көшірмесін алу, орнын ауыстыру.
3) Каталогтар мен файлдардың атын өзгерту.
4) Каталогтар мен файлдарды жою.
5) Файлды архивтеу және жөнелту.
6) Сілтеме құру.
5.2 Теориялық мәліметтер
Операциялық жүйелер ақпаратты дисктерде файлдық жүйелер
көмегімен сақтайды. Әдеттегі файлдық жүйе бірінің ішіне бір салынған
бумалардан тұрады(папка деген атауы да бар), олардың ішінде файлдар
орналасады. Ең жоғарғы, басты бума файлдық жүйенің түбірі деп аталады,
